INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Pius Raciborowski h. Jelita  

 
 
Biogram został opublikowany w 1986 r. w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Raciborowski Pius h. Jelita (1767 – po 1822), szambelan królewski, członek Centralizacji Lwowskiej, ziemianin. Ur. 2 III w rodzinnym Makowie na Podolu, był trzecim synem (po Ludwiku i Wincentym) Wojciecha (1 V 1734 – 4 XII 1798) i jego pierwszej żony (ślub 5 II 1758) Dominiki z Lipińskich, córki Antoniego, kaszt. halickiego. Ojciec w r. 1761 został mianowany miecznikiem czerwonogrodzkim, w r. 1776 – podstolim, a w r. 1788 – chorążym latyczewskim. Był stronnikiem Czartoryskich (1767) i posłem na sejm 1776 r. W r. 1789 otrzymał Order Św. Stanisława.

R. był szambelanem Stanisława Augusta w r. 1784 (wg Magiera – 1785), zaś stolnikiem czerwonogrodzkim – w r. 1787. W dwa lata później pełnił funkcję komisarza cywilno-wojskowego w pow. latyczewskim (był już wtedy chorążym latyczewskim). Prawdopodobnie brał udział w powstaniu kościuszkowskim. Po klęsce powstania zaangażował się w działalność spiskową. Dn. 6 I 1796 podpisał w Krakowie tajny akt zawiązania konfederacji, która później przekształciła się w tzw. Centralizację Lwowską. Akt ten m. in. uznawał Deputację w Paryżu za legalne przedstawicielstwo narodu polskiego. Sygnatariuszami aktu obok R-ego, który reprezentował «Noworosję», byli: Wincenty Grzymała, Klemens Leszczyński, Stanisław Nowakowski i Augustyn Trzecieski. Marian Kukiel, wymieniając R-ego przy tej okazji, scharakteryzował go: «młody obywatel z „Noworosji”, człowiek zacny, dusza niezbyt hartowna». Pod koniec grudnia 1796 uczestniczył R. w tajnym zjeździe w Jabłonowie u Waleriana Dzieduszyckiego z udziałem, obok głównych członków Zgromadzenia Centralnego, Michała Ogińskiego. Ten ostatni w liście do Stanisława Sołtyka, już po zjeździe, pisał: «Byłem najzupełniej kontent z Dzieduszyckiego, Grzymały, Krygiera, Raciborowskiego, Nowakowskiego i Strzałkowskiego. Oni nawzajem dali mi dowody satysfakcji, którą mieli z powodów przedsięwziętej podróży mojej i we wszystkiem chęci i myśli nasze się zgadzały». Dn. 6 III 1797 R. podpisał wraz z Leszczyńskim, Strzałkowskim i Trzecieskim tajną instrukcję, która była jedynym aktem, pochodzącym od Centralizacji Lwowskiej. Zawarto w niej plany zbrojnego wybuchu w Galicji.

Wszystkie te zamierzenia runęły, kiedy (22 IV 1797) w ręce władz austriackich wpadli dwaj kurierzy Centralizacji z listami z Horodenki (dzierżawionej przez R-ego) od R-ego do Joachima Deniski i Andrzeja Horodyskiego, W wyniku zeznań kuriera Szymona Lewińskiego R. 24 V t. r. został aresztowany i odstawiony pod strażą do dyrekcji policji we Lwowie. Kompromitujące dla niego były również relacje uwięzionych spiskowców z Wilna (ks. Aurelian Dąbrowski) i z Wołynia. R. broniąc się, uzasadniał kontakty z powstańcami obawą o swoją osobę i mienie. Dn. 17 VII ministerium policji przedstawiło cesarzowi Franciszkowi II «notę najpoddańszą», proponując uwolnienie R-ego. Jednak cesarz «najwyższą decyzją» oddał R-ego i trzech więźniów (Dzieduszyckiego i dwóch kurierów) w ręce magistratu lwowskiego. R-ego więziono w mieszkaniu dyrektora policji we Lwowie – Streichera. Od czasu do czasu mógł jednak odbywać przechadzki w towarzystwie urzędnika magistratu lub żołnierza i spotykać się z żoną, która podobno przez pewien czas mieszkała przy mężu. Dalsze śledztwo w sprawie Centralizacji nie doprowadziło do nowych ustaleń, wobec czego dekretem komisji nadwornej z 29 IX 1798 postanowiono uwolnić Dzieduszyckiego i R-ego. Jednak R. pozostał w więzieniu; przyczyną tego było przejęcie przez policję austriacką instrukcji Zgromadzenia Centralnego z 6 III 1797, na której widniał podpis R-ego. Rozkazano przenieść więźnia do «Brygidek» i wydobyć od niego wiadomości dotyczące stosunków między spiskowcami polskimi a Francuzami. R. uniknął tortur dzięki protekcji chirurga. W lipcu 1799 został jednak wraz z grupą aresztowanych spiskowców wywieziony do Wiednia i tam poddany przesłuchaniom przez komisję nadworną. Dn. 27 II 1800 L. Clary, prezes komisji nadwornej, zawiadomił władze policyjne o wyroku uwalniającym R-ego z braku wystarczających dowodów. Więzień musiał zwrócić koszty postępowania karnego i podpisać pismo, w którym zobowiązywał się, że «nie tylko teraz pozostanie tu jeszcze i nie oddali się bez osobnego pozwolenia, ale że podczas swego tutejszego pobytu spokojnie się zachowa […] zawsze jednak i w każdej chwili z całą szczerością i prawdą da odpowiedzi, gdyby zażądała ich władza».

R. po opuszczeniu więzienia zajął się sprawami finansowymi i majątkowymi. Dn. 18 IV 1800 we Lwowie pożyczył Józefowi Pruszyńskiemu ok. 27 000 zł reńskich. Wkrótce potem zakupił od Szczęsnej z Woroniczów Działyńskiej klucz kozłowski. Zachowała się korespondencja z l. 1802–5, w której R. zwierzał się Działyńskiej ze swoich kłopotów i prosił ją o pomoc w sprawach majątkowych (Kozłów), w związku z intrygami Zamoyskich i Grocholskich. W r. 1809 zaznaczył swój akces do obozu napoleońskiego, został bowiem powołany w maju t. r. do administracji dóbr narodowych, rolnych i lasów (obok m. in. Jacka Fredry, Józefa Lewickiego, Józefa Dzierzkowskiego) w «dozorczym rządzie» przy Gubernium Krajowym we Lwowie, sformowanym przez gen. Aleksandra Rożnieckiego. Być może należał od r. 1822 do loży «Ozyrys pod Gwiazdą Płomieniejącą» w Kamieńcu Podolskim, ale A. J. Rolle nie podaje przy nazwisku Raciborowski imienia. Ostatnia znana nam wzmianka o R-m pochodzi z r. 1822, kiedy polecał ks. Adamowi Czartoryskiemu na katedrę do Wilna Wereszczyńskiego, nauczyciela swego syna.

R. był żonaty z Antoniną Pawsza, 1. v. Starzyńską (wg M. Kukiela), z którą miał syna Zygmunta Stanisława (ur. 1806), ożenionego z Teresą Pruszyńską.

Bratanicą R-ego (córką Wincentego) była Julia Starorypińska, więziona w r. 1838 za sprawę Szymona Konarskiego w Kijowie.

 

Słown. Geogr., (Maków); Archiwum rodzinne Skibniewskich, Kr. 1912 tabl. X (genealogia Raciborowskich); Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 I; Uruski; – Krzos K., Z księciem Józefem w Galicji w 1809 roku, W. 1907; Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze 1795–1797, Kr.–W. 1912; Mencel T., Galicja Zachodnia 1795–1809, L. 1976; – Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości, W. 1960; Galicja od pierwszego rozbioru do Wiosny Ludów (1772–1849), Oprac. M. Tyrowicz, Kr. 1959; Lipski J., Materiały do dziejów szkolnictwa polskiego z rękopisów Muzeum XX Czartoryskich i Biblioteki Popielów w Krakowie, Kr. 1923; Magier, Estetyka Warszawy; Ogiński M., Pamiętniki, P. 1870 II 198, 200, 202; – „Dzien. Handl. i Ekon.” 1789 cz. V i VI s. 258; – Arch. Państw. w Kr., Oddział na Wawelu: Arch. Pomorzańskie Pruszyńskich IV k. 101; B. Czart.: rkp. 3929; B. Jag.: rkp. 7844 k. 52; B. Narod.: rkp. 5586 k. 1–4 (materiały genealogiczne do rodziny Raciborowskich, oprac. przez A. J. Rollego), rkp. 6637 k. 34–48, 49–52, rkp. 6922 t. 2 k. 31–50.

Elżbieta Orman

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Zygmunt Feliks Starorypiński

1820-02-22 - 1899-01-22 ziemianin
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Kazimierz Machnicki

1780 - 1844-10-15
prawnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.