Ocieski Rafał h. Jastrzębiec (zm. 1538), bachmistrz bocheński, protoplasta małopolskiej linii rodu Ocieskich. Był synem Macieja z Ocieszyna, młodszym bratem Mikołaja (zob.). O. bardzo wcześnie opuścił rodzinne gniazdo, gdyż nie pojawia się wcale w źródłach dotyczących Wielkopolski. Na przełomie XV/XVI w. przebywał w Małopolsce, zapewne na dworze królewskim, na co wskazuje uzyskany przezeń od Aleksandra zapis na części Wrzępi koło Bochni, która to część przeszła później na jego własność, a z czasem cała wieś dostała się w ręce Ocieskich. O. rozpoczął karierę w górnictwie solnym i przy poparciu brata Mikołaja, zaufanego dworzanina królewskiego, doszedł do znacznego urzędu. Od r. 1511 był sztygarem bocheńskim, z kolei w r. 1516 uzyskał ekspektatywę na urząd wrotnego, a w r. n. objął intratny urząd bachmistrza żupy bocheńskiej, pełniąc przez ponad 20 lat nadzór nad jej produkcją.
Zachowane przekazy źródłowe zawierają skromne dane o publicznej działalności O-ego. Wiele natomiast starań poświęcał własnym sprawom majątkowym. W r. 1515 kupił od Stanisława Kmity z Wiśnicza wieś Cerekiew koło Wrzępi, a w r. 1521 za 300 zł Besów od Stanisława Besowskiego, w tym też czasie brat Stanisław, pleban w Niegowici, cedował mu część dóbr w Wielkopolsce, ale nie udało mu się ich pozyskać, dostał być może z nich spłatę. Przed r. 1523 objął w dzierżawę dobra krzeczowskie, a w r. 1527 procesował się z Żegotą Mokrskim o granice między Uściem i wsią Łany, tenutą Żegoty, a swoją częścią Wrzępi. O. przeprowadzał też dużo różnych operacji finansowych, udzielając najczęściej pożyczek pod zastaw wsi. W r. 1538, zapewne wobec podeszłego wieku, przekazał majątek w administrację synowi Adamowi z obowiązkiem wypłacania mu rocznej pensji 40 zł; zmarł jeszcze t. r.
O. ożeniony był z nie znaną bliżej Zofią, z którą miał trzech synów: Jana, kanclerza w. kor. (zob.), Adama (zm. 1566), podkomorzego krakowskiego, Mikołaja (zm. 1568), studenta uniwersytetów krakowskiego i padewskiego, kanonika krakowskiego, oraz dwie córki: Elżbietę, żonę Andrzeja Mstowskiego, podsędka ziemskiego krakowskiego, i Barbarę, która wyszła za mąż za Stanisława Słomkowskiego, sztygara żupy bocheńskiej, a po jego śmierci została żoną Jana Kmity, sędziego ziemskiego i burgrabiego krakowskiego. Wdowa po O-m żyła jeszcze w r. 1544.
Hartleb K., Z Ocieszyna Ociescy herbu Jastrzębiec, „Mies. Herald.” R. 6: 1913; Keckowa A., Żupy krakowskie w XVI–XVIII wieku, Wr. 1969 s. 227; – Matricularum summ., IV; Opis żup krakowskich z roku 1518, Wyd. A. Keckowa i A. Wolff, W. 1961 s. 119; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. t. 36 s. 99, 101.
Franciszek Sikora