Rafał ze Skawiny (Skawiński) h. Doliwa (ok. 1400–1469), oficjał krakowski i wikariusz in spiritualibus. Był synem Michała z Berith, zwanego Pusznikiem, i Małgorzaty (zm. po 1426). Można sądzić, że Michał był przybyszem z Niemiec, który w Polsce został adoptowany do h. Doliwa. W r. 1394 nabył za 300 grz. szerokich gr praskich wójtostwo w Skawinie od opata tynieckiego Mścisława. R. miał 5 braci: starszego Jana oraz młodszych Mikołaja, Stanisława, Michała i Dziersława, a także nieznaną nam z imienia siostrę. Najstarszy Jan zmarł przed r. 1435, Stanisław przed 1445 r. i Dziersław w bardzo młodym wieku. Rodzina R-a szybko wrosła w grunt miejscowy, o czym świadczą słowiańskie imiona dwóch braci, koligacje rodzinne i poważne transakcje nieruchomościami i gotówką. Broniąc się przed działaniami rewindykacyjnymi Stanisława, opata tynieckiego, który w r. 1426 pozwał braci wraz z matką o zawłaszczenie dóbr klasztornych, uzyskali oni już w r. n. potwierdzenie kupna wójtostwa skawińskiego przez ich ojca, wydane przez bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego na polecenie papieża Marcina V, do którego skierowali suplikę.
W r. 1422 R. wpisał się na Uniw. Krak., uiszczając połowę wpisowego. Żadnych stopni uniwersyteckich nie zdobył, a tym bardziej nie był doktorem dekretów i profesorem Uniw. Krak., jak podają niektórzy badacze, pomijając trafne ustalenie Jana Fijałka w tej kwestii (w „Zbiorze dokumentów zakonu oo. paulinów”). Dowodzi tego nie tylko milczenie Liber promotionum, ale również brak tytułów w dokumentach, zwłaszcza tych, w których inni członkowie kapituły krakowskiej mieli je wyszczególnione. Karierę duchowną rozpoczął R. jako pleban w Opatowcu, bez wątpienia prezentowany na to stanowisko przez opata tynieckiego, ponieważ Opatowiec był własnością klasztoru. Nie przeszkodziło to R-owi pozwać opata tynieckiego nie później niż w r. 1430 przed sąd oficjała krakowskiego Andrzeja Myszki z Nieprześni, gdzie sprawę wygrał, zmuszając opata do płacenia mu dziesięciny z Opatowca. Ten jednak apelował do arcybpa gnieźnieńskiego, którego oficjał oddalił w r. 1431 pretensje R-a. Na wiosnę 1440 uzyskał kanonię w krakowskiej kapitule katedralnej i równocześnie funkcję oficjała generalnego po Janie ze Lgoty, który zrezygnował z niej, obejmując scholasterię krakowską. W tej nominacji widzieć należy ze strony bpa Oleśnickiego chęć odciążenia Jana ze Lgoty, który w dalszym ciągu pozostał wikariuszem in spiritualibus biskupa. Powody wyboru R-a na funkcję oficjała są nieznane, tym bardziej, że nie przebywał on wcześniej w otoczeniu biskupa i nie zalecały go tytuły uniwersyteckie. Odtąd jednak stał się jednym z najzaufańszych współpracowników Oleśnickiego, który na wiosnę 1450, wtedy gdy Jan ze Lgoty wybierał się do Ziemi Świętej, powierzył mu za radą Jana Długosza, również funkcję wikariusza generalnego in spiritualibus. O niezmiennym zaufaniu Oleśnickiego do R-a świadczy też wyznaczenie go testamentem z 15 V 1454 na jednego z jego pięciu egzekutorów.
Jako kanonik krakowski mieszkał R. przy ul. Kanoniczej, zwanej dawniej Grodzką (pod grodem) w domu przytykającym do kamienicy biskupiej kupionej przez Oleśnickiego w r. 1443. Jak każdy oficjał miał w swoim mieszkaniu kancelarię konsystorską. Na swoim urzędzie był bardzo czynny, co podkreśla nekrolog i o czym świadczy duża liczba wystawianych dokumentów. Większość z nich, ze względu na ich wagę jako świadectwa sądowego, była sporządzana w formie instrumentu notarialnego przez notariuszy publicznych zatrudnionych w konsystorzu: Macieja z Grodźca w l. 1440–7, Bernarda z Mianowa do r. 1460, a następnie Jana z Szebni i Wojciecha z Solca, którzy współpracowali z R-em jako wikariuszem generalnym. Dokumenty te były pieczętowane pieczęcią R-a z wyobrażeniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem nad tarczą z h. Doliwa. Poza urzędową funkcją oficjała R. był również wybierany na sędziego polubownego. Uczestniczył w staraniach Oleśnickiego o kanonizację bpa krakowskiego Prandoty z XIII w., przyjmując w r. 1454 zeznania świadków jego cudów.
W połowie r. 1444 uzyskał R. prepozyturę kielecką w wyniku zamiany z innym kanonikiem krakowskim z grona ludzi bliskich Oleśnickiemu – Piotrem Ossowskim, któremu oddał, posiadaną od niewiadomo kiedy, parafię w biskupich Wawrzeńczycach. Zamianie usiłował przeszkodzić w Rzymie Teodoryk syn Alberyka, co spowodowało interwencję Oleśnickiego, zakończoną pomyślnie w r. 1448. Beneficjum prepozyta kieleckiego zachował R. do końca życia. W późniejszym okresie z prezenty opata tynieckiego uzyskał parafię Św. Mikołaja w Krakowie. W tym przypadku w grę mogła wchodzić chęć zjednania sobie przez klasztor tyniecki wpływowego prałata, który w dalszym ciągu był wójtem skawińskim. Nie wiadomo, kiedy dokładnie uzyskał R. tę plebanię; występuje jako jej posiadacz w r. 1456, kiedy klasztor zdecydował się na inkorporację tego kościoła do Uniw. Krak. W celu umożliwienia obsadzenia tego beneficjum przez Uniwersytet R. zrzekł się go 3 IX 1462 w zamian za parafię Św. Marii Magdaleny w Poznaniu i kanonię w kolegiacie łęczyckiej, które oddał mu Andrzej Grzymała, dr medycyny, prezentowany przez Uniwersytet na parafię Św. Mikołaja.
Swoją funkcję oficjała utrzymał R. dowodnie do końca r. 1460, a być może jeszcze dwa lata dłużej, kiedy to zaczął z nią występować Stanisław ze Świradzic. W czasie walki o obsadę biskupstwa krakowskiego w l. 1460–4 R. utracił również wikariat generalny, odebrany mu prawdopodobnie przez ówczesnego administratora diecezji Jana Pniewskiego. Z funkcją tą występują bowiem w l. 1462–4 kolejno Paweł z Zatora, Jakub z Radoszownicy i Stanisław ze Świradzic. W konflikcie tym R. zajął postawę ostrożną, chociaż sympatyzował z elektem kapituły Janem Lutkiem z Brzezia i zgodnie z większością przeciwstawiał się roszczeniom nominata papieskiego Jakuba Sienieńskiego. Już w r. 1457 został delegowany przez kapitułę na sejm nowokorczyński w kwietniu t. r. z protestem przeciw krzywdom duchowieństwa ze strony świeckich podczas toczącej się wojny 13-letniej. W okresie represji króla Kazimierza Jagiellończyka w stosunku do kapituły krakowskiej, a zwłaszcza zwolenników J. Sienieńskiego, wystąpił z wnioskiem, przyjętym na kapitule 7–11 VI 1461, o przekazanie zamku biskupiego w Iłży kanonikowi Stanisławowi Kurozwęckiemu, stronnikowi króla, co miało uchronić zamek od przejścia w ręce świeckie. W t. r. wszedł do komisji, powołanej przez kapitułę, w celu poprawienia tekstu apelacji do papieża przeciwko J. Sienieńskiemu zgodnie z żądaniami królewskimi. Kilkakrotnie również do wiosny 1462 wydawał srebro wg rozporządzeń kapituły, widocznie zdeponowane w jego kancelarii konsystorskiej. Objęcie biskupstwa krakowskiego przez Jana Lutka z Brzezia w jesieni 1464 oznaczało dla R-a przywrócenie (od r. 1465) godności wikariusza generalnego in spiritualibus, którą pełnił do końca życia. Nowy biskup oddał mu również zapewne pieczę nad biskupim zamkiem Lipowcem (odebranym mu uprzednio w marcu 1462 przez Jana Pniewskiego jako administratora diecezji), skoro synowiec R-a Jan zwany jest w r. 1468 tenutariuszem Lipowca.
Z transakcji dobrami dziedzicznymi wynika, że R. pozostawał w niedziale ze swymi braćmi, wspólnie posiadając dziedziczne wójtostwo w Skawinie z przynależnościami i sołectwa w Radziszowie i Woli Radziszowskiej, wsie w pow. krakowskim: Gniazdowice i Konarkę (Brzostek) oraz dobra w pow. szczyrzyckim: Krzywaczkę, Jastrzębią, Brzyczynę, Wysoką, Chorowice i Bęczarkę. W l. 1436–40 bracia przeżywali trudności finansowe, skoro zmuszeni byli najpierw zastawić wsie dziedziczne w pow. krakowskim, a następnie sprzedać Konarkę. Dn. 2 IX 1445 doszło do umowy braci Rafała, Mikołaja i Michała z Uniw. Krak., który kupił od nich za 400 grz. rentę roczną w wysokości 20 grz., płaconą przez braci Bursie Ubogich przy Wiślnej na wieczne czasy, a zabezpieczoną na sołectwach w Radziszowie i Woli Radziszowskiej (tzw. wyderkaf). W r. 1459 R. darował wójtostwo w Skawinie oraz wspomniane sołectwa swym synowcom Danielowi, Janowi i Bogdałowi, zaś 13 VI 1468 przekazał sądownie wszystkie swoje ruchomości, łącznie z zastawami królewskimi, Janowi, który odziedziczył również Gniazdowice. R. zmarł 30 IV 1469, mając wg kalendarza katedry krakowskiej 70 lat; został pochowany w południowej nawie katedry krakowskiej naprzeciw kaplicy św. Jana Chrzciciela, tuż przy wejściu do chóru. Upamiętniono go marmurowym nagrobkiem i epitafium z wyobrażeniem Drogi Krzyżowej (niezachowany).
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, Wr. 1982 II; Długopolski E., Katalog kościoła N. P. Marii w Krakowie, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, Kr. 1916 VI; Dziwik K., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki PAN w Krakowie, Kr. 1966 I; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 1; Krzyżanowski S., Katalog Archiwum Aktów Dawnych m. Krakowa, Kr. 1907 I; Szelińska W., Tomaszewicz J., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, Kr. 1965 I; Łętowski, Katalog bpów krak., (błędne informacje); – Acta capitulorum Crac., nr 5, 7, 12, 23, 29, 47, 52–7, 65, 66, 72, 73, 76, 77, 105, 126; Album stud. Univ. Crac., I 54; Bobrzyński M., Smolka S., Jan Długosz, jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kr. 1893 Regesta nr 115, 123, 132, 141, 142, 147, 162, 170, 181, 184, 187, 191–6, 201, 215, 216, 225, 270, 273; Cod. epist. saec. XV, I, II; Cod. Univ. Crac., I, II; Cracovia artificum. Supplementa, Wr. 1985, Długosz, Liber benef., I, II 190; Kod. mogilski; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Kowalczyk M., Wypisy do biografii Jana Długosza z ksiąg sądowych Kurii Metropolitalnej w Krakowie, „Analecta Cracoviensia” R. 12: 1980 s. 282, przyp. 2 (biogram), nr 18, 23, 40, 52; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej, Lw. 1890; Mon. Pol. Hist., IV (Miracula venerabilis patris Prandothe episcopi Cracoviensis), Seria nowa V (Kalendarz katedry krakowskiej) s. 143–4 i przyp. 207 (biogram R-a); Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2606, 2628, 3293, 3486, 3919; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, Oprac. B. Przybyszewski, Kr. 1960 I 6 przyp. 3 (biogramy R-a); Zbiór dok. katedry i diec. krak., II nr 273 i przyp. 6 (biogram R-a), 409, 417, 428, 431, 433, 436, 437, 470, 472, 473, 475, 496, 500, 502, 507, 521, 525–7, 531, 535, 547, 549, 555; Zbiór dok. mpol., II nr 574, III 630, 680, 698, 732, 803, 804, 816, 842; Zbiór dokumentów zakonu oo. paulinów w Polsce, Kr. 1938 z. 1 nr 127 przyp. 1 (biogram R-a), 131; – AGAD: dok. perg. 1500, 2582, 2585, 6086, 6646; Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Terr. Crac. 13 s. 409, 16 s. 567; B. Kapituły Metropolitalnej w Kr.: dok. perg. 440, 446, 449, 456; B. PAN w Kr.: Teki rzymskie 8473-Reg. Later, t. 273 k. 19, 8476-reg. suppl. t. 423 k. 205, t. 619 k. 41v., 8477-reg. suppl. t. 603 k. 229v.; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. hist.-geogr. Małopolski w średniowieczu: Kartoteka.
Maria Koczerska