Pasikowski Roman, pseud. Wiktor (1898–1944), działacz komunistyczny. Ur. 17 I w Łodzi w średnio zamożnej rodzinie chłopskiej, był synem Władysława i Anny Derwik. W r. 1912 rozpoczął naukę zawodu ślusarza i uczęszczał do szkoły dokształcającej. Od r. 1916 do r. 1939 pracował w łódzkich fabrykach metalurgicznych Johna i Libszyca; był początkowo czeladnikiem, a potem majstrem ślusarskim. Ukończył wieczorową szkołę średnią. Od r. 1919 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej, a potem działał w Komunistycznej Partii Polski na terenie Łodzi. We wrześniu 1939 brał udział w obronie Warszawy. Na początku 1940 r. został skierowany z Łodzi na roboty przymusowe do Poznania. Pracował w fabryce «H. Cegielski Spółka Akcyjna», a od poł. 1942 r. w warsztatach kolejowych w charakterze ślusarza. Od chwili przybycia do Poznania związał się z grupą organizatorów komunistycznego podziemia w tym mieście. Podczas odbytego 23 II 1941 w Luboniu zebrania założycielskiego ugrupowania, które pierwotnie przyjęło nazwę Komunistycznej Partii Polski, otrzymał funkcję skarbnika Komitetu Okręgowego i polecenie zorganizowania konspiracyjnej sieci partyjnej w zakładach H. Cegielskiego. Od kwietnia 1942 kierował życiem podziemnym wszystkich grup Polskiej Partii Robotniczej (PPR), działających na obszarze Poznania i okolicy. W końcu kwietnia 1943, po aresztowaniu Jakuba Przybylskiego, został sekretarzem Komitetu Miejskiego PPR w Poznaniu, obejmującego także pow. poznański. Z jego inicjatywy zreorganizowany został aparat kierowniczy partii, wzrósł werbunek członków, powstały dwa dalsze komitety partyjne w mieście, utworzono Komitet Młodzieżowy PPR, wzmożono akcję sabotażową, uruchomiono szkolenie w zakresie dywersji i działań zbrojnych, doprowadzono do powstania dowództwa Gwardii Ludowej na pow. poznański oraz zaczęło się ukazywać tajne pismo poznańskiej PPR, pt. „Głos Poznania”.
Podczas częstych wyjazdów z Poznania do rodziny zamieszkałej w Łodzi P. utrzymywał bliską łączność z kierownictwem Komitetu Obwodowego PPR w Łodzi oraz – poprzez przebywających tam łączników – z Komitetem Centralnym (KC) PPR. Był autorem planu powstania zbrojnego ludności polskiej w Poznaniu, opracowanego w następstwie realizacji uchwał plenum KC PPR ze stycznia 1943. Dostarczał władzom centralnym partii na użytek wojskowy informacji o stanie sił wroga, o rozmieszczeniu w Poznaniu obiektów produkcji wojennej i o położeniu hitlerowskich garnizonów. W dn. 5 V 1944 został aresztowany przez gestapo. W śledztwie był torturowany. Przywieziony na początku lipca do obozu karnego w Żabikowie, nie mógł się już poruszać o własnych siłach. Po zamknięciu śledztwa został 13 VIII 1944, wraz z pozostałą grupą kierowniczą PPR Poznania i okolicy, rozstrzelany na terenie obozu żabikowskiego.
P. był żonaty. Miał dwoje dzieci: Aldonę (ur. w r. 1924), zamężną Czajkowską, i Jerzego Janusza (ur. w r. 1931).
Malinowski M., Geneza PPR, W. 1975; Olszewski M., Losy i ludzie podziemnej poznańskiej Polskiej Partii Robotniczej, „Kron. M. Poznania” 1969 nr 4 s. 65–6 (fot.); Przygoński A., Prasa konspiracyjna PPR, W. 1966 s. 265–6 (fot.); – „Gaz. Pozn.” 1974 nr 167 s. 3 (fot.); – Arch. Komitetu Wojewódzkiego PZPR w P.: sygn. ARHP-67, teczka osobowa R. P-ego poz. 1–4.
Marian Olszewski