INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Roman Stramka     

Roman Stramka  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2006-2007 w XLIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stramka Roman, pseud.: Romek, Adam Bardiowski, nazwiska konspiracyjne: Roman Malik, Bardyński, Kraszewski, Rybak (1916–1965), przewodnik i kurier Związku Walki Zbrojnej i placówki «W» w Budapeszcie.

Ur. 13 VII w Ptaszkowej koło Nowego Sącza, w rodzinie chłopsko-kolejarskiej, był jednym z dziesięciorga dzieci Ludwika i Marii z Wysockich.

S. ukończył szkołę powszechną i gimnazjum handlowe w Nowym Sączu w r. 1935 (1936?), a następnie liceum handlowe (Inst. Gospodarczo-Handlowy) w Wilnie. W r. 1938 wrócił do Nowego Sącza i pracował przy budowie drogi do Rożnowa, potem był zatrudniony jako robotnik w warsztatach kolejowych. Uprawiał sport, m.in. strzelectwo, biegi i skoki narciarskie; był w Nowym Sączu członkiem sekcji narciarskiej Kolejowego Przysposobienia Wojskowego. Po wybuchu drugiej wojny światowej, wspólnie z Franciszkiem Krzyżakiem i Władysławem Świerczkiem, dokonał jesienią 1939 sabotażu w warsztatach kolejowych w Nowym Sączu (unieruchomienie hali tokarni przez zabranie pasów napędowych). W marcu 1940 Jan Freisler i Tadeusz Sokołowski wprowadzili go do pracy w konspiracji przy przerzucie przez «zieloną granicę» ochotników do WP, formowanego we Francji. Wszedł wówczas w skład siatki przerzutowej działającej na pododcinku sądeckim (krypt.: Lubań, Poprad), kierowanej przez Konstantego Klemensa Gucwę («Górala») z Nowego Sącza; grupa Gucwy pracowała dla ZWZ oraz innych organizacji wojskowych i politycznych, m.in. Centralnego Komitetu Organizacji Niepodległościowych Ryszarda Świętochowskiego. Od marca do maja t.r. przeprowadzał grupy dwa razy w tygodniu. Prawdopodobnie w poł. kwietnia z grupą kurierów, m.in. Freislerem i Janem Żółcińskim, udał się po raz pierwszy drogą przez Piwniczną, Lubowlę, Preszów i Koszyce do Budapesztu. Wrócił z pieniędzmi, przekazanymi dla konspiracji przez wojskową bazę łączności z krajem o krypt. Romek. W czerwcu wszedł w skład grupy przewodników i kurierów politycznej placówki przerzutowej na Węgrzech (krypt. W) w Budapeszcie, kierowanej przez Edmunda Fietza-Fietowicza. W sierpniu przeprowadził na Węgry i z powrotem do Nowego Sącza, zapoznając go z trasą, jednego z najbardziej zasłużonych w l. 1940–1 kurierów placówki «W», Jerzego Prackiego (pseud. Barski). Na początku marca 1941 zbiegł S. podczas próby aresztowania go nocą przez Gestapo w domu rodzinnym w Nowym Sączu przy ul. Gorzkowskiej 28 (dom Stramków był ważnym punktem łączności konspiracyjnej). Zatrzymany wraz z Prackim na Słowacji w 2. poł. marca t.r., został przekazany Gestapo w Muszynie przez Słowaków i osadzony w więzieniu w Tarnowie. W maju uciekł z transportu zmierzającego do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. W wyniku aresztowania 23 IX kurierki Komendy Głównej ZWZ Haliny Horskiej, która podczas przesłuchania ujawniła jego nazwisko, został pod koniec września uwięziony przez nowosądeckie Gestapo. Skazany na śmierć, 18 X, w nocy poprzedzającej egzekucję wydostał się z celi i przez dach zbiegł z więzienia; od tego czasu ukrywał się. Wobec podejrzenia, że uzyskał zwolnienie za cenę współpracy, poddano go konspiracyjnej kwarantannie; dopiero Jadwiga Freisler, aresztowana razem z Horską, a zwolniona w grudniu, potwierdziła jego niewinność. W czerwcu 1942 razem z Janem Freislerem przeprowadził z kraju na Węgry emisariusza rządu RP Tadeusza Chciuka (Marka Celta), wracającego do Londynu po wykonaniu zadania.

S. pozostał wówczas na Węgrzech jako stały łącznik placówki «W»; jego bezpośrednim zwierzchnikiem był Wacław Felczak, a od lata 1943 – Mieczysław Dąbrowski. S. dostarczał raz w miesiącu pocztę konspiracyjną do Nowego Sącza lub w ramach tzw. sztafety, na Słowację, gdzie też odbierał od innego łącznika przesyłkę Delegatury Rządu na Kraj. Wysyłany do Polski, wyprowadzał z okupowanego kraju szczególnie zagrożone osoby, m.in. w październiku 1942 z Krakowa, Marię Hulewiczową, a w marcu 1943 syna wicepremiera RP Stanisława Mikołajczyka, Mariana. Latem 1942, wracając z Polski do Budapesztu, został w pociągu aresztowany; był konwojowany przez żandarmów węgierskich do Worochty. Tam, zgodnie z posiadanymi dokumentami, miał być przekazany Gestapo ze Stanisławowa, jednak udało mu się zbiec. Po zajęciu Węgier przez armię niemiecką, 19 III 1944, wrócił z innymi kurierami do Polski. Wkrótce znów udał się na Węgry, zapewne z Janem Freislerem, współpracującym z Felczakiem, odbudowującym polską placówkę polityczną. Dn. 29 IV t.r. wydany przez agenta Gestapo, Walerowskiego, został aresztowany przez Niemców na dworcu w Budapeszcie wraz z kurierem Rudolfem Lencem. Osadzony w więzieniu przy Fő utca, po kilkumiesięcznym śledztwie został skazany na śmierć i jesienią wysłany do obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Ponownie zbiegł z transportu, a następnie wrócił do Budapesztu, gdzie nawiązał kontakt z Ludwikiem Angererem, kierującym nową placówką polityczną, podległą Delegaturze Rządu na Kraj. Współpracował z węgierskim ruchem oporu, a po aresztowaniach w tym kręgu dokonywał na własną rękę akcji sabotażowo-dywersyjnych w oblężonym przez Armię Czerwoną Budapeszcie.

Po zajęciu Węgier przez Armię Czerwoną, wiosną 1945, wrócił S. do Polski, przywożąc list od Angerera do Delegatury Rządu na Kraj. Nie czując się bezpiecznie w Nowym Sączu, wyjechał we wrześniu 1945 na Dolny Śląsk w okolice Kamiennej Góry, gdzie nowosądeccy działacze PPS organizowali osadnictwo. Zatrzymany przez Milicję Obywatelską w Marciszowie wraz z Czesławem Połoskiem za rzekomy napad na Niemkę, zbiegł z aresztu i ukrywał się. W grudniu 1945 w Krakowie Felczak, współtworzący tzw. Delegatury MSW rządu RP na uchodźstwie, zaproponował mu wznowienie pracy kurierskiej i zapoznał z kierownikiem delegatury krakowskiej Mieczysławem Pszonem. Planowano ulokowanie S-i w Czechosłowacji; do tego jednak nie doszło, gdyż nie udało się uzyskać dla niego odpowiednich dokumentów. W r. 1946, dzięki pośrednictwu Hulewiczowej i Dąbrowskiego (ówcześnie sekretarza S. Mikołajczyka w Min. Rolnictwa) otrzymał S. pracę w Państw. Zakładach Przemysłu Rolnego w Maszewie (pow. lęborski). Dn. 31 III 1947 ujawnił się przed komisją amnestyjną Pow. Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (UB) w Nowym Sączu jako kurier polityczny na trasie Warszawa–Budapeszt–Belgrad i zbieg z aresztu w Marciszowie.

Od r. 1948 mieszkał S. w Zakopanem, gdzie pracował jako magazynier w Ośrodku Kultury Fizycznej przy ul. Chałubińskiego, a następnie sezonowy instruktor (trener sportów zimowych) w Centralnym Wojskowym Klubie Sportowym na Groniku. Od r. 1949 był inwigilowany przez UB w ramach prowadzonej centralnie sprawy o krypt. S–02, dotyczącej kontaktów powojennych kurierów MSW. Dn. 23 VI 1953, po przesłuchaniu w Krakowie, podpisał pod pseud. Przystojny zobowiązanie do współpracy z UB. Celem werbunku przez Wydział III (walka z podziemiem) Woj. UB w Krakowie było dostarczanie przez S-ę informacji o innych kurierach i zabezpieczenie terenów przygranicznych. W lipcu 1956 oficer prowadzący Mieczysław Korczyński pozytywnie ocenił wyniki współpracy ze S-ą i przekazał dalsze z nim kontakty UB w Zakopanem. Jednak zachowane szczątkowo akta osobowe informatora «Przystojnego» oraz akta operacyjne dotyczące Stanisława Długopolskiego i innych (w tej sprawie S. miał być rzekomo wykorzystywany w l. 1954–6) potwierdzają charakterystyki sporządzone przez drugiego z oficerów prowadzących «Przystojnego», że «w czasie współpracy nie uzyskano od niego żadnych wartościowych materiałów», a jedyne informacje «ograniczały się do charakteryzowania działalności placówki budapeszteńskiej oraz działalności kurierów budapeszteńskich». Dn. 7 III 1958 «Przystojny» został skreślony z listy agentów, gdyż «już w okresie przed październikiem był nieszczery i niechętny do dalszej współpracy. Po październiku całkowicie unika spotkań [...]. Jest wrogo ustosunkowany do PRL».

W 1. poł. l. pięćdziesiątych był S. działaczem Sekcji Narciarskiej Pow. Komitetu Kultury Fizycznej w Nowym Sączu. Równocześnie jako zawodnik biegał na nartach długie dystanse (30 i 50 km). W l. 1954–5 był trenerem Sekcji Kajakarskiej Zrzeszenia Sportowego «Start». Od poł. l. pięćdziesiątych, nadal zameldowany w Zakopanem, mieszkał w Nowym Sączu. Od r. 1958 szkolił zawodników w sekcji narciarskiej Koła Ludowych Zespołów Sportowych w Piątkowej; jego podopieczni osiągali znaczne sukcesy na arenie ogólnopolskiej. Pod koniec życia pracował jako trener narciarski w Klubie Sportowym «Poprad» w Rytrze, był inicjatorem i sędzią zawodów narciarskich dla dzieci i młodzieży w Suchej Dolinie koło Piwnicznej. Zginął 1 IX 1965 w wypadku motocyklowym, został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu przy ul. Reytana (kw. 18). Był odznaczony Krzyżem Walecznych (1943). Pojawiająca się niekiedy informacja, że otrzymał też Order Virtuti Militari, nie znajduje potwierdzenia.

W małżeństwie z Barbarą Górecką, poznaną w więzieniu w Budapeszcie, miał S. dwoje dzieci.

S. należał do najbardziej zasłużonych kurierów politycznych, nazywany był «kowbojem zielonej granicy». W l. siedemdziesiątych odbywały się w Suchej Dolinie dziecięce zawody narciarskie o «Memoriał Romana Stramki». Jego imieniem nazwano w Nowym Sączu ulicę i Międzyszkolny Stadion Sportowy.

 

Aleksander R., Dzieje kultury fizycznej i turystyki w Nowym Sączu, Nowy Sącz 1994; Bieniek J., A wasze imię: wierni Sądeczanie, Nowy Sącz 1986 s. 30–1; tenże, Między Warszawą a Budapesztem. (O Nowym Sączu w latach okupacji), „Roczn. Sądecki” T. 9: 1968 s. 249–346; tenże, Sądeccy kurierzy, Nowy Sącz 1999 s. 31–44 (fot.); tenże, Ucieczki z sądeckich więzień w latach niemieckiej okupacji, tamże T. 29: 2001 s. 161–2; [Chciuk T.] Celt M., Raport z Podziemia – 1942, Monachium 1990; Filar A., Pamięć o kurierach Ziemi Sądeckiej, „Wieści” 1976 nr 23; Historia placówki «W» i przerzutów poczty krajowej (raport Wacława Felczaka «Lecha» z kwietnia 1945 r.), Oprac. W. Frazik, „Zesz. Hist. WiN-u” 1996 nr 8 s. 153–65; Lenc R., Na kurierskich szlakach, notował A. Wernic, „Słowo Powsz.” 1976 nr 110; Mordawski Z., Roman Stramka (1916–1965), „Roczn. Sądecki” T. 23: 1995 s. 332–4 (fot.); Święch Z., Nieuchwytny kurier, „Przekrój” 1973 nr 1462; Zubek J., Sądeczanie na kurierskich szlakach, „Wrocł. Tyg. Katol.” 1970 nr 11–21 (w nr 15–16 relacja S-i); – „Dzien. Personalny PSZ” (Londyn) R. 29: 1946 nr 11; – IPiM Sikorskiego: sygn. A.9.E (raport Jana Freislera z 1945 dot. jego działalności konspiracyjnej w l. 1939 do stycznia 1945) t. 102, (mater. personalne kurierów MSW) t. 107; IPN, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dok. w W.: sygn. 0259/563 (akta kontrolno-śledcze sprawy przeciwko Hulewiczowej, Dąbrowskiemu i in.) t. 1 k. 122–3, 128–9, 257, WSR w W., sygn. Sr 1567/49 (akta sprawy karnej przeciwko Mieczysławowi Pszonowi i in.) t. 2 k. 251, t. 3 k. 249, t. 5 k. 10–11; IPN w Kr.: sygn. 07/3728 (sprawa agenturalno-poszukiwawcza Nr EE 364/55 dot. Stanisława Długopolskiego i in.), sygn. 009/5427 (teczka personalna informatora pseud. Kazek ) k. 17, 19, 20, 27, sygn. 009/5788 (teczka personalna informatora pseud. Przystojny), sygn. 010/417 (akta operacyjne dot. Marii Majgier), k. 41–2 (protokół przesłuchania Hulewiczowej na temat S-i, 24 IV 1952, arkusz ewidencyjny S-i, 16 VIII 1950), sygn. 010/7930 t. 1–3 (akta operacyjne dot. Długopolskiego i in.), sygn. 010/9727 k. 20, 135 (akta operacyjne dot. Leopolda Kwiatkowskiego), sygn. 056/1 t. 13 k. 231 (meldunki dekadowe Sekcji II Wydz. III Woj. UB w Kr., 1947–9, 1955), sygn. 074/205 (charakterystyka nr 206: Banda Długopolskiego); Studium Polski Podziemnej w Londynie: sygn. Kol. 24 t. 31; – Relacja Jana Freislera z początku l. sześćdziesiątych (kopia w zbiorach autora).

Wojciech Frazik

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Witold Grabowski

1898-03-13 - 1966-10-25
prawnik
 
 

Mieczysław Sokołowski

1889-04-06 - 1981-05-12
ekonomista
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Leon Jan Piniński

1857-03-08 - 1938-04-04
namiestnik Galicji
 

Paweł Popiel (Chościak Popiel)

1870-02-25 - 1936-06-23
pisarz
 

Aleksander Rafałowski

1894-06-05 - 1981-01-22
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.