Sternacki Sebastian, pseud. Sebastianus Ambrosii Kazimiriensis (zm. 1635), drukarz ariański w Krakowie i Rakowie.
Być może był S. synem chłopskim spod Oświęcimia, poddanym Jana Przypkowskiego, noszącym pierwotnie nazwisko Sternat (W. Urban); możliwe jednak, że był synem Ambrożego i pochodził z podkrakowskiego Kazimierza (na druku z ok. r. 1623 użył wyjątkowo pseud. Sebastianus Ambrosii Kazimiriensis), gdzie jeden ze Sternackich, Jan, był wójtem (A. Kawecka-Gryczowa). Miał brata Tomasza.
Pierwsze pewne informacje o S-m pochodzą z początku l. dziewięćdziesiątych XVI w., gdy po ślubie z Judytą, córką krakowskiego drukarza Aleksego Rodeckiego (zob.) pomagał teściowi, a być może kierował również jego drukarnią; najwcześniejszym znanym drukiem S-ego, datowanym na r. 1592, jest wydana w Krakowie praca Jana Niemojewskiego „Krótkie a prawdziwe opisanie dysputacyjej...”; w r. 1593 sygnował „Antywujka” Fausta Socyna. Od t.r., po przeniesieniu przez Rodeckiego części warsztatu do Rakowa, niektóre książki wydawane nadal w Krakowie firmował S. Pełnoprawnym właścicielem drukarni, przeniesionej już najpewniej w całości do Rakowa, został 20 IV 1600; Rodecki zapisał mu tego dnia «drukarnię swoję wszytkę, cokolwiek w niej jest do rzemiosła tego drukarskiego należącego», w zamian za sumę zastawną 1 tys. talarów polskich na rzecz pozostałych spadkobierców.
Po przejęciu zasłużonej dla Kościoła ariańskiego tłoczni przystąpił S. do jej modernizacji i wzbogacenia zasobu typograficznego, zapewne koordynując te prace z planowanym przez Zbór Mniejszy uruchomieniem w Rakowie szkoły kształcącej na poziomie wyższym. Zapoczątkowane wówczas inwestycje wzbogaciły drukarnię o ponad dwadzieścia nowych krojów pism, jedenaście serii inicjałów (nie licząc pojedynczych liter), siedemnaście winiet i przerywników oraz kolekcje metalorytowych listew do obramienia stronic. W r. 1602, m.in. od Jana Januszowskiego, właściciela Drukarni Łazarzowej i twórcy tzw. polszczyzny, czcionek dostosowanych do składu polskich tekstów, zakupił ich spory zasób; wkrótce wprowadził też kilka nowych garniturów czcionek (zwłaszcza bardzo drobnych), w tym czcionki nutowe do drukowania kancjonałów i barokowe kursywy. Skromnie przedstawiał się natomiast drzeworytowy materiał ilustracyjny, łącznie z przejętym po Rodeckim sygnetem. Liczba pras zwiększyła się najprawdopodobniej do kilku, co podniosło wydajność oficyny. Dzięki umowie z cystersami w Jędrzejowie zapewnił sobie S. od r. 1602 dostawy papieru z ich papierni we wsi Mniszek. Zadbał również o sieć dystrybucji książek, utrzymując kontakty z księgarzami, m.in. krakowskim Zacheuszem Kessnerem, lubelskim Jakubem Wirowskim i warszawskim Pawłem Fabrycjuszem; skutecznie zabiegał o obecność na rynku księgarskim w Jarosławiu i innych miastach. Wkrótce po przenosinach do Rakowa miał S. kłopoty natury osobistej, kiedy niejaka Halszka Łuczycka oskarżyła go, że miał z nią «uczynek niepoczciwy»; skazany 20 III t.r. przez sąd wójtowski w Rakowie, natychmiast zapłacił 18 złp. odszkodowania.
Działalność w Rakowie rozpoczął S. w r. 1602 książką „Odpowiedź na script Przestrogą nazwany...” Hieronima Moskorzowskiego, będącą polemiką z duchownym kalwińskim Janem Petrycym; był to znak, że drukarnia będzie służyć przede wszystkim zborowi ariańskiemu. W dziedzinie wydawnictw zborowych kontrolę nad oficyną sprawowały synody, które zatwierdzały książki do druku, wyznaczały cenzorów i korektorów, a niekiedy troszczyły się o stronę finansową publikacji. Druki zborowe (w tym podręczniki na potrzeby szkoły) stanowiły przeszło 70 % znanej produkcji oficyny. Liczne były wśród nich prace krzewiące doktrynę i ideologię ariańską, m.in. „Katechizm zboru tych ludzi, którzy wyznawają...” (1605), jego przekład niemiecki autorstwa Walentego Smalca (1608), zbiorowy przekład łaciński (1609) i tzw. katechizmy mniejsze. W oficynie S-ego wydrukowana została również książka Krzysztofa Ostorodta „Unterrichtung von den Hauptpuncten der Christlichen Religion” (1604), zawierająca wykład zasad wiary dla niemieckich członków zboru oraz praca Jana Voelkeliusa „De vera religione libri V” (1630), przygotowana po śmierci autora przez działaczy zborowych i uzupełniona przez Jana Crella dodatkiem „De Deo et eius attributis”. Poważną część produkcji typograficznej stanowiły traktaty, polemiki i korespondencja czołowych ideologów arianizmu. Prasy oficyny S-ego opuściło 36 książek Socyna, przeszło trzydzieści traktatów, polemik i kazań Smalca (nie licząc jego prac edytorskich), utwory m.in. Crella, Ostorodta, Moskorzowskiego, Stanisława Przypkowskiego, Joachima Stegmanna st. Na uwagę zasługują dwie polskojęzyczne (1606, 1620) i jedna niemieckojęzyczna (1630) edycje Nowego Testamentu, a także kilka wydań kancjonałów z psalmami w przekładzie Jana Kochanowskiego. Oficyna S-ego zaspokajała również potrzeby społeczności Akad. Rakowskiej, publikując podręczniki i lektury dla uczniów, m.in. „Grammaticarum institutionum libri IV” C. Valeriusa (1604 i dwa późniejsze wydania bez daty), „Institutionum mathematicarum libri duo” Stegmanna (1630) oraz „Prima ethices elementa” Crella (1635). Poza dziełami ariańskimi ukazało się też w oficynie blisko trzydzieści druków autorów kalwińskich, spośród których dziewięć z l. 1603–24 (modlitewniki, katechizm z dołączonym „Kancjonałem abo pieśniami duchownymi...”, agenda oraz dwie ostatnie części „Postylli”) było dziełem ministra Krzysztofa Kraińskiego, pozostającego w bliskich kontaktach ze S-m. Z pewnością bez wiedzy synodu opublikował S., prawdopodobnie ok. r. 1602, „De institutione grammatica liber primus” E. Alvareza, z umieszczonym na karcie tytułowej godłem jezuickim. Przynajmniej pięćdziesiąt pozycji z dorobku drukarni można zaliczyć do literatury świeckiej i politycznej; książki te publikował S. z własnej inicjatywy, spodziewając się zysku i do r. 1607 – w odróżnieniu od literatury wyznaniowej – sygnował je adresem krakowskim (później ukazywały się zazwyczaj bez adresu wydawniczego). Znalazły się wśród nich wznowienia utworów Sebastiana Fabiana Klonowica „Flis” (po r. 1603) i „Worek Judaszów” (cztery wydania z l. 1602–7), kilka edycji prac Bartosza Paprockiego („Koło rycerskie”, „Nauka obierania żony”, „Próba cnót dobrych”, wszystkie [b.r.w.]), Mateusza Cygańskiego „Myślistwo ptasze” (trzy wydania z l. 1617–29), Jana Kalkowskiego „Chiromantia abo praktykowanie z rąk człowieczych” (ok. 1618), a także anonimowe powieści «straganowe» („Fortunat”, „Historia o Gryzelli”, „Gospodarstwo dla młodych gospodarzów”). Corocznie prasy rakowskie opuszczało kilka pozycji, najwięcej w r. 1614 – jedenaście tytułów i w r. 1618 – szesnaście; kryzys nastąpił na początku l. dwudziestych, kiedy w r. 1621 nie ukazała się żadna książka, a z dwu kolejnych lat znane są tylko po dwa tytuły. W r. 1623 Raków został ograbiony przez lisowczyków; zapewne ucierpiała wówczas drukarnia, gdyż synod ariański t.r. podjął uchwałę o przeznaczeniu z kasy zborowej 110 złp. na zakup papieru i czcionek. Łącznie (wg obliczeń Kaweckiej-Gryczowej) spod pras drukarni wyszło w l. 1602–35 ok. 220 tytułów (łącznie ze wznowieniami), co oznaczało, że postawiona przez S-ego na bardzo wysokim poziomie tłocznia wysunęła się na czoło polskich oficyn 1. poł. XVII w. Produkcja drukarni rozchodziła się po całej niemal Europie, a dzięki nawiązaniu stosunków literackich z szerszym gronem reformacyjnym i niektórymi pisarzami S. «stworzył ze swego warsztatu atrakcyjną, ruchliwą placówkę, która odegrała pewną rolę w szerzeniu literatury polskiej» (Kawecka-Gryczowa).
W Rakowie, gdzie S. osiadł wraz z bratem Tomaszem, szczególnie żywe więzi łączyły go z działaczami ariańskimi Crellem i Smalcem. Przyjaźnił się również z Andrzejem Lubienieckim; wydrukował dla niego «in perpetuum pignus amoris» pamiątkową kartę z łacińskim i polskim wierszem, a ten umieścił ją następnie w swym „Album amicorum”. Należał S. do bogatszych mieszczan rakowskich. W maju 1605 nabył od teścia za sumę 80 złp. nowy dom nad stawem przy ul. Łaziebnej (z powodu bliskości synagogi zwanej też Żydowską), w którym wkrótce potem ulokował drukarnię. W l.n. kupował ogrody, łąki i place, nabył też 9 I 1624 za 180 złp. dom przylegający do swojej posesji (niegdyś własność Rodeckiego, od ministra rakowskiego Andrzeja Niecieckiego). W r. 1629 urząd miejski w Rakowie polecił S-emu «dozór ogniowy, porządek w mieście względem przychodniów i włóczęgów, jako też wszystkich ludzi podejrzanych i wszetecznych». W r. 1633 synod rakowski postanowił przewieźć część drukarni S-ego do Gdańska, jednak do rozparcelowania warsztatu najprawdopodobniej nie doszło. Dn. 12 I 1635 przekazał S. drukarnię synowi Pawłowi oraz sprzedał mu za sumę 600 złp. dom nad stawem (z zastrzeżeniem dożywocia). Wkrótce potem zmarł.
S. był dwukrotnie żonaty. Po śmierci Judyty z Rodeckich ożenił się (najpóźniej w r. 1628) z Elżbietą z Lunkwitzów, 1.v. Ulrychową (zm. po 2 VII 1633), siostrą kupca rakowskiego i starszego zboru Jana Krzysztofa. Z pierwszego małżeństwa miał córkę, zamężną Otwinowską, oraz dwóch synów: Pawła (zob.) i Sebastiana (zm. 1655), który po likwidacji drukarni rakowskiej w r. 1638 prawdopodobnie wywiózł do Wrocimirowej na Podgórzu część jej wyposażenia, bowiem w r. 1643, podczas napadu na niego, rozbójnicy zabrali pieniądze, natomiast porzucili znajdujące się w zrabowanej skrzyni czcionki. Wiadomość, że w r. 1642 we Wrocimirowej drukował on czcionkami rakowskimi „Confessio fidei” Jonasza Szlichtynga (S. Morawski) jest nieprawdziwa. Został zamordowany przez chłopów 17 XII 1655 w Brzeznej na Sądecczyźnie, gdzie dzierżawił od Marcina Strońskiego dwa łany ziemi; jego córka Elżbieta, żona Pawła Bobowskiego, przyjęła katolicyzm i 24 XI 1656 ochrzciła córkę, Katarzynę.
Enc. Wiedzy o Książce; Hist. Nauki Pol., VI; PSB (Fabricius Paweł, Rodecki Aleksy); Słown. Pracowników Książki Pol.; – Bandtkie J. S., Historia drukarń w Królestwie Polskim..., Kr. 1826 II 112–15; Brückner A., Dwa świadectwa. Szkic obyczajowy i literacki, „Bibl. Warsz.” 1904 t. 3 s. 535; Drukarze dawnej Pol., I cz. 2 vol. 2; Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego. Dzieje i bibliografia, Wr. 1974; taż, Prasy Krakowa i Rakowa w służbie antytrynitaryzmu, w: Studia nad arianizmem, W. 1959; Morawski S., Arianie polscy, Lw. 1906; Pietrzyk Z., Wypisy Stanisława Kota do dziejów Rakowa, „Odr. i Reform. w Polsce” T. 32: 1987; Przywecka-Samecka M., Drukarstwo muzyczne w Polsce do końca XVIII wieku, Kr. 1969; Raków ognisko arianizmu, Red. S. Cynarski, Kr. 1968; Sygański J., Wyroki ławicy sandeckiej, „Przegl. Prawa i Admin.” R. 42: 1917 s. 433, 436–7; Szczotka S., Synody arian polskich, „Reform. w Polsce” R. 7–8: 1935–6; Tazbir J., Arianizm na ziemi sądeckiej, „Roczn. Sądecki” T. 8: 1967 s. 330 (dot. syna, Sebastiana, błędnie jako Samuel); – Cracovia impressorum XV et XVI saec., Wyd. J. Ptaśnik, Lw. 1922 s. 84; – B. Czart.: rkp. 1403 s. 183; B. Jag.: rkp. 145 k. 1–2, 13, 19.
Henryk Gmiterek