Łętowski Stanisław, zwany Marszałkiem (zm. 1651), kmieć z Czarnego Dunajca, przywódca chłopów podhalańskich. Nie znamy daty jego urodzenia, nie wiemy też nic o jego wczesnej młodości. Był zamożnym kmieciem osiadłym na ćwierci roli w Czarnym Dunajcu, posiadał nadto polanę zwaną Zakopane. Po raz pierwszy wymieniono go w aktach procesowych wśród buntowników występujących przeciw staroście nowotarskiemu, Mikołajowi Komorowskiemu. Nazwano go wówczas Marszałkiem i pod tym mianem występował do r. 1638. W r. 1629 należał już, obok sołtysa czarnodunajeckiego Klemensa Mientusa, do głównych organizatorów oporu chłopskiego. W dzień roboczy 30 X 1629 r. zwołał Ł. w karcznie czarnodunajeckiej wiec górali, przekonując ich o potrzebie otwartej walki ze starostą Komorowskim. Dla swojej radykalnej koncepcji zdołał on pozyskać sołtysa Mientusa, obstającego dotychczas przy legalnej, prawnej formie walki. Chłopi wybrali stały komitet i postanowili regularnie zbierać podatek spiskowy na prowadzenie procesów. Podobne wiece odbywały się odtąd stale. W kwietniu 1630 stawał Ł. przed królewskim sądem referendarskim w Warszawie imieniem Górali, przedstawiając wszystkie krzywdy chłopskie. Komorowski zwąc Ł-ego «drugim starostą» groził mu palem i hakiem, a w lecie 1630 r. chciał go podstępnie pojmać w Nowym Targu oskarżając o zbójnictwo, ale Ł-emu udało się zbiec i schronić w posiadłościach szczyrzyckich cystersów w Ludzimierzu. Dn. 17 XI 1630 zorganizował Ł. napad chłopstwa na starościńskie folwarki, młyny, tartaki i karczmy (m. in. w Ratułowie), w czasie którego pobito urzędników starosty i zrabowano jego mienie, a 23 XII t. r. nastąpił napad na Białkę. Z kolei przyszło nieudałe uderzenie 9 I 1631 na Nowy Targ, a 10 I zniszczenie Waksmundu.
Wobec nowych represji starosty Komorowskiego i pomocy udzielanej mu przez starostę czorsztyńskiego Jana Baranowskiego, a także przez mieszczan nowotarskich Ł. zgromadził chłopów i 10 oraz 11 V poprowadził jeden z oddziałów chłopskich do rozpaczliwego szturmu na Nowy Targ; chłopi chcieli dotrzeć do królewskich komisarzy, uwolnić uwięzionych braci i spalić miasto. Walka trwała siedem godzin. W walce ze starościńskimi i mieszczaństwem padło wówczas 9 Górali. Komisja wydała 12 V t. r. nieżyczliwy dla chłopów wyrok, ale starosta Komorowski uciekł z Podhala i już tam nie powrócił. W lipcu t. r. pojechał Ł., wraz z innymi chłopskimi delegatami, na skargę, tym razem do Krakowa, wioząc odpowiednie dokumenty, by je przedłożyć pełnej komisji królewskiej. Misja zakończyła się utratą dokumentów i uwięzieniem delegatów przez podstarościego krakowskiego Jana Komorowskiego. Uwolnieni przez podstarościego nowotarskiego, Wiktoryna Zdanowskiego, złożyli jedynie protest w grodzie nowosądeckim, domagając się samodzielności w «Rzeczypospolitej Nowotarskiej». Udało się im zresztą nie dopuścić Komorowskiego do starostwa aż do jego śmierci w r. 1633 (2 X). Niewiele wiemy o walce Ł-ego o chłopskie prawa w l. 1635–51.
W r. 1651 na wezwanie Aleksandra Kostki Napierskiego z 18 VI przyprowadził Ł. do Czorsztyna niezbyt zresztą duży oddział chłopów. Wziął udział w obronie Czorsztyna, zdaje się od 20 VI. Dn. 24 VI został podstępnie wydany wraz z Kostką Napierskim w ręce wojsk bpa krakowskiego Piotra Gembickiego i osadzony 27 VI w wieży Złodziejskiej na zamku w Krakowie. Instygator grodzki w Krakowie, Grzegorz Tokarski, szybko przeprowadził wstępne śledztwo i już 30 VI wygotował akt oskarżenia, oddając Ł-ego krakowskiemu sądowi grodzkiemu pod zarzutem współudziału we wszystkich zbrodniach Kostki Napierskiego, a szczególnie w zajęciu Czorsztyna. Podstarości grodzki Hieronim Śmietanka wydał Ł-ego 1 VII na tortury w ręce kata. Ł. potwornie męczony w nocy z 2/3 VII podczas «specjalnej inkwizycji» nikogo nie wydał, nie podał szczegółów powstania. Pomimo protestów oskarżonego i odwoływania się do królewskich sądów zadwornych, jako kompetentnych w tych sprawach, sąd grodzki skazał go 18 VII na śmierć przez ścięcie i ćwiartowanie ciała jako «najprzedniejszego buntownika i rozbójnika w tym kraju». Wyrok wykonano tegoż dnia 18 VII 1651 na górze Lasota na Krzemionkach za Kazimierzem koło Krakowa. Ciało Ł-ego miało pozostać dłuższy czas na szubienicy, a głowa przybita na słupie; ale już po kilku dniach ktoś je usunął. Miejsce pochowania jest nie znane.
Ł. był dwukrotnie żonaty; druga żona, Małgorzata Stopczyna, poślubiona w r. 1645 po śmierci pierwszej, mieszkała ze swymi dziećmi z pierwszego małżeństwa w Międzyczerwiennem. Ł. pozostawił dwóch małoletnich synów, Szczęsnego i Jana, oraz dwie córki z pierwszego małżeństwa, Katarzynę, zamężną za Marcinem Chizmańskim, i małoletnią Annę.
Postać Ł-ego występuje w utworach literackich poświęconych Aleksandrowi Kostce Napierskiemu, m. in. w poemacie J. Kasprowicza „Bunt Napierskiego” (1899), opowiadaniu K. Tetmajera „Maryna z Hrubego” (1910), powieściach W. Orkana „Kostka Napierski” (1925) i W. Wasilewskiej „Królewski syn” (1935) oraz poemacie S. Nędzy Kubińca „Na czorsztyńskim zamku” (1954).
W. Enc. Powsz., (PWN); Słownik Biograficzny Historii Powszechnej do XVII stulecia, W. 1968; – Bardach J., W 300-ną rocznicę powstania chłopskiego pod wodzą Kostki Napierskiego, „Nowe Drogi” R. 5: 1951 nr 3 (27); Długopolski E., Rządy M. Komorowskiego na Podhalu, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” R. 11: 1911 t. 32 s. 35–69; Jaszczołt A., Walka ludu podhalańskiego z uciskiem feudalnym 1625–1633, W. 1959 od s. 154; Kersten A., Na tropach Napierskiego. W kręgu mitów i faktów, W. 1970; Kubala L., Kostka Napierski, w: Szkice historyczne, W. 1901 s. 320, 322, 324 327–9, 334, 335; Miller I. S., Powstanie chłopskie na Podhalu w 1651 r., W. 1952; Morawski S., Rozruchy ludu podgórskiego 1651 r., w: Światek boży i życie na nim, Rzeszów 1871 I; Ochmański W., Zbójnictwo góralskie. Z dziejów walki klasowej na wsi góralskiej, W. 1950 s. 47–50; Szczotka S., Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki Napierskiego, W. 1951 s. 29–31, 33–4, 38, 40, 96–8, 103, 121–2, 125–7, 129–40; tenże, Walka chłopów o wymiar sprawiedliwości, W. 1950 s. 44–7, 50, 52–3, 57, 60; – Materiały do powstania Kostki Napierskiego 1651 r., Wyd. A. Przyboś, Wr. 1951.
Adam Przyboś