Radwan Stanisław Michał, pseud. Michał, Csemer (1885–1967), lekarz, działacz społeczny. Ur. 29 II w mieście Końskie, był synem Bronisława, technika, później urzędnika ubezpieczeniowego, i Marii z Reklewskich, starszym bratem Mieczysława (zob.) i Wacława Teofila (zob.), bratem stryjecznym Józefa (zob.) i Władysława (zob.).

Wychowany w rodzinie zaangażowanej w r. 1863 w działalność powstańczą, R. już w progimnazjum w Sandomierzu uczestniczył w organizowanych przez uczniów konspiracyjnych ćwiczeniach wojskowych. Po przeniesieniu się w r. 1900 do V klasy gimnazjum w Radomiu działał w samokształceniowych kółkach uczniowskich. W l. 1903–4 stał na czele Koła Szkolnego, redagował i wydawał tajne pisemko młodzieżowe „Głos”, w którym pisał pod pseud. Csemer. Od r. 1904 w porozumieniu z Marianem Malinowskim, członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w Radomiu, kolportował w szkole „Promień”, „Przedświt” i inne druki PPS, a także prowadził pogadanki w kołach robotniczych. Relegowany za to z gimnazjum, zdał maturę w t. r. w Jekaterynodarze (obecnie Krasnodar). Po wybuchu rewolucji w r. 1905 wrócił do Radomia. Uczestniczył w propagandzie PPS wśród robotników na polecenie radomskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego, prowadził agitację w Rytwianach i jako łącznik porozumiewał się z Ignacym Boernerem i in. przywódcami PPS w okresie tzw. republiki ostrowieckiej. W obawie przed aresztowaniem w końcu roku opuścił Król. Pol. W Krakowie podjął studia przyrodnicze na UJ, po roku przeniósł się na medycynę. Czynny w różnych stowarzyszeniach, m. in. od stycznia 1909 do lata 1911 pełnił funkcję skarbnika Zarządu radykalnej organizacji studenckiej «Spójnia». Po uzyskaniu stopnia doktora nauk medycznych 26 IV 1912 i nostryfikacji dyplomu 16 X t. r. w Kijowie, praktykował w szpitalach w Warszawie.

W r. 1914 zmobilizowany do wojska rosyjskiego, służył R. jako ordynator oddziałów chirurgicznych w szpitalach polowych. Z powodu przebytego tyfusu przeniesiony do Instytutu Lekarskiego w Piotrogrodzie, odbył przeszkolenie w zakresie ratownictwa i obrony przeciwgazowej oraz rehabilitacji inwalidów. Pracował później w kilku klinikach piotrogrodzkich. Był członkiem Polskiego Tow. Pomocy Ofiarom Wojny. Współdziałał w założeniu Polskiego Związku Lekarzy i Przyrodników i został jego wiceprezesem. Był też przedstawicielem piotrogrodzkiego koła Warszawskiego Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Komisji do Ochrony Dzieł Sztuki Polskiej i Zabytków Historycznych powołanej przez Wydział Kultury i Oświaty Komisariatu Polskiego. Politycznie ewoluował na prawo, działał w Tow. Demokratycznym, następnie współtworzył Tow. Radykałów Polskich (narodowych). Wzięty w r. 1918 do niewoli przez Niemców, był przez 3 miesiące więziony w Połocku. Po uwolnieniu w lipcu t. r. wrócił do kraju.

Z grupą radykałów przystąpił R. do Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i 7 X 1918 wszedł do Rady Naczelnej oraz Zarządu Głównego Zjednoczenia. Od końca listopada służył w WP jako starszy referent w Departamencie Sanitarnym Min. Spraw Wojskowych, w r. 1920 został oficerem łącznikowym przy ministrze zdrowia. Działał na polu opieki społecznej, tworząc komitety opieki nad przytułkami i instytucjami inwalidzkimi. Z początkiem 1921 r. rozpoczął pod kierunkiem Antoniego Leśniowskiego specjalizację w I Klinice Chirurgicznej Uniw. Warsz., w okresie 1 IV 1922 – 30 VI 1928 był tam starszym asystentem. Ogłosił w tym czasie kilka artykułów, m. in. w „Przeglądzie Chirurgicznym” i w „Nowinach Lekarskich”. Następnie w Kaliszu objął stanowisko ordynatora 2 oddziałów chirurgicznych, a w r. 1929 dyrektora Szpitala Powszechnego im. Przemysława II (miejskiego). Zwolennik sanacji, działał od r. 1928 w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem, a w r. 1937 organizował okręg kaliski Obozu Zjednoczenia Narodowego. Dzięki jego powiązaniom z obozem rządowym uzyskano pomoc przy realizacji budowy nowego, okazałego obiektu szpitalnego w Kaliszu, który ukończono w r. 1936. W czasie pobytu w Kaliszu R. dłuższy czas przewodniczył tamtejszemu Tow. Lekarskiemu i został jego członkiem honorowym. W listopadzie 1938 powołano go na dyrektora Szpitala św. Łazarza w Krakowie. We wrześniu zmobilizowany do wojska w stopniu majora rezerwy, został komendantem szpitala w Zamościu, następnie objął szpital wojskowy w Złoczowie. W maju 1940 przyjechał do Warszawy. Pracował początkowo w Szpitalu Dzieciątka Jezus, w l. 1941–3 kierował sanatorium dla dzieci w Otwocku, następnie polikliniką dziecięcą w Warszawie. Jednocześnie współpracował z Referatem Zdrowia konspiracyjnego Dep. Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu na Kraj w zakresie planu odbudowy i modernizacji polskiego szpitalnictwa po wojnie. Podczas powstania warszawskiego był chirurgiem i komendantem szpitala powstańczego na Mokotowie.

Po wyzwoleniu R. wyjechał na Śląsk. Pracował od końca maja 1945 jako inspektor lecznictwa m. in. Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Od sierpnia 1946 przez blisko dwa lata był ponownie dyrektorem Szpitala Powszechnego im. Przemysława II w Kaliszu, od 15 VI 1948 do 1 IV 1949 dyrektorem Sanatorium Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Kamiennej Górze. W r. 1949 zorganizował w Ząbkowicach sanatorium leczenia gruźlicy kostnej, które prowadził od 1 IV t. r. do końca r. 1951. Od r. 1952 był dyrektorem lecznictwa Państwowego Sanatorium dla Gruźlicy Kostno-Stawowej w Kamiennej Górze. Nie znalazł zrozumienia dla inicjatywy stworzenia przy tym sanatorium specjalistycznego ośrodka badawczego gruźlicy kostnej. Stanowczy i nieustępliwy w walce o sprawy pacjentów, narażał się na konflikty z przełożonymi. W grudniu 1956 powierzono mu nadzór nad robotami i adaptację obiektów w Bolkowie w pow. jaworznickim, a od listopada 1957 do przejścia na emeryturę pracował jako dyrektor Sanatorium w Bolkowie. Poza wspomnianymi już czasopismami R. ogłaszał także artykuły w „Przeglądzie Szpitalnictwa” i w „Śląskiej Gazecie Lekarskiej”. Pozostawił wspomnienia i niedrukowane artykuły (znajdują się w B.PAN w Kr.). R. zmarł 23 VIII 1967 we Wrocławiu. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta.

R. był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną, Haliną z Różyckich (ur. 31 III 1895), miał R. synów Tadeusza (ur. 1922) prawnika, który pracował później jako ekonomista i planista w Gliwicach, oraz Wojciecha (ur. 1924) i Wiesława (ur. 1926), żołnierzy Armii Krajowej. W związku z wykryciem w ich mieszkaniu skrytek z bronią, gestapo 2 IV 1944 aresztowało żonę R-a oraz synów – Wojciecha i Wiesława. Uwięzieni na Pawiaku, zostali rozstrzelani – matka 18 V, synowie 23 V t. r. W kwietniu 1954 ożenił się R. z Marią z Glinkowskich, z którą miał córkę Alicję.

Fot. R-a (z różnych okresów życia) i jego rodziny w B.PAN w Kr., sygn. 6705; – Łoza, Czy wiesz kto to jest? (fot., tu data ur.: 7 III 1885); Rocznik Lekarski R. P. na 1933/4 r., W. 1933; toż, na r. 1938, W. 1939; – Hulewicz J., Studia wyższe młodzieży z zaboru rosyjskiego w uczelniach galicyjskich w latach 1905–1914, Zesz. Nauk. UJ, nr 16, Historia z. 3, Kr. 1958 s. 283; Najdus W., Lewica polska w Kraju Rad, W. 1971; – Jabłonowski R., Wspomnienia 1905–1928, W. 1962; – „Służba Zdrowia” 1968 nr 10 s. 2 (fot.); – Arch. Państw. w W: WGZŻ 3017 k. 122, 2695 k. 99; B.PAN w Kr.: rkp. sygn. 6701 (t. 1–8), 6708; CAW: Akta Krzyża i Medalu Niepodległości – wnioski odrzucone t. 676; Gł.B.Lek.: Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej, T. 25–3101 oraz nieuporządkowane, Pracownia Zbiorów Muzealnych – Kartoteka Biograficzna Lekarzy (fot. z różnych okresów życia); Muz. Historii Pol. Ruchu Rewol. w W.: Oddział Pawiak, Kartoteka osobowa więźniów 1939–44; – Informacje syna R-a, Tadeusza, z Gliwic.

Alicja Pacholczykowa