Stanisław Słoński z Sadłowa i Białej h. Doliwa (zm. 1484/5), kasztelan słoński i zapewne dobrzyński.
Był czwartym z kolei synem wieloletniego (1432–77) kaszt. słońskiego Tomasza z Sadłowa (w ziemi dobrzyńskiej) i Śleszyna (w ziemi łęczyckiej) oraz Elżki, pochodzącej zapewne z którejś ze znaczniejszych rodzin Polski środkowej, o czym świadczy wysoka suma posagowa (200 grzywien). Rodzeństwo S-a stanowili: siostra Dorota (zapewne najstarsza), zamężna za Janem z Żychlina h. Rola (wcześnie owdowiała), i starsi bracia, Mikołaj z Zarębowa, Jan z Sadłowa, łowczy mniejszy, potem większy łęczycki Stefan ze Śleszyna, oraz młodszy brat Jakub z Mięsośni. Przodkowie S-a, poczynając od pradziada, piastowali godność kasztelanów słońskich nieprzerwanie co najmniej od r. 1379 i stąd nazwisko Słońskich przylgnęło do całego tego domu, posiadającego majętności w Dobrzyńskiem, Łęczyckiem i na Kujawach.
W semestrze letnim 1466 zapisał się S. na Uniw. Krak. W l. 1470–2 występował najczęściej bezimiennie wśród synów kaszt. Tomasza w licznych zapiskach z ksiąg łęczyckich i orłowskich o wielkiej wróżdzie Doliwów z Rolicami, a następnie o opłatach należnych z tytułu decyzji arbitrów. Wszyscy synowie, tym razem wymienieni z imienia, pojawili się znów wraz z ojcem w notach z r. 1475 (starościńskie wadium w sporze z Rolicami z Żychlina) i na początku r.n. (spłata reszty długu przysługującego Wincentemu z Rakowa). Dn. 15 II 1476 wpisano do łęczyckich ksiąg grodzkich układ o podziale dóbr między kasztelanem słońskim a jego pięcioma synami. S. dostał wg niego wspólny dział z bratem Janem. Była to całość ojcowizny w ziemi dobrzyńskiej, tj. wsie Sadłowo, Stępowo i Linne, zaś w ziemi łęczyckiej wieś Biała. W ramach dożywocia zastrzeżono dla ojca S-a w dobrach dobrzyńskich patronat nad kościołem sadłowskim wraz z włóką i karczmą w tej wsi oraz prawo swobodnego rybołówstwa i stawiania pasiek, natomiast w Białej 6 włók i wiatrak. Jeszcze przed 17 VII 1477 obaj bracia dokonali między sobą dodatkowego podziału, ponieważ tego dnia S. całą swą część dziedziczną w Białej, która mu przypadła «[de] divisione cum fratre suo», przekazał w czteroletnią dzierżawę innemu bratu, Mikołajowi z Zarębowa. Pozostałe szczegóły tego podziału są nieznane, bowiem wpisano je widocznie do nieistniejących już dziś ksiąg ziemi dobrzyńskiej. Jan zapewne wkrótce zmarł, gdyż nie występuje więcej w źródłach.
Dn. 14 IX 1480 był już S. kaszt. słońskim, co oznacza, że wcześniej zmarł jego ojciec. Dokonał wtedy zamiany z Wojciechem z Bełchatowa, od którego przejął 5 włók w Woli Gosławskiej, przekazał mu zaś pół włóki folwarcznej i karczmę w Białej wraz z dopłatą 150 kop półgroszków. Trzy dni później objął on wspomniane włóki w posiadanie. Od tej pory jako żyjący pojawił się S. w źródłach jeszcze tylko raz. Dn. 1 I 1483 uczestniczył w rodzinnym zjeździe, na którym wspólnie z seniorem tej linii Doliwów, kaszt. łęczyckim Tomaszem Sobockim i bratem Stefanem ze Śleszyna, łowczym mniejszym łęczyckim, powierzył Mikołajowi z Zarębowa opiekę na cztery lata nad bratankami, dziećmi zmarłego Jakuba z Mięsośni. Widocznie Sadłowo, jako ośrodek posiadłości dobrzyńskich, zostało jego główną siedzibą, gdyż w łęczyckiej księdze, w której nazywano go dotąd «z Białej», tym razem zapisano go «z Sadłowa». S. zmarł przed 1 II 1485, bowiem tego dnia Jadwiga, córka «generosi olim Stanislai Slunsky de Byala castellani Dobrinensis», za zgodą stryjów Mikołaja i Stefana, zastawiła 1 włókę w Białej. Tylko w tej zapisce S. występuje z tytułem kaszt. dobrzyńskiego. W źródłach łęczyckich nie ma w l.n. informacji potwierdzających lub negujących jego awans na ten urząd. Chronologicznie jest on możliwy, ponieważ między czerwcem 1484 a lutym r.n. brak wzmianek o jakimkolwiek kasztelanie dobrzyńskim, przy czym w ciągu tego okresu nastąpiła dowodnie zmiana obsady tego urzędu. S. miałby więc krótki, najwyżej kilkumiesięczny czas na jego sprawowanie. Przyjmując takie rozstrzygnięcie, należałoby przesunąć termin post quem zgonu S-a z 1 I 1483 na późne lato r. 1484.
Na osobie S-a kończy się poczet kasztelanów słońskich, następujących kolejno syn po ojcu przez cztery pokolenia i przez ponad stulecie. Jest to zapewne przykład najdłuższego następstwa w obrębie jednej rodziny w dziejach Korony Polskiej. Dwaj kolejni posiadacze tego urzędu, działający jeszcze w końcu XV w., pochodzili z dobrzyńskiej linii Ogończyków.
O żonie S-a nie ma wzmianek w źródłach łęczyckich, co każe przypuszczać, że pochodziła z ziemi dobrzyńskiej i tam też miała wyznaczoną oprawę. Jedynym dzieckiem S-a była córka Jadwiga, z której ręką klucz sadłowski przeszedł w mazowiecki dom Swarockich h. Rogala, posiadających go w XVI w. Za męża Jadwigi należy zatem uznać Jana Swarockiego z Sadłowa, wzmiankowanego w r. 1515 w testamencie Józefa Księskiego (z Księtego i Świedziebni).
Bieniak J., Sadłowo i jego dziedzice w średniowieczu (w druku); – Acta capitulorum, III 386; Album stud. Univ. Crac., I 184; Średniowieczne zapiski heraldyczne łęczyckie, Wyd. T. Piotrowski, Z. Wdowiszewski, „Mies. Herald.” R. 14: 1935 nr 36; – AGAD: Księgi grodzkie łęczyckie recognitiones, nr 1 k. 63v–4v, 409–10, 423, nr 3 k. 237, 309v, 836, 923, nr 4 k. 4v, 62v–4, 515–15v, 556–6v, nr 6 k. 550v–1, 1031– 1v, Księgi ziemskie orłowskie, nr 2a k. 727v, nr 2b k. 17–18, 55v, nr 3 k. 29, 192.
Janusz Bieniak