INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Władysław Potocki h. Pilawa      Portret Stanisława Potockiego, frag. obrazu olejnego z XIX wieku, ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Stanisław Władysław Potocki h. Pilawa  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1984-1985 w XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Potocki Stanisław Władysław h. Pilawa (zm. 1732), strażnik w. lit., wojewoda bełski. Był synem Feliksa Kazimierza (zob.) i Krystyny z Lubomirskich, bratem Michała (zob.) i strażnika w. kor. Józefa (zob.).

W r. 1693 P. studiował wraz z młodszym bratem Jerzym, star. tłumackim, w Akad. Krak. Był wówczas (zapewne z cesji ojca) star. lucyńskim. Głosował na Augusta II z woj. bełskiego, podpisał następnie uchwałę sejmu elekcyjnego 1697 r. Podobnie jak bracia wziął udział we wrześniowej kampanii podhajeckiej 1698 r. wraz ze swą chorągwią pancerną. Dn. 11 VI 1704 mianowany został łowczym lit. po Stanisławie Denhoffie. Nominacja z 4 II 1704 na oboźnego lit. została cofnięta. Z końcem sierpnia 1706 przedstawiał się jako człowiek całkowicie wyzuty z fortuny i «tułacz po wołoskiej granicy», podkreślając swą wierność wobec Augusta II. Jego dobra zostały wówczas całkowicie zniszczone przez wojska rosyjskie. Z początkiem października t. r. prosił o ochronę przed zbliżającymi się do jego majętności wojskami «auksyliarnymi». W kwietniu 1707 był komisarzem skarbowym woj. bełskiego. W styczniu 1708 zanosił w imieniu woj. bełskiego skargi do hetmana polnego kor. Stanisława Mateusza Rzewuskiego na kwaterujących Kałmuków, Rosjan i oddziały kor. Wg relacji rezydenta carskiego przy hetmanie A. Daszkowa P. w marcu 1708 skłaniał hetmana w. kor. Adama Sieniawskiego do przejścia na stronę Stanisława Leszczyńskiego. W maju 1708 jako marszałek sejmiku bełskiego prosił o informację w sprawie obciążeń kwaterunkowych województwa. Kontaktował się latem t. r. z Sieniawskim, deklarując lojalność. Jesienią 1708 prosił o uwolnienie od konsystencji swego star. hrubieszowskiego, całkowicie zrujnowanego przez ludzi hetmana polnego lit. Grzegorza Ogińskiego. W l. n. często zabiegał o protekcję Sieniawskiego. Był na Walnej Radzie Warszawskiej 1710 r., w czasie której otrzymał strażnikostwo lit. W r. 1712 ciężko chorował. Istotną rolę odegrał wraz z braćmi w czasie konfederacji tarnogrodzkiej, jakkolwiek nie wydaje się, by początkowo poważniej angażował się w działania zbrojne konfederatów. Pewna dwuznaczność jego postawy wynikała niewątpliwie stąd, iż jako zięć hetmana polnego kor. Stanisława Mateusza Rzewuskiego był zaangażowany po jego stronie w rozgrywce o przyszłość buławy w. kor. Dn. 28 II 1716 został posłem do skonfederowanych województw, próbował pośredniczyć pomiędzy hetmanami a konfederatami.

Gdy latem 1716 powstał w wojsku lit. spisek przeciwko hetmanowi w. lit. Ludwikowi Konstantemu Pociejowi, w następstwie którego w dn. 25 VII odsunięto od władzy oficerów lojalnych wobec hetmana, a sam Pociej salwował się ucieczką z Witanowa w kierunku Lublina. P., który uczestniczył w spisku, został marszałkiem związkowym wojska lit. Uczestniczył w rokowaniach w Kazimierzu i Warszawie. We wrześniu wyrażał zgodę na zaprzysiężenie bezpieczeństwa królowi pod warunkiem, iż wojsko aż do chwili zwołania sejmu pójdzie pod komendę marszałka konfederacji Stanisława Ledóchowskiego. Gdy przeciwko operującemu w okolicach Torunia Chryzostomowi Gniazdowskiemu ruszył silny korpus saski gen. A. H. Bosego, P. pospieszył w sukurs na czele 2 000 jazdy lit. Połączył się z Gniazdowskim 3 X 1716 pod Kowalewem, jednakże pomiędzy dowódcami natychmiast wszczęła się kłótnia o zwierzchnictwo nad całością sił. Spór ów przyczynił się do klęski konfederatów w bitwie pod Kowalewem (5 X), w następstwie której Sasi zajęli Toruń, zdobywając przewagę w Wielkopolsce i na Pomorzu. W czasie rokowań warszawskich 1717 r. żądano wynagrodzenia P-ego za usługi dla dobra ojczyzny. Dn. 7 I P. i Franciszek Poniński, star. kopanicki, «wyzywali się na pojedynek», co spowodowało zakłócenie obrad. P. żądał jeszcze dokonania poprawek w projekcie dotyczącym Trybunału Skarbowego Lit. Ostatecznie uznano jego pretensje wobec skarbu lit. w wysokości 200 000 złp.

W l.n. P. angażował się głównie w działalność trybunalską. We wrześniu 1719 był marszałkiem Trybunału Kor. Jesienią 1722 jako deputat z sejmiku bełskiego zwracał się do hetmanów kor. z prośbą o poparcie jego starań o funkcję marszałka Trybunału – konkurował wówczas bezskutecznie z bratem Michałem o laskę. We wrześniu 1724 przyczynił się do zerwania sejmiku halickiego. Na sejmie 1724 r. został powołany do grona komisarzy mających prowadzić rokowania z przedstawicielami dworów ościennych. W r. 1726 był znowu marszałkiem Trybunału Kor. w Lublinie. Ponieważ piastował jednocześnie funkcję poselską, zażądano w czasie sesji sejmowej 16 X 1726, aby zrezygnował z obu funkcji i aby skasowano wydane dekrety. Poróżnił się wówczas z S. M. Rzewuskim na tle majątkowym. Dn. 25 V 1729 prymas Teodor Potocki wytargował dla niego woj. bełskie, co miało wzmocnić pozycję Pilawitów. U schyłku 1729 r. rezydent austriacki w Rzpltej F. W. Kinner podejrzewał, iż P., podobnie jak inni członkowie rodziny, uczestniczy w inspirowanym przez Francję antywettyńskim spisku zawiązanym w interesie S. Leszczyńskiego.

P. był człowiekiem majętnym. Obok star. lucyńskiego posiadał od 5 III 1705 star. hrubieszowskie, które w r. 1727 odstąpił bratankowi Franciszkowi Salezemu (zob.). Był również star. opalińskim (Opalin koło Włodzimierza). Miał majątek Peczeniżyn w pow. kołomyjskim. Dzięki zapisowi krewnej Heleny Morsztynowej otrzymał na Ukrainie ogromny kompleks dóbr humańskich (Tulczyn, Targowica, Brahiłów i Demidówka) oraz Mohylów na Podolu. Posiadał również dobra tartakowskie w woj. bełskim. Był protektorem bernardynów, zamierzając podobno u schyłku życia oblec habit i osiąść przy klasztorze sokalskim, któremu zapisał 50 000 złp. na utrzymanie kapeli. Zmarł 27 VI 1732 we Lwowie po nagłej chorobie. Pochowany został w habicie bernardyńskim w Krystynopolu.

P. był dwukrotnie żonaty – z Elżbietą Anną Frąckiewiczówną, następnie, od r. 1712, z hetmanówną Marianną Rzewuską, która zmarła w marcu 1722. Potomstwa nie pozostawił. Majątek jego przeszedł na bratanka Franciszka Salezego.

 

Portret P-ego w Wilanowie, reprod. w: Portret polski XVII i XVIII w. Katalog wystawy, Kat. 1978; – Estreicher; Słown. Geogr., (Brahiłów, Demidówka, Łęczna, Hrubieszów, Opalin, Tartaków); Niesiecki; Uruski; Żychliński; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., – Gierowski J. A., Opisanie urzędów centralnych przez konfederatów tarnogrodzkich, w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII–XVIII w., W. 1965; Kraushar A., Sprawa Zygmunta Unruga, Kr. 1890 s. 152; Rostworowski E., O polską koronę, Kr. 1958; Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Wojtasik J., Ostatnia zbrojna rozprawa z Turkami i Tatarami w r. 1698, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XIII; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Akta grodz. i ziem., XXV; Diariusz walnej rady warszawskiej z r. 1710, Wil. 1928; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kr. 1849 s. 277, 284, 291, 295; Pisma i bumagi imperatora Petra Velikago, Leningrad–Moskva 1887–1964 VIII č. 3.; Teka Podoskiego, III 88–9; Vol. leg., V 439, 974, 985, VI 310, 400; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862 s. 310, 329, 332; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. V nr 12267; Arch. Prowincji Bernardynów w Kr.: XXIV-a-1 s. 355; B. Czart.: rkp. 223 s. 37, rkp. 471 s. 271, rkp. 481 s. 473, rkp. 450 s. 385, rkp. 548 s. 366–367, 501, 590, 737, 945, 1119, 1229, 1287, 1304, rkp. 558 s. 52, 459, 534, 559, 625, 628, 645, 649, rkp. 562 s. 95, 223, 281, 299, 309, 313, 335, 343, 372, 383, 440, 512, rkp. 567 s. 22–29, rkp. 5920 nr 31312–31327, rkp. 5922 nr 31704–31710, 31713–31716, 31718; B. Narod.: rkp. 6675 k. 21, rkp. 6678 k. 5–6, rkp. 6913 t. 3 k. 25–26; B. Ossol.: rkp. 341, opis rkp. 1447.

Andrzej Link-Lenczowski

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

rodzeństwo - 4 (w tym 3 braci), opieka nad bernardynami, ojciec - Kasztelan Krakowski, elekcja Augusta II w 1697, studia w Krakowie, herb rodu Pilawów, starostwo lucyńskie (w Inflantach), strażnikostwo wielkie litewskie, palacja bełska, sejm 1697 elekcyjny, warszawski, kampania podhajecka 1698, łowczostwo litewskie, dobra zniszczone przez Rosjan, starostwo hrubieszowskie (Woj. Ruskie), Konfederacja Tarnogrodzka 1715, marszałkostwo Trybunału Koronnego, zrywanie sejmików, dobra humańskie, pojedynki między szlachtą, sejm 1726, zwyczajny, grodzieński, marszałkostwo sejmikowe, ojciec - Wojewoda Sieradzki, Akademia Krakowska XVII w., skargi na nadużycia rosyjskie, dobra w Woj. Bełskim, sejmiki halickie, sejmiki bełskie, ojciec - Wojewoda Kijowski, matka - Lubomirska, żona - Rzewuska, teść - Wojewoda Bełski, teść - Wojewoda Podlaski, walki z Sasami, dobra w Pow. Kołomyjskim, dobra na Podolu, królewszczyzny w Woj. Ruskim, zabiegi o urząd nieskuteczne, rodzina Potockich (z Potoka) h. Pilawa, klasztor Bernardynów w Sokalu, Trybunał Koronny XVIII w., ojciec - hetman koronny, szefostwo chorągwi pancernej, marszałkostwo związków wojskowych, brat - Wojewoda Wołyński, matka - hetmanówna koronna, brat - Pisarz Polny Koronny, małżeństwa - 2 (osób zm. w XVIII w.), brat - starosta w Woj. Ruskim, wuj - starosta w Woj. Lubelskim, wuj - Kasztelan Krakowski, wuj - Wojewoda Krakowski, wuj - hetman, wuj - kanonik, wuj - poeta, wuj - Podstoli Wielki Koronny, matka - marszałkówna koronna, stryj - starosta w Woj. Ruskim, brat - starosta w Woj. Sandomierskim, brak dzieci (osoby zm. w XVIII w.), wuj - marszałek Trybunału Głównego Koronnego, wuj - mecenas sztuki, wuj - starosta w Woj. Krakowskim, ojciec - Wojewoda Krakowski, stryj - poseł na sejm I RP, brat - poseł na sejm I RP, wuj - rycerz Zakonu Maltańskiego, wuj - poseł na sejm I RP, ojciec - poseł na sejm I RP, wuj - Podkomorzy Nadworny Koronny, wuj - Marszałek Wielki Koronny, ojciec - marszałek sejmowy, wuj - Chorąży Wielki Koronny, wuj - starosta w Woj. Podolskim, wuj - marszałek sejmu I RP, ojciec - starosta w Woj. Ruskim, królewszczyzny w Inflantach, brat - konfederat warszawski 1733, wuj - rokoszanin, teść - referendarz koronny, ojciec - Podstoli Wielki Koronny, stryj - Hetman Polny Koronny, stryj - Kasztelan Krakowski, stryj - Wojewoda Krakowski, stryj - Chorąży Wielki Koronny, elektorzy z Woj. Bełskiego, brat - starosta w Woj. Mazowieckim, wuj - starosta w Woj. Kijowskim, brat - marszałek Trybunału Głównego Koronnego, brat - starosta w Woj. Bełskim, matka - starościanka krakowska, wuj - starosta w Woj. Sandomierskim, wuj - Podskarbi Wielki Koronny, ojciec - starosta w Woj. Sandomierskim, teść - starosta w Woj. Ruskim, wuj - Marszałek Nadworny Koronny, wuj - generał wojsk koronnych, naruszenie zasady incompatibilitatis, sejm 1710 (Walna Rada Warszawska), matka - starościanka przemyska, teść - poseł na sejm I RP, ojciec - starosta w Woj. Bełskim, brat - sędzia kapturowy, wuj - sędzia kapturowy, wuj - konfederat sandomierski 1704, teść - Hetman Wielki Koronny, teść - Hetman Polny Koronny, teść - dyplomata, teść - Krajczy Wielki Koronny, zapisy dla klasztorów XVIII w., dobra dziedziczone przez bratanków, portrety zachowane , sejmy XVII w. (4 ćwierć)
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.