Stanisław ze Stolca Stolcensis (zm. 1660), karmelita, kantor, iluminator i egzorcysta.
Pochodził zapewne ze Stolca w ziemi sieradzkiej. Nie jest znana data jego urodzenia ani wstąpienia do zakonu; prawdopodobnie przyjął habit karmelitański ok. r. 1630.
S. został wymieniony w r. 1632 w gronie studentów teologii w klasztorze w Krakowie, zaś profesję wieczystą złożył 8 IX 1636 w krakowskim klasztorze Karmelitów Trzewiczkowych. W protokołach z sesji obrad kapituły w r. 1638 w Wilnie, w spisie zakonników poszczególnych domów prowincji, był wymieniony jako profes i diakon klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie. W l. 1640–5 występował jako świadek przy uroczystych profesjach zakonników; w r. 1641 uczestniczył w kapitule we Lwowie. W r. 1649 był obecny na kapitule w Poznaniu, gdzie został wybrany przeorem domu zakonnego w Lipiu koło Grójca na Mazowszu. Tam też przeżył okupację szwedzką i wg relacji Stanisława Plemieńskiego, przeora tego klasztoru w poł. XVII w., miał jako egzorcysta rozkazać demonom nękać panoszących się w klasztorze Szwedów, aż do ich ustąpienia.
Oprócz kilkuletniego przeorstwa w Lipiu, po którym powrócił do Krakowa, S. nie pełnił żadnych wyższych urzędów w zakonie. Tytułowano go egzorcystą i kantorem. Największą część życia zakonnego spędził w klasztorze krakowskim. Plemieński informował, że S. był pokornym i pobożnym zakonnikiem, «własną ręką, sztuką, pracą i pomysłowością napisał dwie wielkie księgi ozdobione różnymi ozdobnymi malowidłami, które służą do śpiewania chóralnego w czasie mszy na cały rok, jedną na święta (de tempore), drugą na co dzień (de sanctis)». Wartość tych iluminowanych kodeksów miała wynosić 3 tys. fl. polskich. Zachowany do dziś, przechowywany w zbiorach bibliotecznych klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie, graduał de tempore formatu 59x74 cm, dzieło S-a, należy do największych i najbogatszych w iluminacje ksiąg liturgicznych w Polsce. Datowany na r. 1644, powstał na zlecenie przełożonych, prawdopodobnie w bardzo krótkim czasie dwóch lub trzech lat. Nie wiadomo czy koszty związane z pracą nad graduałem pokrywał wyłącznie klasztor, czy byli także inni ofiarodawcy; w rachunkach klasztornych tylko raz, pod datą 27 VIII 1644, zapisano wydatek 50 fl. «na potrzeby do graduału księdzu Stanisławowi». Oprawiony w deski powleczone skórą, liczy 259 dobrze zachowanych kart pergaminowych, których znaczną część wypełniają dużego formatu figuralne i ornamentalne sceny, przeważnie w inicjałach. Obok nich występują mniejsze miniatury wplecione w tekst i zapisy nutowe. Treścią ikonograficzną graduału są sceny z życia Chrystusa, przede wszystkim pasyjne, zaznacza się tu też kult Matki Bożej, zaś miniatury mniejsze przedstawiają świętych, demony, potwory mitologiczne, symbole śmierci lub sceny mąk czyśćcowych. S. w zasadzie (poza pewnymi wyjątkami) nie sięgał do znanych wzorców, iluminacje są dziełem jego własnej pomysłowości i wyobraźni, obrazy, niekiedy o charakterze alegorycznym, odznaczają się swoistą prostotą, wynikającą z pobożności i duchowości karmelitańskiej. Nie są znane losy drugiego, wykonanego przez niego kodeksu.
S. nie brał udziału w kapit. lwowskiej w październiku 1659, co mogło oznaczać, że nie opuszczał już klasztoru. Zmarł w Krakowie 29 I 1660.
Sceny figuralne z graduału S-a zostały wykorzystane do zilustrowania tekstu liturgii Wielkiego Tygodnia obchodzonego w r. 1989 w Bazylice św. Piotra w Rzymie.
Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, W. 1988 s. 149; – Nowak J. T., Turdza W., Skarby krakowskich klasztorów, Kr. 2000 s. 71–95, ilustr. 89, 90; – Bersohn M., O iluminowanych rękopisach polskich, W. 1900 s. 97–101; Chrzanowski T., Maciejewski T., Graduał karmelitański z 1644 roku O. Stanisława ze Stolca, W. 1976; Gołos J., Muzykalia biblioteki klasztoru na Piasku w Krakowie, „Muzyka” R. 11: 1966 nr 3/4 s. 86–97; Kopera F., Lepszy K., Iluminowane rękopisy księgozbiorów oo. dominikanów i oo. karmelitów w Krakowie, w: Zabytki sztuki w Polsce, Kr. 1926 II 72–81; Maciejewski T., Inwentarz muzykaliów kapeli karmelickiej w Krakowie na Piasku z lat 1665 do 1684, „Muzyka” R. 21: 1972 nr 2 s. 77–9; Tomaszewski B., Dzieje klasztoru oo. karmelitów na Piasku w Krakowie, Kr. 1970 s. VI–IX, 53–8 (mszp.); Wielki Tydzień w liturgii papieskiej: Teksty modlitw ilustrowane z graduału Stanisława ze Stolca z r. 1644, [Rzym 1989]; – Wawel 1000–2000: Wystawa jubileuszowa, T. 2: Katalog. Skarby archidiecezji krakowskiej, nr 243, T. 3: Ilustracje, nr 665, 670, Kr. 2000; – Arch. OO. Karmelitów na Piasku w Kr.: rkp. A17/135 s. 171–9, rkp. 93/619 k. 77, 108, 116, 130v, 144v, 148v, 160v, 169v, 180v, 184, rkp. 130/233 s. 63, 81, 83, 87, 92, 94–5, rkp. 139/380 s. 29, rkp. 140/329 s. 19, rkp. 703/295 s. 1186.
Wacław Kolak