Kramsztyk Stefan (1877–1942?), lekarz pediatra, działacz społeczny i publicysta. Ur. w Warszawie 16 XII, syn Stanisława (zob.) i Heleny z Lewich. Po ukończeniu warszawskiego V gimnazjum wstąpił na Wydział Lekarski Uniw. Warsz., który ukończył w r. 1903. Jako lekarz wojskowy rosyjski wziął udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. Po powrocie do kraju udał się w r. 1906 na dalsze specjalizacyjne studia w zakresie pediatrii do Niemiec. Pracował tam jako wolontariusz w klinice chorób dziecięcych w Berlinie pod kierunkiem dra H. Neumanna, następnie był lekarzem w zakładzie Kaiserin Augusta Victoria Haus w Berlinie, gdzie pracował też naukowo. W r. 1910 był przez pewien czas lekarzem okrętowym linii Deutsche Ostafrikalinie w Dar-es-Salam (ówczesna Afryka Wschodnia niemiecka, dziś Tanzania), a od r. 1910 do 1914 pracował jako lekarz uzdrowiskowy w zakładzie helioterapeutycznym dra Behrenda w Kołobrzegu. Ogłosił wówczas liczne rozprawy w niemieckich czasopismach medycznych. W l. 1914–8 był na froncie jako lekarz armii rosyjskiej. W r. 1918 powrócił do Warszawy i był w l. 1918–20 referentem w Min. Zdrowia. W l. 1920–1 służył jako lekarz w armii polskiej, odbywając służbę m. in. na terenie Zamojszczyzny, gdzie zaprzyjaźnił się z drem Z. Klukowskim. Przez pewien czas był lekarzem w Kasie Chorych, później doradcą naukowym Tow. Przemysłu Chemiczno-Farmaceutycznego (dawniej «Magister Klawe»), a następnie (do r. 1938) Zakładów Farmaceutycznych Boryszew.
Jako lekarz specjalizował się K. w pediatrii. Brał udział w życiu naukowym środowiska medycznego w kraju i za granicą, m. in. w r. 1931 wygłosił referat na zjeździe Deutsche Gesellschaft für Kinderheilkunde. Ogłosił ok. 90 prac, drukowanych w czasopismach: „Medycyna”, „Medycyna i Kronika Lekarska”, „Przegląd Pediatryczny”, „Warszawskie Czasopismo Lekarskie”, „Nowiny Lekarskie”, „Medycyna Warszawska”, „Therapia Nova” i inne. Poza tym z zakresu medycyny ogłosił: Krótki rys współczesnej organoterapii (W. 1933) i O leczeniu biologicznym choroby nowotworowej (W. 1936). Przełożył również z języka niemieckiego wspólnie ze Stanisławem Progulskim, książkę E. Holta i J. Howlanda „Choroby niemowląt i dzieci” (W. 1938). Był to lekarz humanista o wszechstronnych zainteresowaniach i postępowych przekonaniach społeczno-politycznych. Interesowały go najnowsze postępy medycyny, zajmował się również i historią medycyny, jej powiązaniami z życiem społecznym; już w latach narastania faszyzmu, w jednym z artykułów potraktował zagadnienie faszyzmu jako groźną chorobę społeczną.
W tym czasie K. bliski pewnym kołom masońskim, związanym z Frontem Morges, znalazł się w kręgu sympatyków ruchu ludowego; był czynnym członkiem warszawskiego środowiska Zrzeszenia Inteligencji Ludowej i Przyjaciół Wsi, ogłosił liczne artykuły w jego organie „Zagon”, poza tym pisywał wówczas do „Zielonego Sztandaru” i do „Zwrotu”. W jednym z odczytów wygłoszonych w Zrzeszeniu 10 III 1939 r. pod tytułem Od Bismarcka do Hitlera (ogłoszonym następnie drukiem, W. 1939) przedstawił zaborcze cele Rzeszy hitlerowskiej i przewidział hitlerowskie plany ludobójstwa oraz eksterminacji ludności polskiej. Po wybuchu wojny, musiał ukrywać się w Warszawie, a następnie w Otwocku, ale zachował jeszcze łączność z ruchem ludowym. Pisał wówczas Wspomnienia o ludziach i wydarzeniach (1883–1920), z których ocalał przypuszczalnie tylko mały fragment wstępu. Aresztowany w Otwocku ok. r. 1942, zginął następnie w nieznanych okolicznościach wraz z żoną Jadwigą z Reychmanów, córką Bronisława, popularyzatora przyrody. Jedyny syn z tego małżeństwa, Stanisław, zmarł jako dziecko w Otwocku w r. 1941.
Fot. w Gł.. B. Lek.; – Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – [Reychman J.] J. R., Zapomniany przyjaciel Ruchu Ludowego – Ze wspomnień o śp. dr S. K-u, „Gaz. Lud.” 1947 nr z 26 IX; – „Arch. Hist. Med.” T. 20: 1957 z. 3 s. 413–20 (fragment Wspomnień, dwa listy do Z. Kukulskiego z l. 1941–2 i notka biograficzna pióra S. Konopki); Roczn. Lek. Rzeczypospolitej Pol. na r. 1933/34, s. 878; toż na r. 1938 s. 702; – Gł. B. Lek.: Materiały dawnego Arch. Izby Lek. Warszawsko-Białostockiej (Karty rejestracyjne z 2 VII 1923 i 1 VII 1938 oraz kwestionariusz [hitlerowski] dla lekarzy z 12 IX 1940 r. i inne papiery z dawnego archiwum Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej); – Informacje rodziny, wspomnienia własne autora artykułu.
Jan Reychman