INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stefan Stubielewicz (Stubilewicz)     

Stefan Stubielewicz (Stubilewicz)  

 
 
1762-11-02 - 1814-04-17
Biogram został opublikowany w latach 2007-2008 w XLV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stubielewicz (Stubilewicz) Stefan (1762–1814), fizyk, profesor Uniwersytetu Wileńskiego.

Ur. na Wołyniu, był synem Zenona, szlachcica.

Pierwsze nauki pobierał S. w szkołach we Włodzimierzu i Łucku. Dn. 1 X 1786 rozpoczął studia w Szkole Głównej W. Ks. Lit. jako kandydat do stanu akademickiego. Słuchał wykładów z fizyki, chemii, matematyki, anatomii, fizjologii, historii naturalnej, wymowy, poezji, prawa natury i historii powszechnej. Najwięcej uwagi poświęcił fizyce i chemii, choć w tym czasie interesował się również literaturą piękną i muzyką. Dn. 21 X 1788, jeszcze jako student, złożył przed ks. Kazimierzem Naruszewiczem pierwszą submisję, czyli zobowiązał się do przyjęcia obowiązków nauczycielskich. Drugą submisję złożył 23 XI 1789 w obecności profesora matematyki ks. Franciszka Ksawerego Narwojsza oraz wiceprofesora literatury ks. Filipa Nereusza Golańskiego. Po ukończeniu studiów otrzymał stopień doktora filozofii i nauk wyzwolonych i od 18 IX 1790 był nauczycielem fizyki w szkole podwydziałowej w Wilnie. Najprawdopodobniej w r. 1792 udzielał w Wilnie korepetycji z chemii. W r. 1793 otrzymał dobrą opinię od rektora Szkoły Głównej W. Ks. Lit. Marcina Poczobuta-Odlanickiego, który dostrzegł jego talent i uznał potrzebę jego dalszego doskonalenia przy Szkole Głównej. Latem 1796 na własną prośbę został S. uwolniony od obowiązków nauczycielskich z uwagi na stan zdrowia. Dymisję zatwierdził gen.-gubernator N. Repnin, jednak w r. 1797 przystąpił S. do konkursu i 12 IX t.r. został wybrany na stanowisko wiceprofesora (adiunkta) fizyki przy Katedrze Fizyki w Szkole Głównej Wileńskiej; 18 IX otrzymał rangę od władz rosyjskich. Pracował pod kierunkiem profesora fizyki eksperymentalnej ks. Józefa Mickiewicza. Od 7 IX 1798 prowadził wykłady z fizyki eksperymentalnej (czasami zastępował nieobecnego lub chorego Mickiewicza), a także powierzono mu dozór nad gabinetem fizycznym. Słuchał w tym czasie wykładów profesora chemii Jędrzeja Śniadeckiego. Dn. 20 III 1801 w kościele akademickim św. św. Janów, razem z innymi profesorami i wiceprofesorami oraz pracownikami uniwersytetu, złożył przysięgę na wierność carowi Aleksandrowi I. W r. 1802 opracował rozprawę Traité théorétique de levaporation et de la vaporisation de leau et de la glace daprès les principes de la chimie moderne (rkp. w B. Uniw. Wil., sygn. F2 DC148). Pragnąc dokształcić się w naukach ścisłych, szczególnie w fizyce i chemii, podjął starania o wyjazd na studia zagraniczne. Dzięki przychylności władz i uniwersytetu wyjechał 13 IV 1802 za granicę razem z wiceprofesorem matematyki stosowanej Zachariaszem Niemczewskim. Wcześniej zgromadził oszczędności i sam sfinansował swą podróż. Słuchał wykładów na uniwersytetach i akademiach Wiednia, Bolonii, Padwy, Pawii, Florencji, Mediolanu i Turynu. Rozczarowany poziomem uczelni włoskich, wyruszył przez Lyon (gdzie zwiedził zakłady przemysłowe) do Paryża. Poznał tam Jana Śniadeckiego. Od września t.r. był słuchaczem wykładów chemików: A. Brongnarta, A. F. Fourcroy’a, J. H. Hassenfratza i L. N. Vauquelina, astronoma J. J. Lalande’a, matematyków i fizyków J. A. C. Charlesa, R. J. Haüy’a (krystalografa), P. S. Laplace’a, G. Monge’a i M. R. de Prony, specjalisty budowy fortyfikacji S. Gay de Vermont oraz zoologa G. Cuviera. Dn. 13 VI 1803 Rada Uniw. Wil. przyznała stypendystom po 600 rb. na pobyt, a S-owi ponadto 100 rb. na zakup przyrządów do gabinetu fizycznego. Podróż miała trwać rok, ale 12 VIII t.r. stypendyści uzyskali zgodę kuratora Okręgu Naukowego Wileńskiego Adama Jerzego Czartoryskiego i Rady na przedłużenie pobytu o kolejny rok. Zobowiązano ich do składania raportów co trzy miesiące. Sprawozdanie S-a i pozostałych stypendystów, wystosowane 11 X, było czytane 9 XI na posiedzeniu u kuratora, a w grudniu rozpatrywane przez Radę Uniw. Wil.; zalecono wówczas stypendystom dokładniejsze obserwacje stanu edukacji we Francji oraz porównanie go z położeniem szkolnictwa na Litwie. Na prośbę rektora Hieronima Stroynowskiego miał S. też przeprowadzić rozmowy z kandydatami do objęcia posady profesora ekonomii na Uniw. Wil. i zachęcić jednego z nich do przeniesienia się do Wilna; w tej sprawie korespondował ze Stroynowskim jeszcze w czerwcu 1804. S. prowadził szczegółowy dziennik podróży, a wyciąg z niego, zamieszczony we wspomnianym raporcie z 11 X 1803, został przełożony na język rosyjski i ogłoszony w petersburskim piśmie urzędowym „Periodičeskoe sočinienija ob uspechach narodnago prosveščenija”. W Paryżu wybrano S-a na członka Tow. Galwanicznego (Société Galvanique et des Recherches Physiques) i Tow. Akademickiego. W drodze powrotnej odwiedził S. uczelnie niemieckie; był w Getyndze, gdzie przyjęto go do Królewskiego Tow. Nauk i Umiejętności, oraz w Lipsku, Halle i Berlinie.

Do Wilna wrócił S. jesienią 1804 i prawdopodobnie od 9 X t.r. wykładał na Cesarskim Uniw. Wil. fizykę. W opracowywanych każdego roku programach nauczania Fizyka dawana przez Stefana Stubielewicza profesora w Imperatorskim Wileńskim Uniwersytecie wyodrębnił cztery części tej dyscypliny: historię fizyki, naukę o ciepliku, naukę o elektryczności i naukę o świetle. Program wzbogacił opisami doświadczeń fizycznych oraz przedstawił pytania sprawdzające. Zabiegał w tym czasie o stanowisko profesora fizyki Uniw. Wil. i prawdopodobnie jeszcze z Paryża przesłał prace na konkurs. Na posiedzeniu Kolegium Fizycznego 18 V 1805 rozpatrzono jego kandydaturę i jednomyślnie zarekomendowano do wyboru na profesora; 8 IX t.r. wybór zatwierdziły władze Uniw. Wil., jednak przez pierwsze lata otrzymywał S. pensję wiceprofesora w wysokości 300 rb. W r. 1806 poparł pomysł zatrudnienia na Uniw. Wil. Jana Śniadeckiego, krakowskiego profesora astronomii, i powierzenia mu funkcji rektora; dał temu wyraz w liście do Śniadeckiego z 1 V t.r. Uczczony honorowym członkostwem i prezesostwem, od czerwca 1806 przewodniczył S. powstałemu t.r., a notowanemu do r. 1808 Tow. Nauki i Umiejętności, przemianowanemu wkrótce na Tow. Doskonalącej się Młodzi w Naukach i Umiejętnościach (od r. 1807 Tow. Filomatyczne). Zapamiętany jako «wielo i pięknomowny prezydent, ale nieczynny» (J. Lelewel) zabiegał o rozgłos Towarzystwa i w tym celu urządzał publiczne posiedzenia oraz podał w r. 1806 do druku informacje o programie półrocznego zebrania. Dn. 25 VI 1807 wygłosił rozprawę Discours première […] sur les conducteurs de Franklin (rkp. w B. Uniw. Wil., sygn. F. 2 KC356), w której wyjaśniał powstawanie piorunów i działanie piorunochronu, przekonując o potrzebie powszechnego instalowania tego urządzenia. Rozprawa ta stała się podstawą do nadania S-owi tytułu profesora. W l. 1806–11 znacznie wzbogacił zasoby sprzętu gabinetu fizycznego. Zamawiał go za granicą u najlepszych rzemieślników za ogólną sumę 2100 czerwonych zł. Dn. 31 XII 1811 przejął całkowitą odpowiedzialność za pracę i wyposażenie gabinetu fizycznego. W związku z tym, w obecności profesora anatomii Józefa Franka i profesora matematyki Niemczewskiego, sporządził Raport o stanie gabinetu fizycznego w Uniwersytecie Wileńskim (rkp. w B. Uniw. Wil., sygn. F. 2 KC331). Wykazał w nim cały sprzęt z zakresu optyki, mechaniki, elektryczności, pneumatyki, kalorymetrii i akustyki, należący do gabinetu, a także przyrządy z czasów dawnej Akad. Wil. i Szkoły Głównej W. Ks. Lit., w tym również przedmioty zamawiane u wileńskich rzemieślników przez Mickiewicza; przedstawił też listę potrzeb. W okresie swej pracy przyjął darowizny sprzętu: dwa mikroskopy i teleskop od hetmana w. lit. Michała Kazimierza Ogińskiego oraz pryzmy achromatyczne od oboźnego lit. Karola Prozora. W r. 1811 otrzymywał pensję 1500, a w r. 1813 ponad 1800 rb. rocznie. Był członkiem powstałego w r. 1810 w Warszawie Tow. Gospodarczo-Rolniczego.

S. uchodził za sumiennego profesora, który gruntownie przygotowywał swoje lekcje fizyki i jasno wykładał; zdaniem Bonifacego Jundziłła «prawdziwa fizyki nauka w Uniwersytecie od Stubielewicza wzięła swój początek». Jego wykłady cieszyły się dużą popularnością, nie zdołał jednak wychować następcy, do czego przyczyniła się zapewne choroba i przedwczesna śmierć. S. śledził najnowsze osiągnięcia w dziedzinie fizyki i wspierał się ówczesnymi autorytetami tej dyscypliny m.in. B. Franklinem, Ch. A. de Coulombem, J. Daltonem. Podstawą jego wykładu były konspekty, uwzględniające najnowsze osiągnięcia nauki i własne doświadczenia oraz stanowiące zarys przygotowywanego podręcznika. Pracował nad rozprawą z zakresu fizyki, zawierającą także jego przekłady dzieł fizyków francuskich, m.in. Haüy’a i E. Barruela. Prace S-a obejmowały fizykę ciał stałych, gazów i cieczy, mechanikę i dynamikę, naukę o cieple, o świetle i dźwięku, a zwłaszcza o elektryczności. Pozostały one w rękopisie. S. zmarł na gruźlicę 17 IV 1814, został pochowany w Wilnie na cmentarzu Bernardyńskim. Po śmierci S-a część jego prac ogłosił profesor medycyny Jakub Szymkiewicz. Były to: Zbiór krótki początków fizyki, przez Stefana Stubielewicza w Imperatorskim Uniwersytecie Wileńskim kilku uczonych Towarzystw członka ułożony z programatu wydanego dla szkoły politechnicznej paryskiej przez Stefana Barruela egzaminatora uczniów tejże szkoły po zgonie Ś.P. Profesora (Wil. 1816) oraz Wpływ elektryczności na ekonomiją zwierzęcą czyli teoretyczny wykład doświadczeń i postrzeżeń wyciągniętych z rozmaitych sposobów elektryzowania jestestw żyjących w lekarskim względzie. Wyjątek z rękopisów Ś.P. Stefana Stubielewicza profesora fizyki w Uniwersytecie Wileńskim przejrzany i wydany przez K.E. Sieradzkiego S.P. z portretem autora i dwiema tablicami rycin (Wil. 1819). S-a wspominano też jako miłośnika sztuk pięknych (J. Bieliński).

W r. 1809 był S. żonaty z Aleksandrą z Grewińskich (zm. 1850), wg wspomnień Franka – kobietą niepospolitą; w r. 1810 urodziła mu się córka Michalina. W r. 1816 wdowa otrzymała od władz uniwersytetu jednorazową wypłatę w wysokości 3 tys. rb. oraz pensję emerytalną 750 rb. Jeszcze w r. 1823 w tabeli wydatków na uniwersytet figuruje kwota 742 rb. 50 kopiejek przeznaczona dla Aleksandry Stubielewicz i jej córki. Michalina poślubiła przed r. 1840 Michała Oczapowskiego (zob.).

Większość rękopisów S-a jego żona przekazała do wileńskiej Akad. Medyko-Chirurgicznej; obecnie spuścizna ta znajduje się w Kijowie, w zbiorach Biblioteki Naukowej Ukraińskiej Akad. Nauk, a część w dziale rękopisów Uniw. Wil., i być może w Petersburgu. Nie wiadomo, gdzie przechowywany jest dziennik podróży S-a.

 

Popiersie dłuta Kazimierza Jelskiego z r. 1818 w Sali Kolumnowej Uniw. Wil.; Portret (sztych) przez Mikołaja Podolińskiego z r. 1814, reprod. w: Stubielewicz S., Wpływ elektryczności na ekonomiją zwierzęcą…, Lietuviskoji tarybinė enciklopedija, Vilnius 1983 X 443; Reprod. portretów (Podolińskiego) w: Vilnius universitetas dailėja, Vilnius 1986; – Estreicher w. XIX; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil. (bibliogr.); Kośmiński, Słown. lekarzów (błędnie r. 1766, zamiast r. 1786 jako data rozpoczęcia studiów, oraz r. 1760, zamiast r. 1790 jako data podjęcia pracy w szkole); Kuryluk-Omelianiuk J. Profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego w latach 1803–1832, Białystok 1993 s. 47; Lietuviskoji tarybinė enciklopedija, Vilnius 1983 X 443; PSB (Jelski Kazimierz, Niemczewski Zachariasz, Oczapowski Józef Bohdan, Oczapowski Michał); Słown. Artystów Pol. (Podoliński Mikołaj); Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; – Baliński M., Dawna Akademia Wileńska, Pet. 1862 s. 369; Bieliński, Stan nauk mat.-fiz.; Bieliński, Uniw. Wil.; Daszkiewicz P., Tarkowski R., Polacy – słuchacze wykładów mineralogii R. J. Haüy w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu w latach 1802–1821, „Przegl. Geol.” 2006 nr 3 s. 217; Grodek A., Wybór pism, W. 1963; Jucas M., Imperatoriskasis Vilniaus Uiversitetas (1803–1832), w: Vilniaus Universiteto istorija 1579–1994, Vilnius 1994 s. 130–1; Kamińska J., Podróż naukowa po Europie Zachariasza Niemczewskiego i Stefana Stubielewicza – wiceprofesorów Uniwersytetu Wileńskiego w latach 1802–1804, w: Kultura. Zmiana społeczna. Wychowanie, Red. A. Grodzki, D. Świerczyńska-Jelonek, A. Wiłkomirska, W. 2006 s. 216–21; taż, Uniwersitas Vilnensis. Akademia Wileńska i Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego 1773–1792, Pułtusk–W. 2004 s. 93; Kivilsienė R., Klimka L., Fizyka pod wpływem Komisji Edukacji Narodowej na dawnym Uniwersytecie Wileńskim, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 2001 nr 4 s. 64, 66–70, 73–5; Małecki A., Filomaci w Wilnie, w: Album Koła Literackiego we Lwowie, Lw. 1881; Marylski E., Wspomnienia zgonu zasłużonych w narodzie Polaków, W. 1829 s. 82–3 (S. jako Hublewicz); Massonius P. M., Dzieje Uniwersytetu Wileńskiego 1781–1832. Notatki z wykładów w roku akademickim 1924/1925, Oprac. A. Supruniuk, M. A. Supruniuk, Tor. 2005 s. 42–3, 48; Matwiiszyn J. A., Nieznane polonika w Centralnej Bibliotece Naukowej Akademii Nauk USRR w Kijowie, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 23: 1978 nr 2; Szybiak I., Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, „Monografie z Dziej. Oświaty” T. 15: 1973; Vilniaus Universiteto istorija 1803–1940, Vilnius 1977; – Baliński J., Pamiętniki o Janie Śniadeckim, Wil. 1865 s. 239–40; Jundziłł S. B., Zbiór ułamkowych wiadomości o osobach i zakładach naukowych w dawniejszym i obecnym (1829) stanie Wileńskiego Uniwersytetu, „Pismo Zbiorowe Wil.” (Wil.) 1859 s. 144–5; [Klimańska Z.] Zofia z Brzozówki, Szpargały równoczesne z teki zmarłej koleżanki, „Opiekun Domowy” 1875 nr 52 s. 786; Koresp. Śniadeckiego; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. T. Tyszka, W. 2004 II; Szymkiewicz J., O życiu i pismach Stefana Stubielewicza Profesora w Uniwersytecie Imperatorskim Wileńskim, „Dzien. Wil.” T. 2: 1815 s. 54–67; – „Dzien. Wil.” T. 1: 1815 s. 391–2; – B. Narod.: rkp. I 5790 (Imionnik córki S-a, Michaliny), rkp. 7861 t. 11 (L. Janowski, Notatki bio-bibliograficzne dotyczące osób z kresów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej); Lietuvos mosklų akademijos biblioteka w Wil.: F. 273 rkp. 2252–8 (kolekcja Alberta Ludwika Zasztowta); Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 721–1–1086 k. 24v–5, F. 721–1–1196 k. 78, 80, 147 (Uniw. Wil.), F. 1511–1–29–52 (kolekcja dok. profesury Uniw. Wil.); Vilniaus universiteto biblioteka w Wil.: Depozyt Czartoryskich, F. 2 DC 18 k. 2–4, F. 2 DC 25 k. 3, 11, 20v–1, 33v–4, 40, 46, 52, 58, 64, 72, 96v, 136, F. 2 DC 72 k. 3, 69, 86, F. 2 DC 73 k. 44v, 79v–80, F. 2 DC 123 k. 20v, F. 2 DC 148 k. 135–294, F. 2 DC 165 k. 1–209, Kuratoria Czartoryskich, F. 2 KC 19 s. 81–99, F. 2 KC 22 s. 50, F. 2 KC 127 s. 58v–9, 126v–7, 178v–9, 262v–3, F.2 KC 129 s. 22–3, F. 2 KC 324 k. 5, F. 2 KC 330 k. 4–5, 6–10, 12, F. 2 KC 331 k. 1–37, Stary Uniw. Wil., F. 13–13 k. 7v–8.

Janina Kamińska

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.