Lityński Tadeusz Nydpruck, krypt. L. N., Tad. N. Lit... K.O.S.W., Tad… N… L… K.O.S.W., T.N.L. (ok. 1775 – po 1823), literat. Pochodził zapewne z rodziny Lityńskich vel Letyńskich h. Grzymała odmieniony. W r. szk. 1783/4 był uczniem klasy I szkół ołyckich stanu akademickiego. Po rozbiorach znajdował się w trudnej sytuacji materialnej, czemu dawał wyraz w pisanych wówczas wierszach. Mieszkał we wsi Hrud pod Zwiahlem na Wołyniu; odwiedzał Puławy Czartoryskich, Krzemieniec T. Czackiego, szczególnie bliskie związki łączyły go z rodziną Sanguszków (opiewał ich rezydencje: Antoniny, Korzec, Lubartów, i dedykował im swe pisma, w korespondencji z r. 1809 występował jako plenipotent ich majątków). W l. 1803–4 bawił w Petersburgu, upamiętniając swój pobyt opisem Grobowce w Kościele Aleksandro-Newskim (Wil. 1808) i dołączonym doń Wierszem na pamiątkę obchodu stoletniego założenia tej stolicy. Bywał w Petersburgu i w latach następnych; w r. 1809 chorował tam ciężko «na zgniłą gorączkę». W późniejszym okresie związany był z Wilnem, uczestniczył w życiu kulturalnym miasta i pracach Tow. Dobroczynności, wszystkie swe utwory ogłosił w oficynach wileńskich.
W l. 1808–17 wydał L. w drukarni J. Zawadzkiego Pisma wierszem i prozą (t. I–V), zawierające: wiersze okolicznościowe (m. in. Na otwarcie Gimnazjum Wołyńskiego, Do grających d. 1 maja 1808 w Wilnie, Do Puław r. 1797, Na zgon JW. A. Naruszewicza, Bardowie polscy nad mogiłą ks. J. Poniatowskiego), sielanki, erotyki (m. in. cykl pieśni do Elwiry), satyry, fragmenty dramatyczne (Wyjątki z melodramatu Admets król Tesalii i Alcesta żona jego) oraz liczne przekłady z literatury rosyjskiej, stanowiące główny tytuł do interesowania się jego twórczością, poziomem artystycznym mierną. Tłumaczył wyjątki z pism N. M. Karamzina, wiersze, pieśni i bajki I. I. Dmitriewa, bajki I. A. Kryłowa, drobne utwory I. I. Chemnicera, A. S. Puszkina, I. A. Nieledinskiego-Mieleckiego i K. N. Batiuszkowa. Przełożył dramat L. Niewachowicza „Sulitowie, czyli Spartanie ośmnastego wieku” oraz „Serce i ustawy Katarzyny Wielkiej Imperatorowej W. R. zebrane z jej sławnych powieści, pism i prawodawstwa” przez M. Antonowskiego. Najtrwalej zapisał się jako tłumacz klasycystycznych ód G. R. Dierżawina, które ogłaszał w l. 1821–3 w osobnych druczkach (przeważnie bezimiennie) w oficynach drukarskich Zymela i Manesa (oda „Bóg” znalazła się również w tomie V Pism wierszem i prozą).
Zainteresowanie kulturą rosyjską łączył L. z serwilizmem wobec władz imperium rosyjskiego. Wyrażał się on w pochlebstwach, którymi darzył obficie i bez umiaru dygnitarzy carskich i samych carów, nie wyłączając Katarzyny II (w dedykacjach, utworach, a nawet w wyborze tytułów przekładanych). Nie przeszkadzało mu to zresztą w podejmowaniu równocześnie tematyki patriotycznej (elegijnej). Między r. 1812 a 1816 został kawalerem Orderu Św. Włodzimierza. Dziećmi pisarza byli przypuszczalnie: Modesty, Eugeni, Wacław, Kazimierz i Jan Lityńscy, zapisani do ksiąg szlachty kowieńskiej w r. 1843.
Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), VI/1; Uruski; – Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi, Wyd. T. Turkowski, Wil. 1937 II 52, Źródła i Mater. Hist. Wydz. III Tow. Przyj. Nauk w Wil.; Raporty generalnych wizytatorów KEN z r. 1784, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1911, Kom. Edukacji Narod. z. 27 s. 61; – „Pam. Warsz.” T. 2: 1809 nr 6 s. 284–8 (rec. Pism wierszem i prozą); – AGAD: Arch. Radziwiłłowskie V t. 183 nr 8574 (listy z r. 1809); B. Jag.: rkp. 6180/III (odpisy wierszy); B. Kórn.: rkp. 508 (jw.).
Elżbieta Aleksandrowska