INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Tymosz Nosacz  

 
 
brak danych - po 1667
Biogram został opublikowany w 1978 r. w XXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Nosacz Tymosz h. własnego (zm. po r. 1667), oboźny generalny kozacki. Był w okresie od października 1649 do czerwca 1651 kozackim pułkownikiem pryłuckim, a w okresie od kwietnia 1653 do kwietnia 1654 pułkownikiem bracławskim. W kwietniu 1650 zabraniał swym podwładnym (nie wiadomo, o ile szczerze) podejmowania wypadów za linię demarkacyjną na obszary podległe władzom Rzpltej, a chłopom z terytorium swego pułku nakazywał płacić daniny ich panom. Brał udział w wyprawie beresteckiej 1651 r. Uczestniczył w wyprawie Tymosza Chmielnickiego do Mołdawii w r. 1653 jako jeden z trzech jego doradców – współdowódców, zapewne przyczynił się do zwycięstw pod Popricani (koło Jass, 30 IV – 1 V) nad nowym hospodarem mołdawskim Gheorgem Stefanem, a 22 V pod Fokszanami nad hospodarem wołoskim Mateuszem Besarabą. Wraz z innymi współdowódcami N. bezskutecznie odradzał T. Chmielnickiemu stoczenie następnej bitwy z Besarabą. Doszło do niej 27 V pod Fintą (Torgowicą) nad rzeką Ialomita i zakończyła się ona klęską sił kozacko-mołdawskich; N-owi udało się przebić do Jass. W lipcu zebrał silną grupę rzekomo 16 000 Kozaków i 2 000 Tatarów, ale zanim ruszył na pomoc T. Chmielnickiemu, ten został pobity pod Sirca (koło Tirgu Frumos). T. Chmielnicki połączywszy się z N-em poszedł na odsiecz Suczawie. Nie wiadomo, czy N. brał udział w obronie tej twierdzy (sierpień–październik t. r.). W początkach kwietnia 1654 J. Szemberg wywabił płk. N-a i Michała Zieleńskiego (Zielińskiego) z Bracławia i pobił ich. Podczas oblężenia Lwowa w r. 1655 był oboźnym generalnym, na radzie 18 X wypowiedział się za szturmowaniem miasta. Dn. 21 XI pod Jezierną został wysłany jako poseł do Tatarów. Gdy po śmierci Bohdana Chmielnickiego szeregowi Kozacy wysuwali (5? IX 1657), niezrealizowany zresztą, projekt ustanowienia czegoś w rodzaju rady regencyjnej przy jego synu Jerzym, przewidywali N-a na jednego z jej trzech członków. N. szybko stał się zwolennikiem gorącym nowego hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego, który obdarzał oboźnego zaufaniem. Uczestniczył w rozmowach Wyhowskiego w Perejasławiu z przedstawicielami rosyjskimi G. Romodanowskim (7 XI 1657) i prawdopodobnie Chitrowem (17 II 1658). Odznaczył się w bitwie pod Połtawą (9/10 VI 1658) jako dowódca jednego z nielicznych oddziałów stawiających opór po rozbiciu sił D. Wyhowskiego przez M. Puszkarenkę.

N. okazał się jednym z najgorliwszych zwolenników ugody polsko-kozackiej. Już w liście z 29 IV 1658 zapewniał wysłannika polskiego Stanisława Kazimierza Bieniewskiego o swojej «życzliwości ku ojczyźnie». Został wysłany jako poseł kozacki na sejm (10 VII – 30 VIII 1658), jego oficjalne żądania (domagał się korony polskiej dla cara, zabezpieczenia praw Ukrainy kozackiej osobnym traktatem oraz zniesienia unii brzeskiej) miały zapewne głównie służyć zamaskowaniu jego prawdopodobnej tajnej misji: rokowań w sprawie przygotowywanej ugody polsko-kozackiej. Dn. 17 IX w Hadziaczu N. podpisał wraz z innymi submisję starszyzny kozackiej uznającej swym władcą Jana Kazimierza. Dn. 17 III 1659 I. Wyhowski wysłał N-a na czele poselstwa na sejm dla ratyfikowania ugody hadziackiej. N. przybył do Warszawy zapewne w końcu kwietnia i po parotygodniowych pertraktacjach 22 V zaprzysiągł ugodę. Sejm nobilitował N-a, otrzymał on dobra Kapustną Dolinę (Kapustyn), Derakowiec i Czerepowo w starostwie korsuńskim. Po obiorze na hetmana Jerzego Chmielnickiego wysłali Kozacy (przed 8 X) 3 posłów: N-a, Hrehorego Hulanickiego i Piotra Doroszenkę do Andrzeja Potockiego z zapewnieniami swojej wierności dla Rzpltej. Potocki starał się stworzyć propolskie ugrupowania wśród Kozaków próbując wciągnąć doń i N-a, ale nie wierzył, że mu się to uda. Rzeczywiście wkrótce siły J. Chmielnickiego przeszły na stronę Rosji, a z nimi – acz bez entuzjazmu N. Uczestniczył w radzie perejasławskiej (27 X), ale nowych «statii» perejasławskich nie podpisał, wymawiając się nieumiejętnością pisania, co, jak się zdaje, nie było prawdą.

Dn. 26 IX 1660 J. Chmielnicki wyprawił spod Przyłuki jako posiłki oblężonemu pod Lubarem W. Szeremietiewowi 8 pułków kozackich pod wodzą N-a. Ten się jednak nie spieszył i pod Słobodyszcze doszedł 6 X razem z głównymi siłami kozackimi. Po nierozstrzygniętej bitwie, stoczonej tu 7 X, N. namawiał do rozpoczęcia rokowań z Polakami i być może uczestniczył w pertraktacjach, kiedy je podjęto. Gdy po ugodzie cudnowskiej zawartej 17 X armia Chmielnickiego przeszła na stronę polską, uczynił to i N. Wraz z Hrehorym Leśnickim i Hrehorym Hulanickim należał do najgorliwszych zwolenników Rzpltej, oni trzej, a nie hetman Chmielnicki, sprawowali w l. 1661–2 rzeczywiste dowództwo nad prawobrzeżnym wojskiem kozackim. N. był jednym z twórców zawartego jesienią 1661 układu z Tatarami o posiłkach ordy na wyprawę na Zadnieprze. Jak się zdaje, nie uczestniczył w wyprawie zadnieprzańskiej Jana Kazimierza (1663–4). W marcu 1664 rozeszła się fałszywa wiadomość o straceniu N-a i jego zięcia Ostapa (Lebenki?) na rozkaz prawobrzeżnego hetmana kozackiego Pawła Tetery. N. brał udział w oblężeniu Stawiszcz, znajdował się tam w obozie polskim 3 VIII 1664. Dn. 14 IV 1665, zdobywając Korsuń, wzięli Kozacy zadnieprzańscy do niewoli N-a, naówczas hetmana nakaźnego Tetery. Jeszcze w kwietniu przewieziono go do Moskwy, gdzie złożył zeznania w prykazie małorosyjskim. W r. 1668 miał jakoby wrócić na Ukrainę.

Postać N-a występuje w „Ogniem i mieczem” Sienkiewicza.

 

Demel J., Historia Rumunii, W. 1970 s. 200; Gawroński (Rawita-Gawroński) F., Bohdan Chmielnicki, Lw. 1909 II; tenże, Ostatni Chmielniczenko, P. 1919 s. 3–4, 11, 17, 24, 56–7, 167; Hniłko A., Wyprawa cudnowska w 1660 r., W. 1931; Hruševs’kyj, Istorija, IX cz. 1–2, X (Nju Jork 1958); Krypjakevyč I., Studii nad deržavoju Bohdana Chmelnyc’koho, „Zap. Nauk. Tovarystva im. Ševčenka” T. 138/140: 1925 s. 75, T. 151: 1931 s. 129, 132; Kubala L., Szkice historyczne. S. I–II, Wyd. 5., W. 1923; tenże, Wojna moskiewska. R. 1654–1655, W. 1910 s. 305, 323; tenże, Wojny duńskie i pokój oliwski, Lw. 1922; Lipiński W., Stanisław Michał Krzyczewski, Kr. 1912 s. 169; Petrovs’kyj M., Narysy istoriï Ukraïny XVII – počatku XVIII st., Charkiv 1930; Solovev S., Istorija Rossii…, Moskva 1961 kn. 6; Stecjuk K. I., Narodni ruchy na livoberežnij i slobids’kij Ukraïni v 50–70-ch rokach XVII st., Kyïv 1960 s. 199; Tis-Krochmaljuk J., Boï Chmel’nyc’koho, Mjunchen 1954 s. 112; Vossoedinenie Ukrainy s Rossiej 1654–1954. Sbornik statej, Moskva 1954 s. 236–7; Vyzvol’na vijna 1648–1654 rr. i vozz’ednannja Ukraïny z Rosieju, Kyïv 1954 s. 235; Wójcik Z., Traktat andruszowski 1667 r. i jego geneza, W. 1959; – Akty Juž. i Zap. Ross., IV 50, V 267, VI, VII; Dokumenty ob osvoboditelnoj vojne ukrainskogo naroda 1648–1654 g., Kiev 1965; Oświęcim, Dyariusz 1643–1651; Pamjatniki izdannye, III, IV; Vol. leg., IV 649; Žerela do istoriï Ukraïny Rusy, t. VI Lw. 1913, t. XII Lw. 1911.

Wiesław Majewski

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Maciej Konopacki

brak danych - 1613-11-01
wojewoda chełmiński
 

Walenty Radecke

2 poł. XVI w. - 1632-08-18
superintendent
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.