Szacfajer (Schacfaier, Schatzfeuer, Szacfaier, Szatfeuer) Walenty, pseud.: Walenty S., W.S., W... S… (ok. 1778 – 1840), lekarz, tłumacz, autor podręczników geograficznych, wierszopis.
Pochodził z rodziny żydowskiej.
Młodość spędził S. w Krakowie. Prawdopodobnie studiował medycynę na UJ. Przyjaźnił się z Ambrożym Grabowskim, któremu udzielał nieodpłatnie lekcji języka francuskiego. W krakowskim wydawnictwie Gröblów, gdzie terminował Grabowski, S. ogłosił Wiersz na dzień imienin Wielmożnego JMŚĆ Pana Franciszka Cernera, dnia 4. października 1801 roku (Kr. 1801; w „Bibliografii polskiej. Spis chronologiczny 1800–1870” błędnie zapisany jako Wiersz na dzień imienin Cesarza Franciszka), upamiętniający dyrektora Archiwum Funduszu Edukacyjnego, instytucji powołanej przez władze austriackie do zewidencjonowania akt UJ. Również w tym wydawnictwie opublikował pod pseud. Walenty S. kompilacyjne zestawienie francuskojęzycznych relacji podróżniczych pt. Obraz życia, charakteru, religii, rządu, zwyczajów, położenia, różnych narodów, prócz znajomych Europy. Wyjątek z najlepszych francuskich podróży Richardsona, Pallasa, Pagesa, Niebuhra, Sonnerata, doktora Franklina, Fortisa i innych; z przydatkiem filozofii moralnej, wyjętej z Alkoranu i teologii Arabów, Turków i Persów (Kr. 1801 I–II, wyd. 2, Kr. 1804–5 I–II). Przetłumaczył austriacki poradnik Franciszka Neuhausera „Co jest ospa krowia? W czym niesie pożytek ludzkości? Jakim sposobem używać jej należy?” (Kr. 1802). Być może w r. 1804 współpracował z „Tygodnikiem Wileńskim”, ale Zdzisław Skwarczyński uznał za mało prawdopodobne jego autorstwo kilku zamieszczonych tam tłumaczeń.
Ok. r. 1805 przeniósł się S. na Litwę, gdzie rozwinął praktykę lekarską. Początkowo przebywał w Dusiatach (pow. nowoaleksandrowski), a od ok. r. 1810 w Giełwanach (pow. wileński), majątku Jana Marcinkiewicza-Żaby, gdzie był równocześnie (wg dokumentów co najmniej do r. 1824) komisarzem dóbr. Wg Józefa Bielińskiego opracował podręcznik Geografia elementarna podług najnowszych odkryciów i ostatnich traktatów (Wil. 1805, trzy wydania do r. 1806). Natomiast wg Karola Estreichera był S. autorem kolejnego podręcznika, przerobionej i uzupełnionej Geografii początkowej, dla pożytku uczącej się młodzi, podług ostatnich traktatów… (Wil.–W. 1811, sześć wydań do r. 1819), opublikowanej przez typografa Uniw. Wil. Józefa Zawadzkiego. W l. 1817–22 należał do wileńskiej loży masońskiej «Dobry Pasterz» (właściwie «Zum Guten Hirten»); w innej, działającej efemerycznie loży «Gorliwy Litwin Reformacyjny» osiągnął w r. 1818 trzeci stopień wtajemniczenia. Był członkiem korespondentem Komitetu Naukowego wileńskiego Tow. Dobroczynności. Na posiedzeniach loży «Gorliwy Litwin Reformacyjny» i Tow. Dobroczynności przedstawiał swoje pomysły racjonalizatorskie, m.in. opisy i modele maszyny do produkcji cegły syrówki (1818) oraz udoskonalonego młynka ręcznego, łatwego do samodzielnego wykonania („Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagran.” 1821 nr 16, 19), które ofiarował Tow. Dobroczynności.
Na początku l. dwudziestych opublikował S. kilka wierszy i tłumaczeń w „Tygodniku Wileńskim” (1821 t. 2 nr 16, 17, 19 – tu oda J. Delille’a „Dobroczynność”, najdłuższy przekł. poetycki S-a z jęz. francuskiego) i „Dziejach Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej” (1822 nr 32, 36). Opracował kompendium pt. Nowa geografia powszechna zawierająca opisanie stanu politycznego pięciu części świata, podług ostatnich traktatów i odmian ułożona (Wil. 1824). W r. 1825 ogłosił uzupełnione i poprawione wydanie Geografii początkowej pt. Geografia krótko zebrana, podług ostatnich traktatów ułożona, na nowo przejrzana i poprawiona… (Wil., siedem wydań do r. 1849). Wg Bolesława Olszewicza podręczniki geograficzne S-a były kompilacją prac niemieckich autorów. Z języka niemieckiego przetłumaczył S. poradniki: Johanna Hermanna Zigry „Ogrodnictwo zastosowane do klimatu północnego” (Wil. 1825–6 I–III) oraz Heinricha Felixa Paulizkiego i Friedricha Karla Paulizkiego „Medycyna dla ludu wiejskiego, zawierająca przepisy rozsądnego pielęgnowania zdrowia, uniknienia i leczenia zwyczajnych chorób małą liczbą pewnych środków lekarskich” (Wil. 1828, cztery wydania do r. 1849, wyd. 3 i 4 rozszerzone o „Traktat o cholerze”). W r. 1833 napisał szkic Przesyt w naukach, jego przyczyny, cel i dobrodziejstwo oświaty (rkp. w Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.). W 2. poł. l. trzydziestych przełożył z języka niemieckiego książkę kucharską Karoliny Eleonory Grebitz „Rządna gospodyni we względzie kuchni i spiżarni. Dzieło dla początkujących gospodyń…” (Wil. 1838–9 I–II, wyd. 2, Wil. 1844) oraz pozostałe w rękopisach „Przewodnik w praktyce lekarskiej (Enchiridion medicum)” Christiana Wilhelma Hufelanda i niezidentyfikowane dzieło z zakresu farbiarstwa. Po r. 1831 kupił S. niewielki majątek Knizłówka (pow. wiłkomierski) koło Giełwan i zamieszkał tam z rodziną. Zmarł w 1. poł. r. 1840, prawdopodobnie w Knizłówce.
W małżeństwie ze szlachcianką Anną z Romanowskich (ok. 1790–1843) miał S. synów: Józefa, osiadłego w Knizłówce, Lucjana Edwarda (ur. 1807?), kolegę gimnazjalnego Juliusza Słowackiego, urzędnika administracyjnego Uniw. Wil., żonatego z Wiktorią z Samotyców (Samotyczów), Juliusza (Juliana) Jana (1811–1839), uczestnika powstania listopadowego, emigranta, członka Tow. Demokratycznego Polskiego w Bricquebec we Francji (1833–5), oraz Franciszka Ksawerego (1813–1893), uczestnika powstania listopadowego w stopniu podporucznika 13. p. ułanów, od 15 I 1832 emigranta we Francji, doktora medycyny uniw. w Montpellier (1840), następnie chirurga w szpitalu w Bordeaux, od r. 1848 naturalizowanego we Francji.
Wiersz S-a Swatowstwo ogłosił Kazimierz Bartoszewicz w „Księgach humoru polskiego” (Pet. 1897 IV 87).
Dykcjonarz biograficzny powszechny czyli krótkie wspomnienia żywotów ludzi wsławionych cnotą, mądrością, przemysłem, męstwem, wynalazkami, błędami od początku świata do najnowszych czasów, W. 1851; Enc. Org., XXIV; Enc. Org. (1898–1904), XIV; Estreicher w. XIX, IV; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., X (dot. syna, Franciszka Ksawerego); Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich, s. 204 (jako Szatfeuer), s. 283 (jako Schatzfeuer); Słown. lek. pol. XIX w., V (dot. syna, Franciszka Ksawerego); Staszewski J., Słownik geograficzny, pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych, W. 1959 s. 212; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol., s. 659 (dot. syna, Juliusza); – Bieliński, Stan nauk lek.; Bieliński, Stan nauk mat.-fiz.; Bieliński, Uniw. Wil., II 239; Datner S., Żydzi w walkach narodowowyzwoleńczych o całość i niepodległość Polski, „Biul. ŻIH w Polsce” 1979 nr 1 s. 23 (dot. syna, Juliusza); Dziewięć wieków geografii polskiej: wybitni geografowie polscy, Red. B. Olszewicz, W. 1967; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji w latach 1832–1848, W. 1986 (dot. syna, Franciszka); Korzon T., Odrodzenie w upadku. Wybór pism historycznych, W. 1975; „Kurier Warszawski. Książka jubileuszowa”, W. 1896; Malicki A., Kilka przykładów z historii formowania się polskiej terminologii geograficznej, „Czas. Geogr.” T. 33: 1962 z. 1 s. 103, 105–7, 110; Małachowski-Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1776–1822. Dzieje i materiały, „Rozpr. Wydz. III Tow. Przyjaciół Nauk w Wil.” T. 4: 1930 z. 1; Mościcki H., Pod znakiem orła i pogoni, Lw. 1923 (dot. syna, Edwarda); Nalepa M., „Takie życie dziś nasze, gdy Polska ustaje…” Pisarze stanisławowscy, a upadek Rzeczypospolitej, Wr. 2002; Romer E., Morze Północne czy Morze Niemieckie?, „Czas. Geogr.” T. 14: 1936 z. 1 s. 75; Skwarczyński Z., Kazimierz Kontrym, Towarzystwo Szubrawców. Dwa studia, Ł. 1961; tenże, W szkole sentymentalizmu. „Tygodnik Wileński” z 1804 r., Ł. 1958 dod. s. 53; Załuska A., Poezja opisowa Delille’a w Polsce, Kr. 1934; – Diariusz sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1912 VI (dot. syna, Franciszka); Grabowski A., Wspomnienia, Wyd. S. Estreicher, Kr. 1909 I; Hertz, Zbiór poetów pol., VI 958; Janowski L., W promieniach Wilna i Krzemieńca, Wil. 1913 (dot. syna, Edwarda); Opis dzienny szkół wileńskich, Akademii i Uniwersytetu oraz Diariusz znaczniejszych wypadków w Wilnie od roku 1781, po rok 1824 nastałych, Oprac. W. Tekieliński, Wil. 1876 s. 156 (dot. syna, Edwarda); – B. Czart.: rkp. 5351 t. 1 (Potrykowski J. A., Martyrologium polskie, dot. syna, Juliusza); Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: USC Giełwany, F. 1317 op. 1 t. 14 nr 130/1811, nr 21/1813 (metryki ur. synów S-a), t. 15 nr 7/1824, t. 29 nr 28/1833, 9/1836 (inne metryki dot. Szacfajerów), t. 35 nr 14/1843 (akt zgonu żony S-a), USC Wil. św. Jana, F. 604 op. 10 t. 269 nr 63/1833 (akt ślubu syna S-a), F. 1135 op. 3 t. 197 (rkp. S-a), F. 1135 op. 7 t. 457 k. 136–46, 155–74 (koresp. S-a z Zawadzkimi z l. 1807–39, list żony S-a z r. 1840).
Dariusz Kukuć