Spychała Walerian, pseud. Mucek (1900–1943), lekarz medycyny, działacz harcerski i sportowy. Ur. 17 XI w Poznaniu, był synem Piotra (1871–1943), mistrza kowalskiego i elektrotechnika, zamordowanego przez Niemców, oraz Anastazji z Jeziernych (1880–1927).
Do szkół S. uczęszczał w Szamotułach, Śremie i Poznaniu. Już wówczas uczestniczył w ruchu niepodległościowym jako członek Tow. Tomasza Zana (1915–18) i tajnej drużyny harcerskiej im. Romualda Traugutta. Wziął udział w powstaniu wielkopolskim 1918–19, początkowo jako żołnierz batalionu garnizonowego, następnie 1. p. rezerwowego Armii Wielkopolskiej dowodzonego przez kpt. Kazimierza Zenktellera. W lipcu 1920 wstąpił ochotniczo do WP i służył w 215. p. jazdy konnej. Dn. 12 VII r.n. zdał maturę w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. W l. 1921–5 studiował medycynę na Uniw. Pozn., równocześnie działał w harcerstwie i ruchu sportowym, m.in. w l. 1921–3 zorganizował i kierował Kołem Oświatowym dla drużyn harcerskich w Poznaniu oraz, pełniąc w l. 1922–3 funkcję sekretarza poznańskiego Tow. Wioślarskiego «Tryton», nadzorował budowę przystani tego klubu. Był też członkiem Akad. Związku Sportowego i Tow. Gimnastycznego «Sokół». Dn. 16 VI 1925 otrzymał absolutorium na Wydz. Lekarskim, ale kontynuował studia na Wydz. Humanistycznym, uczestnicząc w zajęciach z psychologii, pedagogiki, socjologii i filozofii (1925–8, 1936–7). Specjalizując się w chorobach wewnętrznych i hydroterapii, rozpoczął pracę zawodową w r. 1926 jako asystent w Zakł. Wodoleczniczym Jana Żniniewicza w Poznaniu. W r. 1928 odbył specjalistyczne studia medyczne w Czechosłowacji i 7 VII t.r uzyskał na Uniw. Pozn. dyplom doktora wszech nauk lekarskich.
W l. 1929–32 pracował S. jako naczelny lekarz w Zakł. Przyrodoleczniczym w Miłowodach pod Poznaniem. Równocześnie w l. 1930–5 był starszym asystentem w kierowanej przez Wincentego Jezierskiego klinice terapeutycznej chorób wewnętrznych Uniw. Pozn. i w l. 1931–3 dwukrotnie wyjeżdżał na staże lekarskie do Niemiec. W l. 1932–4 redagował wraz z Wacławem Jaskowskim czasopismo „Sokół”, organ Sokolstwa Okręgu Poznańskiego, w l. trzydziestych był też społecznym lekarzem tej organizacji i członkiem zarządu dzielnicy Wielkopolskiej «Sokoła». W październiku 1934 zorganizował opiekę lekarską dla studentów pn. Opieka Zdrowotna nad Młodzieżą Akademicką w Poznaniu i kierował nią do wybuchu drugiej wojny światowej, opublikował Działalność Opieki Zdrowotnej nad Młodzieżą Akademicką w Poznaniu („Lekarz Pol.” 1937 nr 9, 10, osobno W. 1937). Szczególnie interesował się problemem zwalczania gruźlicy wśród studentów, prowadził też badania wśród sportowców i sprawował opiekę medyczną na zawodach sportowych. W tym okresie ogłosił ponad dwadzieścia artykułów z zakresu fizjologii, chorób wewnętrznych, balneologii i obowiązkowych badań lekarskich wśród studentów, głównie na łamach „Lekarza Polskiego”, „Nowin Lekarskich w Poznaniu” i „Polskiej Gazety Lekarskiej” (od r. 1933 był jej korespondentem).
We wrześniu 1939, ze względu na posiadaną kategorię «D», nie został S. zmobilizowany. Od października 1941, za zgodą władz okupacyjnych, prowadził praktykę lekarską dla Polaków w Starołęce, dzielnicy Poznania. Na przełomie l. 1942 i 1943 został zaprzysiężony przez Wawrzyńca Grabiaka (pseud. Ero) do Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) i przybrał pseud. Mucek. W styczniu 1943 aresztowało go Gestapo, ale w końcu lutego t.r. został zwolniony. Dn. 12 IX 1943 wraz z grupą oficerów NOW wszedł do AK z zadaniem sprawowania opieki lekarskiej nad żołnierzami AK i ich rodzinami. Ponownie aresztowany przez Gestapo 14 X t.r., przeszedł ciężkie śledztwo w poznańskim Domu Żołnierza, po którym został osadzony w Forcie VII w Poznaniu, gdzie zmarł 6 XI 1943 nie odzyskawszy przytomności.
S. był żonaty od 6 II 1934 z Janiną Jadwigą z Gałdyńskich, 2.v. Rudzińską. Z małżeństwa tego nie miał dzieci.
Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939–1945, P. 1998; Gliński, Słown. lek. i farmac, II (fot.); Tuszyński B., Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945, W. 1999; – Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919–1969, P. 1972; Hasik J., Juszczyk J., Dzieje Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego i Akademii Medycznej (1919–1979), P. 1979; Hoffmann U., Walerian Spychała ps. Mucek, „Gaz. Wyborcza”, dod. „Gaz. Wpol.” 1998 nr 159 s. 9; Olszewski M., Fort VII w Poznaniu, P. 1971 s. 109; Przychodzki M., Lekarze poznańscy w latach hitlerowskiej okupacji 1939–1945, „Przegl. Zachodni” 1977 nr 1 s. 133; Szołdrska H., Walka z kulturą polską. Uniwersytet Poznański podczas okupacji, P. 1948 s. 85–6; Wryk R., Straty osobowe Akademickiego Związku Sportowego w latach II wojny światowej 1939–1945, P. 1991 s. 82; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, P. 1985; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Uniwersytet Poznański. Skład uniwersytetu 1930/31–1934/35, P. 1931–34; – Zakrzewski Z., Wspominam Poznań. Fakty i refleksje, P. 1986; – Arch. Akad. Med. w P.: Akta studenckie S-y; Arch. U AM: sygn. 103b/2816 (akta studenckie S-y).
Ryszard Wryk