INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Wincenty Smaczniński (Smacznieński)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Smaczniński (Smacznieński) Wincenty (1744–1804), profesor teologii i prokurator generalny Uniw. Krak. Ur. w woj. krakowskim, był synem Leonarda.

W półr. letnim 1759 S. immatrykulował się na Uniw. Krak., 10 XII 1763 uzyskał stopień bakałarza, a 12 X r.n. – magistra filozofii. Jako docent extraneus brał udział w obowiązkowych dysputach uniwersyteckich, ale został na kilka lat zwolniony od prowadzenia wykładów na Wydz. Filozoficznym, co umożliwiło mu podjęcie studiów teologicznych. Słuchał również w tym czasie wybranych wykładów z prawa i nowo wprowadzonej na Wydz. Filozoficznym «eklektyki», zaznajamiając się z filozofią nowożytną (m. in. R. Descartesa, P. Gassendiego, G. W. Leibniza i Ch. Wolffa). W r. 1767 wystąpił z publiczną obroną dysertacji Propositiones ex classe quarta mathematicarum scientiarum depromptae (Kr.), wkrótce został inkorporowany do Wydz. Filozoficznego i podjął latem 1768 wykłady. Głównie objaśniał „Controversias peripateticas”; tezy tych wykładów opublikował pt. Placita quaedam philosophorum ex lectione controversistica desumta (Kr. 1770).

W l. 1771–6 S. jako nauczyciel w Szkołach Nowodworskich wykładał kolejno gramatykę, poezję i od r. 1775 dialektykę. W r. n. powrócił do zajęć na Wydz. Filozoficznym i wkrótce ogłosił rozprawkę z zakresu geometrii p.t. Dissertatio de corporum naturalium figura (Kr. 1777), którą dedykował swemu dobroczyńcy, dziekanowi kolegiaty tarnowskiej Kazimierzowi Ząbkowskiemu. W dysertacji powoływał się m. in. na P. Gassendiego i I. Newtona; na jej podstawie został w grudniu t. r. przyjęty do Kolegium Mniejszego. Prawdopodobnie w tymże czasie otrzymał jako beneficjum probostwo w Bobinie koło Kazimierzy Wielkiej. Inkorporowany 20 III 1778 do uniwersytetu, po kilku miesiącach (październik t. r.) otrzymał stanowisko profesora logiki i metafizyki na zreformowanym przez wizytatora Hugona Kołłątaja Wydz. Filozoficznym. Na zakończenie r. akad. 1778/9 przygotował tezy do dysputy publicznej z zakresu wykładanej tematyki. Nie zostały one jednak zaaprobowane ani przez rektora Antoniego Żołędziowskiego, ani przez Kołłątaja i dysputę odwołano; powody braku akceptacji nie są znane. Natomiast przygotowany w r. n. program dysputy zyskał już aprobatę wizytatora i został przedstawiony podczas popisu uczniów S-ego. Z raportu S-ego za r. akad. 1779/80 należy wnioskować, że był najbliższy racjonalistycznej filozofii Ch. Wolffa i za najlepszą metodę naukową uznawał metodę analityczną. W wykładach opierał się przede wszystkim na podręczniku P. Mako, zwolennika Wolffa, nadto pracach samego Wolffa, W. G. Leibniza i J. Locke’a.

Po ogłoszeniu reformy uniwersytetu S. został 3 X 1780 powołany na prefekta nowo utworzonego przy uczelni Seminarium dla Kandydatów na Nauczycieli, pełniąc pomocnicze funkcje przy rektorze tej placówki Antonim Popławskim. W dwa lata później (20 VII 1782) otrzymał stanowisko wiceprofesora Kolegium Teologicznego, zaś 20 II 1783 na podstawie egzaminu doktorskiego uzyskał tytuł doktora teologii. Na zgromadzeniu uczelni 28 VI t. r. został jednomyślnie obrany prokuratorem generalnym Szkoły Głównej Koronnej; objął kasę, administrację i zarząd kapitałami (lokowanymi przeważnie na szlacheckich dobrach ziemskich) oraz kilkunastu wioskami i gmachami. Jak wynika z corocznych raportów sporządzanych przez delegowanych profesorów, S. okazał się sumiennym wykonawcą dyrektyw finansowo-gospodarczych władz uczelni oraz dobrym i oszczędnym administratorem. Mimo to w r. 1786 krążyły pogłoski o ustąpieniu S-ego z prokuratorii.

Dn. 12 X 1783 otrzymał S. z wyboru Komisji Edukacyjnej i przy poparciu Szkoły Głównej katedrę Pisma Świętego. W związku z tym władze uczelni przyznały mu miesiąc czasu na przygotowanie i przekonsultowanie programu wykładów z rektorem A. Żołędziowskim i dotychczasowym profesorem tego przedmiotu Krzysztofem Idatte, który raz w tygodniu miał dalej objaśniać trudniejsze kwestie. Patent profesorski uzyskał jednak dopiero 5 V 1784 i to po interwencji Jana Śniadeckiego u wizytatora Kołłątaja. Wykłady S-ego miały charakter dość nowoczesny, dużo uwagi poświęcał krytyce tekstu, wyjaśnieniom historycznym i geograficznym. Spośród dzieł, którymi się posługiwał, na pierwszym miejscu wymieniał prace A. Calmeta. W r. 1788 otrzymał z prezenty Szkoły probostwo kolegiaty Wszystkich Świętych w Krakowie (instalowany 27 III). W okresie rektorstwa Feliksa Oraczewskiego (od r. 1786) należał S. do tej części profesorów, którzy, skupieni wokół Śniadeckiego, wystąpili z protestem przeciw poszerzaniu przez Oraczewskiego uprawnień rektora, ograniczaniu samorządu i dążeniu do ściślejszego uzależnienia uczelni od KEN. Podpisał skargę profesorów na Oraczewskiego wniesioną w sierpniu 1789 do KEN. Zapewne trudności finansowe uczelni wywołane II i III rozbiorem Rzpltej i związana z tym konieczność bezpłatnego pełnienia urzędów uniwersyteckich skłoniły S-ego do złożenia 21 XI 1795 pisemnej rezygnacji z urzędu prokuratora. Władze Szkoły nie zgodziły się na udzielenie dymisji bez wcześniejszej kontroli rachunków, nadto nie przyznały żądanej przez S-ego pensji prokuratorskiej za dwa ostatnie lata, na co S. zareagował obraźliwym listem, jednocześnie zdecydowanie odmawiając pełnienia obowiązków prokuratora. Tym razem w raportach kontrolnych sporządzonych na podstawie rachunków, które dostarczył S. 12 XII t. r., krytycznie oceniono jego działalność. M. in. stwierdzono przypadki podwójnego wypłacania pensji oraz braki w rachunkach, a przede wszystkim słabe zaangażowanie w egzekwowanie zaległych pieniędzy od dłużników uczelni. W październiku 1799 został S. zaliczony w poczet emerytów, ale do końca r. akad. 1801/2 prowadził wykłady z Pisma Świętego, a nawet w r. 1799/1800 pełnił urząd prezesa Kolegium Moralnego. W testamencie spisanym 11 II 1804 wyznaczył na głównego spadkobiercę bratanka Jana Chryzostoma, «którego przez 12 lat przy sobie edukował», zaś posiadaną sumę 70 tys. złp. rozdzielił niemal w całości między brata Franciszka i jego dzieci oraz dzieci nieżyjącej już siostry Agnieszki Pluteckiej, «obywatelki Słomnik». Zmarł 27 VII 1804, pochowany został prawdopodobnie w kolegiacie Wszystkich Świętych. Zachowało się epitafium S-ego wyryte na tablicy umieszczonej niegdyś w tej kolegiacie, a obecnie znajdujące się na zewnętrznej ścianie wschodniego skrzydła transeptu kolegiaty św. Anny w Krakowie.

 

Estreicher; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 2; – Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1957–9 I–II; Dzieje UJ, II; Kanior M., Wydział Teologiczny w dziejach Uniwersytetu Krakowskiego (1780–1880), Kr. 1998; Mrozowska K., Walka o nauczycieli świeckich w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1956; Ruta Z., Nauczyciele kolonii akademickich Uniwersytetu Krakowskiego w XVIII w., „Roczn. Nauk.-Dydakt. WSP w Kr.”, Prace Hist. IV, Z. 32: 1968 s. 124–5; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Pińczowskiem, Skalbmierskiem i Wiślickiem, Mariówka 1927 s. 25; – Album stud. Univ. Crac., V 127; Kołłątaj H., Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, Oprac. M. Chamcówna, Wr. 1967; Korespondencja Jana Śniadeckiego. Listy z Krakowa, Oprac. L. Kamykowski, M. Chamcówna, S. Tync, Kr.-Wr. 1932–54 I–II; Listy z prowincji. Korespondencja wizytatorów generalnych, rektorów i nauczycieli ze Szkoły Głównej Koronnej 1779–1794, W. 1998; Statuta nec non liber promotionum; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: TCN 72 s. 56 nr 89, 73 s. 185, 80 s. 555 nr 485, s. 765–766 nr 679–680, s. 787 nr 696 (testament), s. 790 nr 697; Arch. UJ: rkp. 2 s. 280, rkp. 3 s. 222–223, 229–230, rkp. 4 s. 17, 43, 90, 99, 106, 164, 224, 360, rkp. 7 s. 17–25 i passim, rkp. 8 s. 498–500, 541, rkp. 12 s. 6–22, rkp. 208, 393 s. 19, 38, 53, 63, 70, 75, 78, 91, 94, Materiały Leszka Hajdukiewicza; B. Jag.: rkp. 5357 t. 11, rkp. 5359 t. 12.

Wanda Baczkowska

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Józef Rufin Wybicki

1747-09-29 - 1822-03-10
pisarz
 

Franciszek Karpiński h. Korab

1741-10-04 - 1825-09-16
poeta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Karol Różycki

1789-11-05 - 1870-09-12
pułkownik WP
 

Mikołaj Chopin

1771-04-15 - 1844-05-03
pedagog
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.