INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Wincenty Szamotulski (Świdwa Szamotulski) h. Nałęcz  

 
 
2 poł. XIV w. - 1444-10-21
Biogram został opublikowany w XLVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego w latach 2009-2010.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szamotulski Wincenty Świdwa h. Nałęcz (zm. 1444), kasztelan międzyrzecki, starosta generalny ruski.

Był synem woj. poznańskiego Sędziwoja Świdwy Szamotulskiego (zob.) i nieznanej z imienia dziedziczki Szamotuł, bratem (najpewniej starszym) Dobrogosta (zob.). Jego siostrą była prawdopodobnie Katarzyna, wydana za mąż za kaszt. poznańskiego Mościca ze Stęszewa (zob.), i być może Krystyna, opatka cysterek w Owińskach.

W źródłach S. pojawił się w r. 1391 w procesach z Żydami poznańskimi o długi zapisane na Szamotułach. Za młodu przebywał na dworze króla Władysława Jagiełły («trzymał mu strzemię», jak informuje pośmiertne epitafium S-ego). Po śmierci ojca (1403) pozostawał zapewne w niedziale z bratem Dobrogostem, który przejął prowadzenie spraw majątkowych. S. wystąpił w czerwcu 1414 jako podczaszy kaliski. T.r. zaciągnął u mieszczan poznańskich dług wynoszący 100 grzywien, zapewne w związku z wyjazdem na sobór w Konstancji; jego obecność tam poświadczyły kronika soborowa Ulryka von Richental oraz wydany w Konstancji 8 VI 1417 list króla rzymskiego Zygmunta Luksemburskiego do nienazwanego władcy, rekomendujący S-ego jako osobę pragnącą zgłębiać tajniki rzemiosła wojennego. Z Konstancji S. wyruszył w dalszą podróż po Europie; wg wspomnianego epitafium dotarł do Hiszpanii, gdzie został pasowany na rycerza. Możliwe, że przybył tam jesienią 1415 w orszaku króla Zygmunta. W kraju był z powrotem w r. 1419; wtedy razem z bratem Dobrogostem kupił części Czempinia. W r. 1420 bracia wspólnie skarżyli się krzyżackiemu wójtowi Nowej Marchii na gwałty wyrządzone mieszczanom z należących do nich Szamotuł i Wronek. Możliwe, że w r. 1421 pojechał S. z jakimś poselstwem, gdyż jego nieobecność w sądzie usprawiedliwiano służbą dla króla. Obaj z bratem występowali w r. 1422 jako starostowie w Wieleniu, królewszczyźnie zastawionej jeszcze ich ojcu. Wspólnie dokonali też w r. 1423 fundacji kolegium mansjonarzy w Szamotułach. Jesienią t.r. eskortował S. króla duńskiego, szwedzkiego i norweskiego Eryka Pomorskiego w jego podróży przez Polskę na Węgry. Prawdopodobnie w nagrodę za to otrzymał star. wschowskie i awans na kaszt. międzyrzecką. W r. 1424 powołano S-ego do komisji, która w imieniu króla prowadziła rozmowy z Krzyżakami w sprawie granicy Polski z Nową Marchią; w protokole komisji nie został jednak wymieniony. W grudniu 1425 brał udział w Grodnie w poświęconym tej samej kwestii spotkaniu Władysława Jagiełły i w. ks. lit. Witolda z wielkim mistrzem Pawłem von Russdorfem. Latem 1427 widać go przy królu Władysławie Jagielle w Haliczu i Drohobyczu na Rusi (w testacji jednego z dokumentów nazwano go Świdwiczem). Podczas odbytego wtedy zjazdu w Haliczu 29 VI t.r. szlachta ruska uznała prawo synów Władysława Jagiełły do sukcesji. W marcu 1428 z rozkazu króla dano S-emu w Krakowie sześć koni, co oznaczało, że udawał się znów w jakieś poselstwo. Latem t.r. uczestniczył w wyprawie Witolda przeciw Nowogrodowi Wielkiemu. Dowodził chorągwią św. Jerzego, a Jan Długosz nazwał go dowódcą wszystkich wojsk; to jego zapewne zasługą było użycie w tej kampanii środków technicznych (zwłaszcza artylerii) na skalę niespotykaną dotąd w tych stronach. Jesienią 1430 pojawił się znów przy Jagielle i Witoldzie, tym razem w Trokach. Dn. 9 IV 1431 król mianował go star. generalnym ruskim, z czym wiązała się rezygnacja za star. wschowskiego (nominacja jego następcy, Macieja Borka z Osiecznej, nastąpiła 9 II 1432). Obejmując nowe starostwo, S. potwierdził specjalnym dokumentem, wydanym 12 IX 1431 w Krasnymstawie, zobowiązanie wierności wobec króla, jego synów i królowej Zofii, co było zgodne z monarszą polityką zabiegów o zapewnienie sukcesji, a w S-m pozwala upatrywać stronnika dworu. Uczestniczył 16 VI 1432 w akcie uznania synów Jagiełły przez szlachtę i królewskie miasta woj. poznańskiego na zjeździe w Poznaniu.

Jako star. generalny ruski odegrał S. ważną rolę w wojnie z w. ks. lit. Świdrygiełłą. Z rozkazu królewskiego poprowadził w r. 1432, wraz z Janem Mężykiem, wyprawę przeciw trzymającemu z ramienia Świdrygiełły zamki podolskie kniaziowi Fedkowi Nieświskiemu; zdobyto Bracław oraz rozbito wojska kniazia w bitwie pod Kopystrzynem, a w rezultacie przywrócono władzę królewską nad prawie całym Podolem. W marcu 1433 na zjeździe w Sandomierzu uczestniczył S. w naradach nad dalszą polityką wobec Czech i Krzyżaków. Był też obecny 27 II 1434 na zjeździe w Nowym Mieście Korczynie, gdzie zatwierdzono ugodę z nowym w. ks. lit. Zygmuntem Kiejstutowiczem. Po śmierci króla Władysława Jagiełły (1 VI 1434) S. pozostawał w stronnictwie dworskim, skupionym teraz wokół królowej Zofii (jego brat Dobrogost związał się z przeciwnym stronnictwem bp. krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego). Na przełomie lutego i marca 1437 spotykał się S. w Krakowie z głównymi stronnikami dworu. W ręce S-ego, jako star. generalnego ruskiego, oraz Jana Wojnickiego z Sienna, ks. Świdrygiełło wydał t.r. Łuck. S. i Wojnicki udali się następnie do w. ks. lit. Zygmunta Kiejstutowicza w sprawie odstąpienia Łucka Litwie (nastąpiło to w r. 1438). Dn. 11 X 1438 uczestniczył S. w zjeździe szlachty ruskiej. W tym okresie rzadko bywał w Wielkopolsce, gdzie tylko kilka razy wystąpił przed miejscowymi sądami we własnych sprawach majątkowych. Niewiele wiemy o jego polityce wewnętrznej na Rusi. Wiadomo, że 18 V 1436 interweniował na zjeździe krakowskim w obronie dwóch Ormian, którym rajcy lwowscy odmawiali dopuszczenia do prawa miejskiego. Do swego herbu przyjmował drobną szlachtę ruską.

Na przełomie l. 1439 i 1440 ustąpił S. ze star. ruskiego. Wiązało się to z przygotowaniami do wyprawy króla Władysława III w celu przyjęcia korony węgierskiej. Dn. 2 XII 1439 w Poznaniu S. wraz z innymi panami wielkopolskimi interweniował u bp. poznańskiego Andrzeja Bnińskiego w sprawie oskarżanego o husytyzm Abrahama Zbąskiego. W licznym gronie polskiego rycerstwa udał się w kwietniu 1440 z królem na Węgry. Jego wysłany przodem oddział zajął Budę, co miało kluczowe znaczenie dla powodzenia sprawy Władysława III. Wdzięczny król powierzył mu wówczas zarząd zamku w Wiszegradzie (Visegrad). Przewidziany we wrześniu t.r. do składu poselstwa na rozmowy z królową węgierską Elżbietą, S. ostatecznie z nim nie pojechał; udał się do kraju, gdzie 5 IX zasiadł na rokach sądowych we Lwowie. Niebawem wrócił jednak na Węgry i 11 XII był już w Budzie. Z własnych środków wystawiał zbrojne zaciągi, pożyczył też królowi pieniądze na dary dla przybywającego na Węgry Świdrygiełły. W czerwcu 1442 brał udział w zbrojnej ekspedycji Wielkopolan pod Gorzów na Górnym Śląsku. Wiosną 1444 prowadził z bratem Dobrogostem poufne, prywatne rozmowy z wysłannikami krzyżackimi. W nagrodę za zasługi Władysław III zapisał S-emu w r. 1441 dwukrotność poczynionych wydatków na poradlnym z Wielkopolski. W r. 1443 otrzymywał S. kolejne sumy na tych dochodach; łącznie osiągnęły one ogromną kwotę 10 tys. fl. Otrzymał też zapisy na wielkopolskim Śremie (odsprzedał go już w r. 1442 Michałowi Lasockiemu), a także na Jaworowie, Szczerzecu (też wkrótce wykupionym) oraz różnych wsiach na Rusi. Na własność dostał od króla (Władysława III lub jeszcze Jagiełły) ruską Tyśmienicę. Król regulował też długi S-ego, czyniąc zapisy na rzecz jego wierzycieli.

Jesienią 1444 uczestniczył S. w wyprawie Władysława III przeciw Turkom. Podczas pochodu przez Bułgarię, już za Nikopolis, zmarł nagle w środku nocy z 20 na 21 X 1444. Ciało S-ego przewieziono zapewne do kraju i pochowano w Szamotułach 1 II 1445, gdzie odbyło się wtedy poświęcone sprawom spadkowym spotkanie rodzinne z udziałem star. wielkopolskiego Wojciecha Malskiego (w powstałych wówczas zapiskach wspomniano o działach majątkowych dokonanych niegdyś przez S-ego i Dobrogosta). Pamięć S-ego uczczono wierszowanym epitafium Marcina ze Słupcy. Podaje ono wiele wiarygodnych szczegółów z życia zmarłego, a także zawiera opis jego wyglądu: wg zapisków był przystojny, nosił długie, kędzierzawe włosy i miał krzaczaste brwi. Z kolei Długosz napisał, że był «rycerzem mężnym i szlachetnym, z natury skłonnym do dowcipów i psot».

Pierwszą żoną S-ego mogła być Agnieszka z Szamotuł (W. Brzeziński), która w r. 1397 zrzekła się praw do wsi Linie i Konin (koło Pniew); niewykluczone, że była ona jednak żoną jego brata Dobrogosta lub, co najbardziej prawdopodobne, tylko mieszczką z Szamotuł, pochodzącą z rodziny szlacheckiej. Na pewno żoną S-ego była Anna, wraz z którą uzyskał on w r. 1426 od papieża Marcina V odpust zupełny na wypadek śmierci i przywilej na słuchanie mszy podczas interdyktu, a w r. 1432 od papieża Eugeniusza IV przywilej na posiadanie przenośnego ołtarza. Pochodzenie Anny nie jest jasne; uznanie jej za córkę Jana z Oleśnicy (S. Gawęda) nie ma oparcia źródłowego. Już jako wdowa, w r. 1445, ufundowała za duszę męża altarię w Szamotułach, uposażając ją czynszem z Turostowa (pow. gnieźnieński); w r. 1450 próbowała tę wieś sprzedać, potem dziedziczyły tam jej wnuczki. Turostowo dostał w r. 1388 od króla Ekhard z Wałdowa (bohater głośnego napadu na zmierzającego do Krzyżaków ks. Geldrii) i to on przypuszczalnie był ojcem Anny. Po owdowieniu Anna rezydowała zapewne głównie w Stobnicy (miasteczko na północ od Szamotuł). Ostatni raz wystąpiła w źródłach w r. 1461, gdy zawarła ugodę kończącą gwałtowne spory z bratankiem męża, Piotrem. S. w małżeństwie z Anną miał córkę Małgorzatę (zob.), wydaną za mąż za ks. mazowieckiego Kazimierza II (zob.), a potem ks. raciborskiego Wacława. Córką S-ego lub jego brata Dobrogosta była też Agnieszka, mniszka w klasztorze cysterek w Owińskach (1433).

 

Gąsiorowski A., Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, W.–P. 1981; Katalog dokumentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu, Red. W. Bukowski, Kr. 2004; Słown. Hist.-Geogr. Ziem. Pol., VIII (Stobnica, Szamotuły); Urzędnicy, I/1, III/1; Wpol. Słown. Biogr., s. 728–9; – Brzeziński W., Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, s. 191–202 (mszp. z r. 2005 w Uniw. Tor.); Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 137–8; Dąbrowski J., Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech (1440–1444), W. 1922; Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV wieku, Kr. 1966 s. 96; Gąsiorowski, Urzędnicy zarządu lokalnego, s. 115; Górczak Z., Rozwój majątków możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI wieku, P. 2007 s. 362–74; Górska-Gołaska K., Dobra Nałęczów w Wielkopolsce w średniowieczu, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” T. 15: 1984 z. 2 (30) s. 190; Jasiński K., Rodowód Piastów mazowieckich, P.–Wr. 1998 s. 129–30; Jurek T., Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta, Red. A. Gąsiorowski, Szamotuły 2006 s. 28, 30–2, 41–2; Maleczyńska E., Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce w latach 1422–1434, Lw. 1936 s. 66–7, 109; Nowak Z. H., Współpraca polityczna państw unii polsko-litewskiej i unii kalmarskiej w latach 1411–1425, Tor. 1996 s. 64–5; Pakulski J., Nałęcze wielkopolscy w średniowieczu, Tor. 1982 s. 87; Polaczkówna H., Księga bracka św. Krzysztofa na Arlbergu w Tyrolu, „Mies. Herald.” T. 10: 1931 s. 167; Prochaska A., Dzieje Witolda wielkiego księcia Litwy, Kr. 2008; Sochacka A., Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkoziców w średniowieczu, L. 1993 s. 95; Sperka J., Osobiste akty hołdownicze panów polskich z okresu panowania Władysława Jagiełły, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 2001 IX 221–51; tenże, Szafrańcowie herbu Stary Koń, Kat. 2001; Sułkowska-Kurasiowa I., Doradcy Władysława Jagiełły, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1982 II 218; Szweda A., Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386–1454, Tor. 2009; tenże, Ród Grzymałów w Wielkopolsce, Tor. 2001 s. 93–4; Weyssenhoff-Brożkowa K., Marcin ze Słupcy – poeta polskiego prerenesansu, „Eos” T. 63: 1975 s. 156–7; – Acta capitulorum, II; Akta grodz. i ziem., II, V, VII, XIV, XXII; Akta Unii; Album civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388–1783, Wyd. A. Janeczek, P. 2005 I; Die ältesten großpolnischen Grodbücher, Hrsg. J. Lekszycki, Leipzig 1887 I nr 940, 1339, 1417, 2419; Brückner A., Średniowieczna poezja łacińska w Polsce, „Rozpr. AU Wydz. Filol.” T. 16: 1892 s. 328–31; Bull. Pol., IV, V; Caro J., Aus der Kanzlei Kaiser Sigismunds, „Arch. f. Österr. Gesch.” Bd. 69: 1880 s. 157; Cod. Brand., A XVIII 191; Cod. epist. saec. XV, I cz. 1, 2; Cod. epist. Vitoldi; Cod. Pol., I; Długosz, Annales, XI–XII; Index actorum saeculi XV, Wyd. A. Lewicki, Kr. 1888 nr 941; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum [...] quaecunque in Archivo Regni in Arce Cracoviensi continentur, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 283; Kod. katedry i diec. wil., I; Kod. Mpol., IV; Kod. Wpol., V, VII, IX, X; Księga ziemska poznańska 1400–1407, Wyd. K. Kaczmarczyk, K. Rzyski, P. 1960; Mon. Pol. Hist., VI (Philippi Callimachi experientis Historia rerum gestarum in Hungaria et contra Turcos per Vladislaum Poloniae et Hungariae regem); Regesta historico-diplomatica Ordinis Sanctae Mariae Theutonicorum, Hrsg. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948 I cz. 1 nr 3196, 3715; Podwody kazimierskie 1407–1432, Wyd. S. Krzyżanowski, Arch. Kom. Hist. AU T. 11: 1909–13 s. 434; Sprawozdania z poszukiwań na Wegrzech dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności, Kr. 1919 nr 90; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jahrhundert, Hrsg. E. Weise, Marburg 1970 I; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2700; Teki Dworzaczka CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Ulrichs von Richental Chronik des Constanzer Concils, Hrsg. M. R. Buck, Tübingen 1882 s. 202; Zbiór dok. mpol., II nr 563, 580–581, III nr 650, VII nr 2128, 2132, VIII nr 2217, 2231–2232, 2276, 2280, 2308, 2315, 2332–2333, 2469; – AP w P.: Księgi Gniezno Gr. 2 k. 10–12, Gniezno Z. 3 k. 1cv, 1w, Poznań Gr. 2 k. 9–90, Kr. 1 k. 26, 57; – IH PAN w P., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Wpol. w Średniowieczu: Kartoteka (Turostowo).

Tomasz Jurek

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.