Strzetelska Grynbergowa (Strzetelska-Grynbergowa) Zofia Olimpia, sygnowała też: Zofia Strzetelska, Zofia Strzetelska Gr., krypt.: Z.G., Z.S.G. (1851–1932), nauczycielka ludowa, ludoznawca, pisarka.

Ur. w Stanisławowie, była jednym z sześciorga dzieci Erazma Heliodora Strzetelskiego (1794–1862), profesora gimnazjalnego w Stanisławowie i Samborze, bibliofila (właściciela jednego z pierwszych druków polskich „Ecclesiastes. Xięgi Salomonowe”, Kr. 1522), i Marii z Sawickich, córki Jana Nepomucena Sawickiego, majora wojsk napoleońskich; miała braci Alfreda (ur. 1845), Artura i Witolda oraz siostry Aurelię (ur. 1859) i Sydonię (ur. 1858), zamężną Rudnicką.

Po ukończeniu ok. r. 1870 seminarium żeńskiego w Samborze wyszła za mąż w Stanisławowie za Józefa Grynberga, nauczyciela geografii w tamtejszym gimnazjum klasycznym. Będąc zwolenniczką emancypacji a zarazem rozczarowana małżeństwem, opuściła męża ok. r. 1880. W r. 1887 uczyła S. G. w szkole filialnej w Otryńcu (pow. samborski). W r. 1888 z pomocą siostry, Sydonii, zorganizowała szkołę ludową w Topolnicy (pow. staromiejski), w której do r. 1895 pracowała jako nauczycielka. W r.n. przeniosła się do Zniesienia (pow. samborski), gdzie pracowała w szkole czteroklasowej jako nauczycielka tymczasowa (do r. 1899). Ok. r. 1897 zamieszkała we Lwowie. Współpracowała w l. 1891–1900 z lwowskim czasopismem dla dzieci i młodzieży „Mały Światek”; publikowała tam w odcinkach, nagrodzoną na konkursie tego pisma, powieść historyczną z czasów konfederacji barskiej pt. Rodzina Cholewitów (1890 nr 1 i następne), a także opowieść o odnowieniu Akad. Krak. pt. Gwiazdy Akademii (R. 13: 1900 nr 17). Ogłaszała też na tych łamach komedyjki wierszem lub prozą, przeznaczone dla teatrzyków dziecięcych: Funio (R. 4: 1891 nr 21–25), Koniec świata (R. 5: 1892 nr 1–8, 13, 18–19, 27–28, 35, 42–43, 50–51), Spisek na Majdanie (R. 6: 1893 nr 16–18, 20–25), Andzio i Andrzej (R. 8: 1895 nr 1–6, 8–16), Nie ma Józia – Józio jest! (R. 10: 1897 nr 1–3, 5–7), Pasterz i pustelnica (R. 13: 1900 nr 6–16, 18).

Po przystąpieniu do konkursu na monografię jednego powiatu, ogłoszonego w r. 1893 przez lwowskie Muz. im. Dzieduszyckich, podjęła S. G. badania nad regionem Starego Sambora i okolic. Przygotowała kwestionariusz i zebrała bogaty materiał, na podstawie którego opracowała obszerną pracę historyczno-etnograficzną pt. Staromiejskie ziemia i ludność (Lw. 1899), która ukazała się dzięki finansowemu wsparciu Włodzimierza Dzieduszyckiego; książkę wyróżniono II nagrodą w r. 1895. W dn. 15–17 VIII 1899 uczestniczyła w Pierwszym Zjeździe Kobiet Polskich w Zakopanem, po czym weszła w skład szerszego komitetu redakcyjnego pisma kobiecego „Przodownica” (ukazywało się w Krakowie od 1 XII t.r.). Jako działaczka Polskiego Tow. Ludoznawczego zamieszczała drobne prace na łamach czasopisma „Lud”, m.in. w r. 1899 tekst lwowskiej piosenki Polski brat oraz Podanie o Kryczu i Korczynie, a w r. 1900 nieznaną zwrotkę pieśni ruskiej „Zažuryv sia čolovik”. Okazjonalnie współpracowała z innymi czasopismami, m.in. z „Nowym Słowem” (1902 t. 22, 24), w którym ogłosiła artykuł Z ostatnich zbiorów, na temat metody porównawczej w literaturze na przykładzie wiersza Leopolda Staffa „Matka”. Nadal pracowała w Zniesieniu: w l. 1900–3 jako młodszy nauczyciel, a następnie nauczyciel (1904–10).

S. G. była wielbicielką twórczości Juliusza Słowackiego; w książce Znaczenie „Balladyny” Słowackiego (Lw. 1902) interpretowała ten dramat jako historiozoficzną alegorię, przedstawiającą genezę, rozwój i upadek Rzpltej szlacheckiej. Swego odczytania utworu broniła przed krytyką Stanisława Tarnowskiego i Ferdynanda Hoesicka (Interview ze Słowackim, „Kur. Lwow.” 1903 nr 30–31). W artykułach: Rzekomy portret Słowackiego (tamże 1906 nr z 27 V) oraz O najlepszy wizerunek Słowackiego („Nasz Kraj” R. 3: 1908) wypowiadała się na temat nieznanych i rzekomych portretów wieszcza. Stosując nadal metodę alegorycznego odczytywania tekstów poety, podjęła próbę reinterpretacji jego twórczości okresu mistycznego w chaotycznej, nacechowanej młodopolską retoryką książce Prometeizm Słowackiego (Lw. 1909). Prace S-iej G-ej o Słowackim nie znalazły uznania krytyki. Opublikowała też wspomnienie o rodzicach Z resztek katalogowych („Nasz Kraj” R. 2: 1907 z. 23–24). W lutym 1908 została przewodniczącą Komitetu Równouprawnienia Kobiet we Lwowie (po zatwierdzeniu statutu Związek Równouprawnienia Kobiet). Dn. 28 II t.r. przewodniczyła wiecowi przedwyborczemu, otwartemu przez Marię Konopnicką, a popierającemu kandydaturę Marii Dulębianki na posła do Sejmu Krajowego; później nie była już czynna w życiu publicznym. W r. 1921 ukazało się drugie wydanie jej Prometeizmu Słowackiego (W.). S. G. zmarła 8 XII 1932 we Lwowie, została pochowana 11 XII w grobie rodzinnym na cmentarzu Łyczakowskim.

W małżeństwie z Józefem Grynbergiem (zm. 1912) miała S. G. syna Sławomira (zm. w dzieciństwie) oraz córkę Janinę (ur. 1874).

Bibliogr. dramatu pol., II; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Nicieja S., Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986, Wr. 1989 s. 337, 416 (błędnie jako Zofia Grünberg ze Strzeleckich); Nowy Korbut, XI; – Habrat A., Jadwiga Petrażycka-Tomicka. Życie i działalność, Rzeszów 2001; Kapełuś H., Krzyżanowski J., Dzieje folklorystyki polskiej; Karolczak K., Dzieduszyccy. Dzieje rodu, Kr. 2000; Puszka A., Nauczyciele historii i geografii państwowych szkół średnich w Galicji w okresie autonomii (1868–1914), L. 1999 (dot. męża, Józefa Grynberga); Wawrzykowska-Wierciochowa D., Wysłouchowa: opowieść biograficzna, W. 1975; – Szematyzmy Król. Galicji za l. 1887–1910 (do r. 1891 jako Gruebenberg Zofia, od r. 1892 jako Gruenberg Zofia); – „Kur. Lwow.” 1932 nr 344 (nekrolog); – Mater. Red. PSB: Biogram S-iej G-owej oraz jej ojca, Erazma Heliodora Strzetelskiego, autorstwa Wojciecha Strzetelskiego z Kr.

Elżbieta Kiślak