Pekry Zofia z książąt mazowieckich (ok. 1498 – ok. 1542), żona 1. v. Istvána (Stefana) Batorego z Ecsed, palatyna Węgier, 2. v. Lajosa (Ludwika) Pekry’ego, dowódcy wojsk Ferdynanda I w Chorwacji. Była najstarszym dzieckiem księcia mazowieckiego Konrada III (zob.) Rudego i jego trzeciej żony Anny z Radziwiłłów (zob.), siostrą Janusza III (zob.) i Anny Odrowążowej (zob.). W r. 1516 była wysuwana przez matkę jako kandydatka na żonę króla Zygmunta I, co spotkało się z poparciem arcba gnieźnieńskiego Jana Łaskiego, który pragnął ściślejszego zjednoczenia Mazowsza z Koroną. Starał się też podobno o rękę Zofii spokrewniony z Hohenzollernami Bertold hr. Henneberg, ale sprzeciwił się temu małżeństwu król. Zapewne w Koronie, w kręgu kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, zrodził się pomysł małżeństwa politycznego, które miało wzmocnić wpływy polskie na Węgrzech. Oblubieńcem miał być ok. pięćdziesięcioletni István Báthory z Ecsed, najwyższy dostojnik państwa – palatyn (węgierskie: nádor, staropolskie: naderspan), żupan Temesu i przywódca magnackiego stronnictwa «dworskiego» (przez autorów polskich jest on często mylony ze swym dalekim krewnym Istvánem Batorym z Somlyó, woj. siedmiogrodzkim i ojcem króla Stefana). Od przełomu 1519 i 1520 r. toczyły się rokowania przedślubne, ale były one trudne, gdyż książęta mazowieccy nie mieli pieniędzy, a palatyn domagał się 40 000 fl. posagu. Przy pośrednictwie Zygmunta I Piastowie mazowieccy zawarli z Batorym w Toruniu 29 VIII 1520 ugodę przedślubną, a 17 IX t. r. doszło w Warszawie do zaślubin per procuram, w których przedstawicielem palatyna był prałat węgierski László de Macedonia. Posag miał wynieść 10 000 zł węgierskich, połowę miała zawieźć ze sobą Zofia, a połowa winna była być wypłacona do r. 1522. Wyjazd oblubienicy na Węgry przeciągał się jednak z powodu zagrożenia tureckiego i braku pieniędzy. Dopiero 15 III 1522 umierająca matka – księżna Anna – zapisała Zofii 5 000 fl. na posag, a 8 I 1523 książęta-bracia wypłacili je siostrze. W styczniu też wyjechała ona wraz z bratem Stanisławem na Węgry, odwiedzając po drodze w Krakowie króla. Po ostatecznym spełnieniu małżeństwa 28 II t. r. posłowie książąt mazowieckich (m. in. Niemierza z Kobylnik, cześnik ciechanowski i ochmistrz dworu Zofii) złożyli w Budzie oświadczenie o wypłacie 5 000 zł węgierskich.
«Domina dux naderspanowa» rozpoczęła swój pobyt na Węgrzech w czasach najcięższych – dla swego małżonka i przybranej ojczyzny. W l. 1523 i 1525 był Batory dwukrotnie pozbawiany godności palatyna przez stronnictwo szlachecko-narodowe Jana Zápolyi i za każdym razem po roku wracał na swe stanowisko. W tych opałach Batorowie prosili o pomoc Zygmunta I, który wstawiał się za nimi u dworu węgierskiego. R. 1526 przyniósł rozstrzygające o ich losie wypadki: 10 III śmierć ostatniego z braci Zofii – księcia Janusza, i 29 VIII – bitwę pod Mohaczem. Mimo wyłączających ją od tego wcześniejszych układów starała się Zofia wraz z mężem o spadek mazowiecki, co jednak napotkało na stanowczy opór Zygmunta I i skończyło się na niczym, zwłaszcza że w systematycznych staraniach dyplomatycznych przeszkodził upadek Węgier. Batory stanął po Mohaczu po stronie Habsburgów i mimo licznych związków z Polską ostro zwalczał jej wpływy. Zmarł 3 V 1530 na zamku Devin koło Preszburga (Bratysławy). Zygmunt I uzależnił wypłatę reszty posagu od skwitowania przez Zofię spadku mazowieckiego. W r. 1528 wypłacono Batoremu 1000 fl., zaś 4 000 skwitowali dopiero w r. 1530 opiekunowie wdowy: Aleksy Thurzo i biskup Eger – Tamás Szalahazy. Ciężki był los wdowy, posiadaczki wielkich dóbr na ogarniętych bezprawiem Węgrzech. W r. 1531 Zygmunt I wstawiał się za nią u króla Jana Zápolyi o zwrócenie włości zajętych przez bpa waradyńskiego Imre Czibaka. Źle odniósł się również do Zofii brat męża András Batory, skarbnik wielki. Procesy z nim o zamek Vilagosvár skończyły się dopiero ugodą 5 XI 1533.
Nie było również karierą dla Zofii następne małżeństwo, zawarte w r. 1532 z Lajosem Pekry (Pekrovinai, zm. ok. 1552). Był to służebny, drobny szlachcic z Chorwacji, który zaszedł wysoko jako wojskowy: początkowo dowódca huzarów, w r. 1529 został głównym dowódcą jazdy Ferdynanda I, a potem występuje jako głównodowodzący wojsk królewskich na ziemiach chorwackich («praefectus Croatiae, Sclavoniae, Dalmatiae etc.»). W opracowaniach polskich pojawia się prócz tego Pekry jako podżupan Krzyża w Chorwacji (niewysokie stanowisko ziemskie na poziomie naszego podwojewodziego). Próbował on wejść w szeregi arystokracji, ale pierwszymi jego majętnościami były właśnie: część dóbr Batorych, uzyskana po małżeństwie z Zofią, i zamek Likava w Liptowie, nadany w r. 1533 przez Ferdynanda I. W r. 1537, po niepomyślnej wyprawie wojennej, Lajos Pekry został na siedem lat wtrącony do więzienia. P. żyła jeszcze 3 II 1540 i zapewne w lecie 1541, zmarła zaś chyba przed 11 III 1543. Jeszcze w r. 1550 omawiano sprawy spadku po niej.
Z Batorym P. miała syna (ur. przed r. 1526, zm. przed r. 1530) oraz córkę Annę (ur. ok. r. 1528 lub wcześniej, zm. nieco przed 8 VIII 1541 na dworze królowej Anny Jagiellonki, żony Ferdynanda I, w Wiedniu). Genealog węgierski I. Nagy podaje zamiast Anny córkę – Klarę, narzeczoną księcia ziembickiego, ale nie znajduje to pokrycia w źródłach. Nie jest jasne, czy występujący w r. 1553 syn Pekry’ego Jan był synem Zofii.
Enc. Org., XXVIII 692–5; Balzer O., Genealogia Piastów; Dworzaczek; – Dąbrowski J., Małżeństwo Zofii mazowieckiej ze Stefanem Batorym palatynem Węgier, „Przegl. Hist.” T. 17: 1913 s. 257–78; Etienne Báthory roi de Pologne, prince de Transylvanie, Kr. 1935, tabl. geneal.; Hartleb K., Piotr Gamrat…, Lw. 1938 s. 25; Kozłowski F. A., Dzieje Mazowsza za panowania książąt, W. 1858 s. 257, 368–9, tabl. geneal.; Nagy I., Magyarország csáládai czimerekkel…, Budapest 1857–62 I 228–9, IX 199–200; Pajewski J., Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku (1540–1571), Kr. 1932; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 I, II, IV; Szekfü Gy., Magyar történet, Budapest [b. r.] IV 183–4; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; – Acta Tom., IV, VI, VIII, IX, XIII, XIV, XVII; Elementa ad Fontium Editiones, XXXVI 153; Inventarium… privilegiorum… in archivo Regni… confectum 1682, Lutetiae Parisiorum–Berolini–Posnaniae 1862 s. 353–4; Matricularum summ., IV cz. 1 nr 3408, 3568; Oláh M., Levelezése, Mon. Hung., S. I., Budapest 1875 XXV; Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech, Kr. 1919; Törtélnelmi Tár 1906; – B. Narod.: Teki Górskiego, XXI nr 2545.
Wacław Urban