Centrum Wyszkolenia Artylerii to ośrodek szkoleniowy istniejący w Toruniu w latach 1927 – 1939. Utworzono go z połączenia Oficerskiej Szkoły Artylerii i Obozu Szkolnego Artylerii. Zadaniem Centrum było szkolenie i doskonalenie oficerów i podoficerów artylerii.
System kształcenia i doskonalenia kadr artyleryjskich w WP w okresie międzywojennym kształtował się stopniowo zanim nadano mu spójny, w pełni zorganizowany i stabilny charakter. Począwszy od 1921 roku, równocześnie z przechodzeniem WP na stopę pokojową, wyłoniła się pilna potrzeba przeszkolenia, a następnie systematycznego kształcenia i doskonalenia oficerów i podoficerów artylerii. Do realizacji tych zadań, rozkazem Generalnego Inspektora Artylerii nr 1128 z 9 grudnia 1921 roku powołany został Obóz Szkół, który wkrótce przybrał nazwę Obóz Szkolny Artylerii w Toruniu, w skład którego wchodziły: Szkoła Strzelecka Artylerii (SSArt.), Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii (SMOArt.), Szkoła Podoficerów Zawodowych Artylerii (SPZArt.).
Pierwszym komendantem Obozu został płk Mikołaj Majewski, były komendant Szkoły Podchorążych Artylerii na Sołaczu w Poznaniu. W krótkim okresie zorganizował sprawnie funkcjonujący ośrodek szkolenia i doskonalenia kadr artyleryjskich. Po mianowaniu płk. M. Majewskiego na stopień generała brygady, wiosną 1923 roku przeniesiono go na stanowisko szefa artylerii Dowództwa Okręgu Korpusu III w Grodnie. Na jego miejsce przybył, wywodzący się z armii rosyjskiej, gen. bryg. Wincenty Kaczyński, który pełnił funkcję komendanta do 1924 r., kiedy to został zastąpiony przez gen. bryg. Emila Mehlema, absolwenta Wojskowej Akademii Artylerii w Mödling koło Wiednia. Po przewrocie majowym 1926 roku, w którym Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu wraz z całym garnizonem stanęło po stronie ówczesnych władz państwowych, w DOK Toruń nastąpiły liczne zmiany kadrowe. Nie ominęły one także Obozu Szkolnego Artylerii. Jego nowym komendantem został gen. bryg. Rudolf Prich, były oficer sztabu generalnego armii austriackiej, długoletni komendant Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie.
W latach 1921-1923 intensywnie pracowano nad wykształceniem najracjonalniejszej struktury organizacyjnej Obozu, kompletowaniem kadry, opracowywaniem programów szkolenia i budową bazy dydaktycznej. W 1923 roku organizacja Obozu Szkolnego Artylerii przedstawiała się następująco: komendant, adiutant komendanta, dyrektor nauk z podległym mu personelem wykładowców i instruktorów, kwatermistrz z oficerami i podoficerami służby tyłów, dowódca II oddziału sztabu, naczelny lekarz obozu, lekarz weterynarii i szwadron szkolny. Komendant Obozu podlegał szefowi Departamentu III Artylerii i Uzbrojenia MSWojsk., sam zaś kierował całokształtem działalności szkół wchodzących w skład Obozu: Oficerskiej Szkoły Artylerii, Szkoły Strzelań Artylerii, Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii, Szkoły Podoficerów Zawodowych Artylerii i Szkoły Pomiarów Artylerii.
W pierwszych latach funkcjonowania Obozu Szkolnego Artylerii sprawną realizację procesu szkolenia utrudniał brak regulaminów, podręczników, skryptów i innych pomocy naukowych. Zarówno kadra Obozu, jak i Departamentu III MSWojsk. rozwiązaniu tej kwestii poświęciła dużo uwagi i wysiłku, czego rezultatem było opublikowanie szeregu dobrze opracowanych regulaminów, instrukcji i podręczników, zawierających wiele nowatorskich rozwiązań.
6 czerwca 1923 roku, na mocy decyzji Szefa Sztabu Generalnego, na terenie Torunia powstała również Oficerska Szkoła Artylerii (OSA). Nie podlegała ona jednak komendantowi Obozu Szkolnego Artylerii. Podległość taka nastąpiła dopiero 3 marca 1927 roku. Pierwszym komendantem szkoły w latach 1923 – 1927 był płk Stanisław Ostrowski.
Na podstawie zarządzenia MSWojsk. nr 6312 z 3 marca 1927 roku Obóz Szkolny Artylerii przekształcony został w Centrum Wyszkolenia Artylerii (CWArt.), którego organizacja przedstawiała się następująco: komendant, drużyna komendanta, dyrektor nauk z zespołem wykładowców, pluton łączności, komenda poligonu (przemianowana w 1932 roku na komendę Obozu Ćwiczebnego) oraz szkoły i kursy: Szkoła Strzelania Artylerii, Oficerska Szkoła Artylerii (przemianowana w 1928 roku na Szkołę Podchorążych Artylerii), Szkoła Młodszych Oficerów Artylerii (rozformowana jesienią 1927 roku), Szkoła Podoficerów Zawodowych Artylerii, Kurs Instruktorów Jazdy Konnej i Zaprzęgami (utworzony w 1926 roku). Każda z tych szkół odpowiadała za inny zakres szkolenia kadr dla potrzeb artylerii Wojska Polskiego.
Organizacja CWArt., która weszła w życie w marcu 1927 roku, była początkiem reform szkolnictwa artyleryjskiego. Do kolejnej zmiany organizacyjnej doszło w grudniu 1927 roku, kiedy to w skład CWArt. wszedł pułk manewrowy oraz dywizjon pomiarów artylerii z Torunia. Głównym zadaniem tych jednostek było wsparcie procesu szkolenia realizowanego w Centrum Wyszkolenia Artylerii.
Kolejna reorganizacja CWArt. została przeprowadzona w 1929 roku. W jej ramach zredukowano etat komendy oraz zlikwidowano na jej szczeblu stanowisko dyrektora nauk i stanowiska wykładowców. Istniejące dotąd na szczeblu CWArt. gabinety specjalistyczne i pomoce naukowe zostały przekazane SSArt. i SPArt., która przejęła gabinet łączności, gabinet hipologii, drukarnię i szereg innych obiektów szkoleniowych. Zbiory biblioteki Centrum zostały rozdzielone pomiędzy poszczególne szkoły. Od tej pory głównym zadaniem Komendy CWArt. było sprawowanie ogólnego kierownictwa nad działalnością dowódczo-organizacyjną poszczególnych szkół oraz koordynowanie procesu szkolenia realizowanego w poszczególnych szkołach. Ukształtowana na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych struktura organizacyjna CWArt., z drobnymi jedynie zmianami, wprowadzonymi w drugiej połowie lat trzydziestych, przetrwała do 1939 roku.
W latach 1935-1937 komendantem CWArt, był gen. bryg. Stanisław Miller, były dowódca czwartej grupy artylerii, gruntownie wykształcony oraz posiadający duże doświadczenie sztabowe i liniowe. W tym czasie naczelne władze WP, w obliczu gwałtownego rozwoju zbrojeń w Niemczech i ZSRR, podjęły prace nad modernizacją i rozbudową wojska. Znalazło to swoje odbicie w rozbudowie CWArt., a zwłaszcza SPArt. i SSArt. W ślad za tym nastąpiło zintensyfikowanie procesu szkolenia kadr oficerskich dla artylerii, w czym duże zasługi miał zarówno gen. bryg. S. Miller, jak i jego następca – od lipca 1937 roku - na stanowisku komendanta CWArt., gen. bryg. Otton Krzisch, który nadal rozwijał intensywne prace mające na celu podnoszenie kwalifikacji kadry artyleryjskiej, co wiązało się z realizacją rozbudowy i modernizacji wojska. Wzrastała również liczba pokazowych ćwiczeń taktycznych i strzelań artyleryjskich organizowanych na potrzeby wojska i Wyższej Szkoły Wojennej. Zbliżająca się wojna nasilała częstotliwość organizowanych w CWArt. kursów, a przez to rosła pozycja toruńskiego ośrodka w szkoleniu artylerii.
Wiosną 1939 roku, w obliczu narastającego zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski ze strony Niemiec, ze składu CWArt. zostały wyłączone jednostki liniowe: 31. pułk artylerii lekkiej i l. dywizjon pomiarów artylerii, które zostały zreorganizowane i przekształcone w jednostki bojowe.
Według planu mobilizacyjnego dla szkół wojskowych z 1 lipca 1937 roku, z chwilą mobilizacji powszechnej, CWArt. - po rozwiązaniu kursów oficerskich oraz podoficerskich i wysłaniu II rocznika podchorążych do jednostek - miał przenieść się z Torunia do ośrodka zapasowego artylerii lekkiej we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie - po wydzieleniu komisji doświadczalnej - miała nastąpić jego likwidacja i rozwiązanie pierwszego rocznika Szkoły Podchorążych Artylerii.
W systemie centrów wyszkolenia broni Centrum Wyszkolenia Artylerii było ośrodkiem najbardziej rozbudowanym i przodującym. W latach trzydziestych promieniowało ono na całe wojsko, twórczym rozwojem myśli taktyczno-artyleryjskiej oraz wysokim poziomem organizacji i planowania procesu szkolenia kadr oficerskich i podoficerskich. Jego kadra i liczni absolwenci doskonale zdali egzamin bojowy, zarówno we wrześniu 1939 roku, jak i później na wielu frontach II wojny światowej.
dr hab. prof. Akademii Obrony Narodowej Janusz Zuziak