Słowik Edward Antoni (1865–1938), robotnik, działacz polonijny w Wiedniu i Stanach Zjednoczonych, sekretarz generalny Związku Socjalistów Polskich. Ur. 25 I (wg „Robotnika Pol.” z r. 1940 błędnie 25 IV) w Cieszynie, na dawnym rzemieślniczym przedmieściu Przykopa, był synem Teresy (o ojcu brak informacji).

Początkowo S. pracował w przemyśle papierniczym (wyrób opakowań). W l. dziewięćdziesiątych był członkiem socjalistycznej wiedeńskiej «Siły», znajdującej się od r. 1897 pod wpływem tamtejszej sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. W dzielnicy Wiednia Leopoldstadt, w której mieszkał od lutego 1898, zorganizował, spośród chłopów galicyjskich zatrudnionych przy robotach ziemnych i Kanale Dunajskim, tow. «Równość» (co datowano potem na wrzesień 1898) i był jego prezesem do r. 1903. Wysuwane przez przeciwników obwinienia finansowe, które miały zdyskredytować S-a, sąd austriacki w procesie cywilnym uznał za bezpodstawne, a zarzuty wobec kierowanej przez S-a organizacji o ograniczenie się do działalności oświatowo-kulturalnej, odrzuciła Polska Partia Socjalno-Demokratyczna (PPSD); jednak po wygranym procesie «Równość» wpadła w kłopoty finansowe i m. in. z tego powodu w r. 1904 stała się filią «Siły». S. był jednym z przywódców wiedeńskiej organizacji PPSD wraz z Ludwikiem Terakowskim i Antonim Słowikiem, delegatem na kongres austriackiej socjaldemokracji w Wiedniu w r. 1901. Na kongresie berneńskim we wrześniu 1899 jeden ze Słowików, występujący w spisie delegatów jako Władysław, przedstawiciel wiedeńskiej «Siły», wyrażał nadzieję na oddziaływanie tego ośrodka na ruch socjalistyczny w kraju.

S. wyemigrował w lipcu 1904 do USA i przybył do Newark w stanie New Jersey, zaś A. Słowik do odległego o kilkadziesiąt kilometrów Camden, z którego w r. 1909 pisał do „Dziennika Ludowego”, nieoficjalnego organu drugiego nurtu ruchu socjalistycznego w USA, tj. Polskiej Sekcji (PS) amerykańskiej Socialist Party (SP) . Po przyjeździe S. wstąpił do oddziału im. Limanowskiego Związku Socjalistów Polskich (ZSP). Uczestniczył w mityngach w związku z wojną rosyjsko-japońską 1904–5 r. oraz jako prelegent Polskiego Komitetu Rewolucyjnego w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza na terenie stanów Nowej Anglii, gdzie w r. 1905 wystąpił na 36 wiecach. Był delegatem na kolejne zjazdy ZSP: VIII (1904) w Filadelfii, IX (1906) w Jersey City, X (1908) w Newark i XI (1910) w Bridgeport; przewodniczył IX i X zjazdowi, na IX powołano go też na administratora organu ZSP „Robotnik” (potem „Robotnik Polski”), na X i XI – na członka Komitetu Wykonawczego (KW) ZSP. Uważany za najbliższego współpracownika Zdzisława Bańki, jednego z przywódców wywodzącej się z Galicji tzw. miejscowej frakcji ZSP, S. wyraźnie unikał konfliktów z PSSP, zaś na zjeździe w Bridgeport jako referent w sprawie stosunku do tej organizacji opowiedział się za połączeniem z nią. W r. 1904 przeciwstawił się popieraniu Socjalistycznej Partii Robotniczej (od której polskie oddziały oderwały się cztery lata wcześniej) jako alternatywie SP. W maju 1911 po konwencji SP w Indianapolis, ZSP zgłosił akces do SP, formalne zaś połączenie obu polskich organizacji nastąpiło 10 XI 1912, a faktyczne w marcu 1913. S., zwalczany w listopadzie 1911 jako «główny macher przeciw PPS» (Aleksander Dębski), wyjaśniał, że niepodległość zależy od uświadomienia i zrewolucjonizowania mas ludowych, zwłaszcza chłopów. Zaprzeczał jakoby uważał ją za mrzonkę, ale dystansował się zarazem od propagowania programu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) Frakcji Rewolucyjnej w USA. Zapewne był autorem artykułu w „Kalendarzu Robotniczym” ZSP na rok 1912 (Kto ma dostarczyć partii socjalistycznej środków na prowadzenie walki klasowej). W r. 1909 wyjeżdżał do strajkujących włókniarzy w Ludlow, w r. 1910 występował na części wieców obok Ignacego Daszyńskiego w czasie jego pobytu w USA. Dokonał też kolejnego objazdu jeszcze w r. 1912, chwalony jako mówca przez sekretarza drugiej organizacji z hutniczego Gary (Indiana).

Dn. 26 X 1912 KW ZSP zawiesił S-a do Zjazdu, a 30 XI usunął z ZSP, już po konferencji połączeniowej z PSSP, pod zarzutem nierozliczenia się z funduszów. Po upływie pół roku od zjednoczenia obu organizacji, nastąpił 19 X 1913 rozłam („Robotnik Pol.” 1913 nr 43). Przy ponownym łączeniu się organizacji na zjeździe w Detroit wiosną 1917 «znaczną większością» zakazano S-owi zajmować w ciągu dwu lat funkcje w Związku i występować publicznie. Wkrótce wyeliminowano go z Komitetu Obrony Narodowej. W styczniu 1922 S. wznowił swoją działalność w ZSP. W połowie l. dwudziestych był sekretarzem 7-osobowej Rady Partyjnej. W kwietniu 1926, w wyniku referendum, wszedł do przeniesionego do Nowego Jorku KW ZSP, a po krótkiej kadencji Stanisława Kowalczyka został w r. 1927 sekretarzem generalnym ZSP (był nim prawdopodobnie do początków r. 1930). Poparł opozycyjne wobec sanacji stanowisko PPS i odciął się od PPS – dawnej Frakcji Rewolucyjnej Rajmunda Jaworowskiego. W czerwcu 1927 ogłosił trzyodcinkowy programowy artykuł w „Robotniku Polskim” pt. Jakie jest nasze stanowisko, kładący nacisk na uświadomienie, jako drogę do zmiany ustroju; artykuł ten był ostro atakowany przez komunistyczną „Trybunę Robotniczą”. ZSP ponownie wstąpił w październiku 1928 do amerykańskiej SP. W jubileuszowym numerze „Robotnika Piskiego” w r. 1931 S. zamieścił wspomnienia z r. 1905: Wpływ rewolucji rosyjskiej w 1905 roku na polskie wychodźstwo w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Jeszcze w czasie pobytu w Wiedniu S. zainteresował się kasami chorych i kiedy Zjazd ZSP w Newark w r. 1908 uchwalił utworzenie kasy pośmiertnej, został w niej w lipcu 1909 generalnym sekretarzem. Uznawany jest za autora statutu powstałej w r. 1910 przy ZSP Polskiej Robotniczej Kasy Chorych (PRKCh) i następnie był do r. 1913 jej sekretarzem finansowym, a w okresie międzywojennym długoletnim członkiem zarządu. Jako zwolennik łączności z ZSP i obrońca „Robotnika Polskiego”, będącego również organem Kasy, był ostro zwalczany przez komunistów, którzy w większości opuścili ją, poczynając od r. 1931. S. był, u schyłku pierwszej wojny światowej, współorganizatorem i sekretarzem 35. (rosyjsko-polskiego) oddziału związku zawodowego krawców damskich (ILGWU – International Ladies Garment Workers Union) w Nowym Jorku. W maju 1918 ogłosił w „Robotniku Polskim” artykuł Warunki pracy i zarobki w zawodzie krawieckim. Był wybierany do dyrekcji Domu Narodowego w Nowym Jorku (m.in. w r. 1927). Zmarł 16 VIII 1938 w Nowym Jorku, zwłoki spalono w krematorium Fresh Pond.

S. był dwukrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo rozpadło się przed r. 1898. Druga żona S-a, Maria (ur. 1882), nauczycielka szkoły dokształcającej, była w l. 1916–17 wiceprezesem nowojorskiego okręgu Komitetu Obrony Narodowej, a w końcu l. trzydziestych prezesem Okręgu ZSP, w czasie drugiej wojny światowej wiceprezesem Polskiej Robotniczej Kasy Pomocy w Ameryce (dawnej – do r. 1934 – PRKCh).

Budny M., The Collections of the Political Social and Cultural History of the Polish American Ethnic Community 1890–1980 at the Pilsudski Institute, New York 1981 s. 27; Frančic M., Komitet Obrony Narodowej w Ameryce 1912–1918, Wr. 1983; Groniowski K., Polska Robotnicza Kasa Chorych w USA, „Przegl. Polonijny” T. 19: 1990 z. 1 s. 19–20, 24–5; tenże, Polski Komitet Rewolucyjny w Stanach Zjednoczonych, „Z pola walki” T. 30: 1987 nr 2, s. 30, 32–4, 36–7, 41; tenże, Socjalistyczna emigracja polska w Stanach Zjednoczonych 1883–1914, tamże T. 20: 1977 z. 1 s. 22–3, 27–8; Księga Pamiątkowa PPS, s. 257; Najdus W., Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890–1919, W. 1983 s. 238, 367, 373; Pamiętnik jubileuszowy 30-tolecia Polskiej Robotniczej Kasy Pomocy w Ameryce, Nowy Jork 1940; Piątkowska D., Polscy socjaliści w USA wobec rewolucji 1905 roku, „Przegl. Polonijny” T. 12: 1986 z. 2 s. 44; Piątkowska-Koźlik D., Związek Socjalistów Polskich w Ameryce 1900–1914, Opole 1992 s. 62, 80, 133, 163; Verhandlungen des Gesammtparteitages der Sozialdemokratie in Österreich abgehalten zu Brunn, Wien 1899 s. 64, 142; Walaszek A., Polscy robotnicy, praca i związki zawodowe w Stanach Zjednoczonych Ameryki 1880–1922, Wr. 1988 s. 174; – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; Kalendarz robotniczy na rok 1912, Nowy Jork 1911 s. 95–8; – „Ameryka-Echo” (Toledo) 1938 nr 35 (wspomnienie); „Dzien. Lud.” (Chicago) 1909 nr 109, 112, 115, 247, 265, 1912 nr 60, 1917 nr 165, 1922 nr 58; „Głos Lud.” (Detroit) 1938 nr 123 (nekrolog), 124 (wspomnienie); „Naprzód” (Kr.) 1899 nr 20, 1900 nr 34, 1901 nr 93, 122, 1902 nr 98, 103, 1903 nr 168, 1904 nr 125, 251; „Nowy Świat” (Nowy Jork) 1926 nr 112, 351, 1927 nr 30, 124, 1938 nr 228 (nekrolog, wspomnienie), 230 (wspomnienie, fot.), 232; „Przedświt” (Kr.) 1909 nr 1 s. 37; „Robotnik” (W.) 1938 nr 245 (wspomnienie); „Robotnik”, potem „Robotnik Pol.” (Chicago, Nowy Jork) 1904 nr 46–9, 1906 nr 37, 39, 43, 1907 nr 43, 1908 nr 44, 1909 nr 28, 29, 42, 43, 1910 nr 49, 1911 nr 41, 1912 nr 27, 47, 51, 1918 nr 18, 48, 1919 nr 1, 1925 nr 38, 1930 nr 3, 1931 nr 18, 1940 nr 23 (fot.), 1954 nr 1; „Równość” (Bielsko) 1899 nr 16; „Straż” (Scranton) 1905 nr 7, 18; „Tryb. Robotn.” (Chicago, Detroit) 1927 nr 26, 1929 nr 50; „Wici” (Chicago) 1916 nr 20, 1917 nr 14; – AAN: Arch. londyńskie PPS 305/II/25 kopiał 5 s. 538, 905, kopiał 6 s. 309, IV/5 pt. 2 k. 18, 25, 30, IV/9 pt. 4 k. 21–26, pt. 7 k. 4–5, V/9 k. 7–9; Paraf. rzymskokatol. Św. Marii Magdaleny w Cieszynie: T. XX/B/Przykopa; Wiener Stadt- und Landesarchiv: Karta meldunkowa S-a w Leopoldstadt; – Cygan M.C., Political and Cultural Leadership in an Immigrant Community. Polish American Socialism 1880–1950 Ph D. dissertation (mszp.), Northwestern University 1989; – Informacje uzupełniające: ks. Krzysztof Ciurla z Cieszyna, Mirosław Frančić z Kr., Herbert Koch (Wiener Stadt- und Landesarchiv), Hermann Lifka (Verein für Geschichte der Arbeiterbewegung, Wiedeń), Wolfgang Schramm, Adam Walaszek z Kr.

Krzysztof Groniowski