Ostrowski Józefat Bolesław, zwany Ibusiem, pseud. B.J.C., J.B., J.B. z Pobujan, na Podolu, Un Polonais (1803–1871), publicysta, pisarz polityczny, emigrant. Ur. w Pobujanach koło Kamieńca Podolskiego, był synem Jana, oficera w powstaniu kościuszkowskim. Do szkoły chodził w Piotrkowie, potem w Lublinie. Studiował prawo i administrację na Uniw. Warsz. w l. 1824–7. Otrzymał złoty medal za rozprawę pt. O uwadze, napisaną na konkurs ogłoszony na Wydziale Filozoficznym. Następnie pracował jako aplikant sądowy w Warszawie. Od r. 1830 współpracował z „Dziennikiem Powszechnym” Adama Chłędowskiego. Przed samym powstaniem był wychowawcą w domu Romana Sołtyka. Należał do spisku podchorążych, ale w walkach zbrojnych nie brał udziału. Od grudnia 1830 był zastępcą sekretarza generalnego Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Był czynnym członkiem Tow. Patriotycznego i jego wiceprezesem, reprezentował w Towarzystwie skrajnie lewe skrzydło. W licznych artykułach (m. in. w „Kur. Pol.”) propagował myśl polityczną Towarzystwa, występował przeciw dyktaturze. Od stycznia do września 1831 redagował razem z Maurycym Mochnackim i Ludwikiem Żukowskim „Nową Polskę” – organ lewicy powstańczej. Jeszcze przed powstaniem występował w swych artykułach jako zwolennik warszawskiej szkoły romantycznej, polemizując z kompromisowym stanowiskiem Kazimierza Brodzińskiego. Opowiadał się też za filozofią I. Kanta, J. G. Fichtego, F. W. J. Schellinga i G. W. F. Hegla. W r. 1830 opracowywał historię filozofii, ale z powodu wybuchu powstania pracy tej nie ukończył. Zajął się wtedy problematyką polityczną. Dowodził, że «Rząd reprezentuje zasadę spoczynku, niezmienności, opozycja zaś zasadę postępu, ruchu»… «Opozycja przywiedziona przez rząd samowolny do milczenia prowadzi do rewolucji, ‘swobodna’ zaś opozycja sprowadza tylko stopniowe, pokojowe, dobrowolne zmiany i ‘jest najdzielniejszym środkiem uprzedzającym rewolucję’». O. wypowiadał się także na temat ustroju, wyróżniając trzy «zasady prawa»: zasadę monarchiczną, teokratyczną i zasadę ludu. W broszurze O naturze opozycji i rządu (W. 1831) odwoływał się do praktyki rewolucji francuskiej. W późniejszych latach – na emigracji – głosił konieczność uwłaszczenia chłopów, odwołując się do obowiązku społeczeństwa dysponowania wspólnym majątkiem. Powołując się na Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, pracę ludzką uważał za podstawę i początek własności. Był jednak przeciwny równemu podziałowi majątku. Po upadku powstania został skazany przez sąd kryminalny na karę śmierci, zamienioną potem na banicję. Emigrował do Francji, gdzie początkowo popierał Joachima Lelewela (wspólnie wydana odezwa z 20 IX 1832). Potem wszedł w skład komitetu węglarskiego «Zemsta Ludu». W sierpniu 1833 wznowił wydawanie „Nowej Polski”, zachowując ciągłość numeracji z okresu powstania. Pismo nie było jednak organem dawnych ideologów Tow. Patriotycznego, lecz wyrażało własne poglądy redaktora. Wyłożył je O. w liście do Wincentego Cyprysińskiego pisząc, że propagować będzie nową organizację świata i odrzuci wszelki dogmatyzm. Początkowo w istocie propagował hasła Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP), wkrótce jednak zaczął je krytykować, zwalczając także „Postęp” Jana Czyńskiego i inne organy lewicy. Na łamach „Nowej Polski” atakował właściwie, nieraz w sposób demagogiczny, wszystkie ugrupowania emigracyjne, w tym i obóz Czartoryskiego. Poparł niemniej inicjatywę zjednoczeniową Komisji Korespondencyjnej z Poitiers i w związku z tym w lipcu 1835 został wybrany do nowo utworzonego Komitetu. Większość współobranych kolegów nie chciała jednak zasiadać razem z O-m, który zdobył już sobie reputację paszkwilanta i oszczercy rodaków.
Skłócony z lelewelistami, podjął O. próbę porozumienia z TDP, które myślało uczynić z „Nowej Polski” swój organ półoficjalny. Rozmowy nie doprowadziły do ugody, jedynie w zamian za zapomogę na prowadzenie pisma O. jakiś czas łagodniej wypowiadał się o TDP. O. wydawał „Nową Polskę” do r. 1845 z przerwą w l. 1837–9, kiedy to został wydalony z Francji na interwencję ambasady rosyjskiej. O. bawił wówczas w Anglii, gdzie początkowo współpracował z Gminą «Londyn», ale i tu zraził sobie wszystkich, a nawet został oskarżony o współpracę z ambasadą rosyjską. W czasie pobytu w Anglii pomagał Walerianowi Krasińskiemu w opracowaniu historii reformacji w Polsce. W r. 1841 wydał trzytomową historię Polski w języku angielskim The History of Poland (Londyn 1841). W r. 1842 starał się O. wejść do Komitetu Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Raz jeszcze został obrany, ale i teraz odmówili zasiadania z nim razem Walenty Zwierkowski i Antoni Odynecki. W wyniku licznych podań do władz francuskich O. wrócił do Paryża w r. 1844 i dostał pracę tłumacza w prefekturze policji, a faktycznie stał się donosicielem i informatorem prefekta o sprawach emigracji polskiej. Szkodził Polakom wszystkich ugrupowań. Znana jest jego denuncjacja przeciw Adamowi Mickiewiczowi złożona szefowi biura cudzoziemców w prefekturze policji, pt. Stronnictwo rosyjskie czyli sekta A. Towiańskiego. Kopie raportów donosicielskich O-ego z l. 1845–59 znajdują się w Muzeum Mickiewicza w Paryżu. Konfidentem był prawdopodobnie i w latach późniejszych, gdyż w prefekturze pracował do r. 1870, a Julian Aleksander Bałaszewicz, pseud. Albert Potocki, wymienia go wielokrotnie jako swego agenta. W l. 1843–8 związał się O. z grupą gen. Macieja Rybińskiego (Tow. Wojskowe). Pisywał w imieniu Rybińskiego odezwy i jego nazwiskiem podpisywał swoje broszury, m. in. Do członków parlamentu Wielkiej Brytanii (Paryż 1842), Adres przedstawiony parlamentowi W. Brytanii (1843), Objaśnienia na urzędowych dowodach oparte tyczące się przywłaszczenia władzy Prezesa Rządu Narodowego (1843), List ziemianina polskiego do emigracji (1845), Odezwa do towarzyszów broni (1848). W r. 1848 nie udało się O-emu dostać do nowo obranego w Paryżu Komitetu Emigracji Polskiej.
O. był bardzo płodnym pisarzem i publicystą. Miał cięte pióro i dużą wiedzę. Oprócz wyżej wymienionych prac wydał i przetłumaczył jeszcze w r. 1836 „Wojnę Polską 1831 r.” W. Vaudoncourta. W r. 1844 opublikował Rewolucja 1830 i jej kierownicy (Paryż), w r. n. Adam Georges prince Czartoryski (Paris). O wszechstronności zainteresowań O-ego świadczą liczne jego publikacje. Do ważniejszych należą: La Russie considérée au point de vue européen (Paris 1851), Szkoła Polska Narodowa na Batignolles (Paris 1853), Lettre à M. le Rédacteur du journal „Le Nord” (Paris 1858), Affaire de Pologne. A M. J. Lablé de l’Opinion Nationale (Paris 1865), Les Ottomans et les Moscovites, les musulmans et les orthodoxes, les saints (Paris 1867 Wyd. 1. i 2.), La France, la Pologne et le prince Napoléon Bonaparte (Bruxelles 1868), Historia polityczna (Berlin 1863–4 I–IV), wybór artykułów i recenzji pt. Badania krytyczno-historyczne i literackie (Berlin 1870 I–V). Dużej erudycji dowodzą artykuły ogłoszone w ,,Souvenirs de la Pologne”, dotyczące literatury polskiej. W latach pięćdziesiątych wrócił do problematyki filozoficznej, ogłaszając w „Przeglądzie Poznańskim” rozprawę o Józefie Hoene-Wrońskim. O. miał wygórowane mniemanie o sobie, był niewątpliwie zdolny, ale cechował go bardzo przykry charakter, co utrudniało mu współpracę z innymi. Zmarł zapomniany i odsunięty od życia emigracyjnego, w r. 1871 w Meaux pod Paryżem, dokąd usunął się po wojnie 1870 r., obawiając się zemsty za swą pracę w prefekturze policji. Brak informacji o stosunkach rodzinnych.
Nowy Korbut, VIII, IX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I, II; W. Enc. Powsz. (PWN); Filoz. w Pol. Słown., (T. Kozanecki); Gerber R., Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808–1831, W. 1977; PSB, XV (Krasiński Walerian); – Chowaniec C., Druga banicja Ks. Adama, „Teki Hist.” T. 15: 1966–8 s. 159, 165–9; Cygler B., Działalność polityczno-społeczna J. Lelewela na emigracji w l. 1831–1861, Gd. 1969; tenże, Zjednoczenie Emigracji Polskiej 1837–46, Gd. 1965 s. 30–1, 86–7, 91, 96–106; Gadon L., Emigracja Polska, Paryż 1960; Grajewski H., Komitet Emigracji Polskiej z 1848 r., L. 1960; Kalembka S., Prasa demokratyczna Wielkiej Emigracji, Tor. 1977; tenże, Towarzystwo Demokratyczne Polskie w l. 1832–1846, Tor. 1966; Kowalska A., Mochnacki i Lelewel współtwórcy życia umysłowego Warszawy i kraju, W. 1971; Lewak A., Czasy Wielkiej Emigracji, w: Polska, jej dzieje i kultura, W. [1930]; Mickiewicz W., Potwarcy Mickiewicza, w: Księga pamiątkowa, Lw. 1899; tenże, Żywot A. Mickiewicza, Wyd. 2. (poprawione i uzupełnione), P. 1929–31 I–II, 1890–5 III–IV; Oppman E., Warszawskie Towarzystwo Patriotyczne 1830–1, W. 1937; Przewalski S., Generał Maciej Rybiński, Wr. 1949; Słomkowska A., Adam Chłędowski jako publicysta i wydawca czasopism, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 7: 1968 z. 2 s. 53; Smoleński W., Towarzystwo Patriotyczne, „Przegl. Hist.” T. 8: 1909 s. 89–105; Sokołowska S., Młoda Polska, Wr. 1972; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji w l. 1831–1840, W. 1970; Zajewski W., Ideologia i rola polityczna Nowej Polski w powstaniu listopadowym, „Przegl. Hist.” T. 49: 1958 s. 681; tenże, Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym 1830–1831, Gd. 1967; Zieliński L., Emigracja Polska w Anglii w l. 1831–40, Gd. 1964; Żaliński H., Początki czasopiśmiennictwa TDP (1832–1834), „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 7: 1968 z. 1 s. 39–40; – [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, W. 1973 I–II; Bartkowski J., Wspomnienia z powstania, Kr. 1966; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne, 1803–1853, Wr. 1950; Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 I–II; Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu, 1870–2 s. 641–2; – Archives Nationales w Paryżu: F7 12180B; B. Czart.: sygn. 5313, Ew. 1558; B. Pol. w Paryżu: Papiery Tow. Hist. Liter., teka W. Cyprysińskiego, Papiery emigracyjne sygn. 508; Muz. A. Mickiewicza w Paryżu: sygn. 1055–1058.
Barbara Konarska