Nassalski Marian (1860–1942), ksiądz, redaktor „Homiletyki”, oficjał Sądu Biskupiego w Częstochowie, pamiętnikarz. Ur. 7 IX w Pątnowie w pow. wieluńskim, był synem Franciszka i Eufemii z Dębskich (1. v. Izdebska), właścicieli ziemskich. Wykształcenie początkowe oraz z zakresu szkoły średniej otrzymał w Piotrkowie, gdzie zamieszkali jego rodzice. W r. 1880 wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. W l. 1884–7 studiował w Akademii Duchownej w Petersburgu, którą ukończył ze stopniem naukowym magistra teologii. Po otrzymaniu święceń kapłańskich w r. 1885 we Włocławku został mianowany wikariuszem w Kaliszu, a po ukończeniu studiów w Akademii Duchownej bp Aleksander Bereśniewicz mianował go profesorem Pisma świętego i wymowy kościelnej w Seminarium Duchownym we Włocławku. Równocześnie pracował w duszpasterstwie najpierw jako wikariusz w parafii Kruszyn w l. 1887–9, a potem jako administrator parafii Spicymierz w l. 1889–91 i parafii Lubień koło Włocławka w l. 1891–3. W wyniku represji władz carskich za «nieprawomyśloność polityczną» i «naganne postępowanie» (P. Kubicki) został pozbawiony w r. 1893 probostwa w parafii Lubień, a w r. 1894 stanowiska profesora w Seminarium Duchownym. Dn. 31 I 1895 został aresztowany i uwięziony na Pawiaku w Warszawie. Skazany na zesłanie w głąb Rosji do Jarosławia, przebywał tam do 7 VIII 1896, kiedy na mocy ukazu carskiego został zwolniony i powrócił do Włocławka. W l. 1896–1911 był wikariuszem przy bazylice katedralnej we Włocławku. W okresie przed zesłaniem go do Jarosławia napisał pracę z zakresu prawa kościelnego, pt. Formularium parochiale quod in usum sacerdotum curam animarum habentium… (Vladislaviae 1895). W r. 1898 założył czasopismo teologiczne pt. „Homiletyka”, które ukazywało się do r. 1914. Przez cały czas N. był jego faktycznym redaktorem, aczkolwiek dopiero od r. 1906 redagował je pod własnym nazwiskiem. W l. 1908–10 wydawał także „Przewodnik Społeczny”. W obydwóch czasopismach publikował liczne artykuły. Wydał także oddzielnie zbiory kazań, m. in. Czytania i nauki duchowne z wykładem Modlitwy Pańskiej (Włocławek 1901), Wezwanie do pokuty (tamże 1902). Napisał nadto prace z zakresu teorii kaznodziejstwa: Sposób prowadzenia misji parafialnych i rekolekcji oraz Ćwiczenia duchowne obrazowo przedstawione (tamże 1908). Z zakresu prawa kościelnego napisał obszerną pracę pt. Formularium legale practicum in parochorum, vicariorum foraneorum nec non curiarum episcopalium usum compositum (Vladislaviae 1905). We Włocławku pełnił również obowiązki kapelana w miejskim szpitalu.
Dn. 22 I 1911 został mianowany proboszczem parafii Św. Barbary w Częstochowie. W r. 1917 jako przewodniczący Koła Okręgowego Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS) w Częstochowie był jednym z organizatorów Seminarium Nauczycielskiego PMS w Częstochowie, działającego od września 1917. W tym Seminarium był nauczycielem religii w l. 1917–20. W r. 1918, po utworzeniu oficjalatu w Częstochowie, został mianowany sędzią prosynodalnym. W r. 1920 otrzymał godność prałata domowego Jego Świątobliwości. W nowej diecezji częstochowskiej bp Teodor Kubina powierzył mu liczne stanowiska kościelne. Już w r. 1926 został mianowany pierwszym oficjałem Sądu Biskupiego w Częstochowie, konsultorem diecezjalnym, radcą Kurii Biskupiej, egzaminatorem prosynodalnym, cenzorem ksiąg religijnych i wizytatorem nauki religii w szkołach. Oficjałem Sądu Biskupiego był do r. 1937. Zorganizował Sąd Biskupi w nowo powstałej diecezji częstochowskiej oraz kierował pracami tego Sądu w początkowym okresie jego istnienia. W tym czasie wydał drukiem m. in.: Tajemnica wychowania (Częstochowa 1929) i Wspomnienia. Rewizje, uwięzienie, zesłanie, stosunek władz moskiewskich do duchowieństwa katolickiego 1893–1914 (tamże 1935), w których przedstawił dzieje swego pobytu na wygnaniu w Jarosławiu. W kościele parafialnym Św. Barbary w Częstochowie jego staraniem sprawiono piękne tabernakulum, organy i dzwony. Zmarł 11 IX 1942. Został pochowany na cmentarzu grzebalnym Św. Rocha w Częstochowie.
Fot. w Sądzie Biskupim w Częstochowie; – Estreicher w. XIX, III; Bar J., Zmarz W., Polska bibliografia prawa kanonicznego od wynalezienia druku do 1940 roku, L. 1947 II; Podr. Enc. Kośc.; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis Vladislaviensis seu Calissiensis, za l. 1881–1925; Schematismus universi venerabilis cleri saecularis et regularis dioecesis Częstochoviensis…, za l. 1926–39; Skorowidz do „Homiletyki” 1898–1903, Włocławek 1903 (tu wykaz artykułów N-ego); – Chodyński S., Seminarium Włocławskie, Włocławek 1904 s. 97; Kościów K., Sąd Biskupi diecezji częstochowskiej, „Częstochowskie Studia Teologiczne” T. 2: 1974 s. 145–7; Kubicki P., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny, Sandomierz 1933 cz. I t. I s. 470–1; Seminarium dla nauczycieli ludowych w Częstochowie, „Kron. Diec. Kujawsko-Kaliskiej” R. 11: 1917 nr 8 s. 354; Związek J., Obchody Roku Świętego w diecezji częstochowskiej 1925–1974, „Częstochowskie Wiad. Diec.” R. 48: 1974 s. 99, 102, 113; – Pogorzelski W., 43 lata w kapłaństwie, Sieradz 1935 s. 12–13; – Jednodniówka wydana z okazji zjazdu katolickiego w 10-lecie istnienia diecezji częstochowskiej, Częstochowa 1936 s. 11 (fot.); „Wiad. Diec.” (Częstochowa) 1937 nr 1 s. 37; – Arch. Sądu Biskupiego w Częstochowie; – Górnicki Z., Ksiądz Marian Nassalski jako założyciel „Homiletyki” i jego działalność kaznodziejska, Kr. 1972 (mszp.); – Informacje ks. Walentego Patykiewicza.
Jan Związek