Pilchowski (Piłchowski) Michał (zm. 1765), kaznodzieja luterański, rektor szkoły polskiej w Królewcu, tłumacz. Ur. we wsi Rydzewo w okolicy Giżycka, kształcił się w Szkole Staromiejskiej w Królewcu, a po jej ukończeniu na tamtejszym uniwersytecie (od 15 IV 1715). W r. 1720 został rektorem polskiej szkoły w Królewcu. Od r. 1729 łączył pracę nauczycielską z duszpasterską – otrzymał urząd diakona w polskim ewangelickim zborze w Królewcu, kierowanym przez proboszcza Marcina Zygmunta Zielińskiego. Po śmierci Zielińskiego w r. 1741 P. objął urząd proboszcza i sprawował go do śmierci. P. łączył pracę dydaktyczno-duszpasterską z działalnością literacką. Dla potrzeb szkół, w trosce o dostarczenie mazurskim szkołom i kościołom podręczników, katechizmów i śpiewników zgodnych z ortodoksyjną religią luterańską, zagrożoną rosnącymi wpływami pietyzmu, P. przetłumaczył z języka niemieckiego na polski kilka książek. W r. 1730 wydał w Królewcu przekład A. Ch. Lösecke pt. „…Fundament chrześcijańskiej nauki… na końcu katechizm mniejszy M. Lutera przydany”. Pozycja ta była ponad dziesięć razy wznawiana aż do r. 1820. Ukazały się ponadto przekłady: „Nauka dla dzieci” M. Lielienthala (Królewiec 1732), „Nauka o spowiedzi…” H. Feystela (Królewiec 1734) i „Dwa kroć pięćdziesiąt i dwie wyborne Pisma Świętego Hystorye…” J. Hubnera (Królewiec 1745). Te oparte na Piśmie Świętym opowiadania cieszyły się dużym powodzeniem u czytelników i były wznawiane aż do r. 1866. P. zmarł 14 X 1765.
Estreicher, XXIV 278–9; Chojnacki, Bibliografia polskich druków ewangelickich Ziem Zachodnich i Północnych 1530–1939, W. 1966 s. 151; Oracki, Słown. Warmii; – Gryczowa A., Zarys piśmiennictwa polskiego w Prusach Wschodnich, W. 1946 s. 51, 53; Moeller F., Altpreussisches evangelisches Pfarrerbuch von Reformation bis zur Vertreibung im Jahre 1945, Hamburg 1968 s. 71; Sembrzycki J. K., Krótki przegląd literatury Mazurów i Ślązaków…, Wiedeń i Cieszyn 1888 s. 33; Sukertowa-Biedrawina E., Zarys piśmiennictwa na Mazurach Pruskich, Działdowo 1935 s. 13; Goldbeck J. F., Litterarische Nachrichten von Preussen, Berlin 1781; Kurzgefasste Nachrichten von allen seit der Reformation an den lutherischen Kirchen in Ostpreussen gestandenen Predigern, Hrsg. v. D. H. Arnold, Königsberg 1777 s. 43; Die Matrikel der Universität zu Königsberg, Hrsg. v. E. Erler, Leipzig 1911/12 II 285; Preussisches Archiv, Hrsg. v. der Königlichen Deutschen Gessellschaft zu Königsberg, 1790 I 195–7; – Arch. w Merseburgu: Akta polsko-ewangelickiego kościoła w Królewcu z l. 1733–62, A sek. 7, 69 (List M. P-ego do króla Fryderyka II z 23 I 1741).
Marian Pawlak