Mikołaj z Mniszewa (Miszewa, Mniszewski), h. Kościesza (zm. 1507), archidiakon i oficjał warszawski, kanclerz Kazimierza, bpa płockiego, i książąt warszawskich. Pochodził z możnej mazowieckiej rodziny. Był synem Stanisława z Mniszewa w pow. nowomiejskim (obecnie Miszewo), podskarbiego mazowieckiego w r. 1441, podkomorzego zakroczymskiego w r. 1450, i Wichny, córki Mikołaja ze Złotopolic. Miał braci: Jana, Stanisława i Stefana, plebana we wsiach Podosie i Zdbikowo w pow. przasnyskim, kanonika warszawskiego, oraz siostry: Katarzynę, zamężną za Jakubem z Pałuk, i Martę, żonę Jakuba z Zaborowa. Spokrewniony był ze Stefanem z Mniszewa, synem Mikołaja (kanclerzem ks. Bolesława IV), który sporządził w języku łacińskim zbiór statutów mazowieckich z l. 1377–1426. W r. 1448 M., razem z bratem Stanisławem, rozpoczął studia w Akad. Krak.; bakałarzem został w r. 1451, a magistrem sztuk wyzwolonych w r. 1457. Wyższych stopni uniwersyteckich nie osiągnął, mimo że studiował teologię i prawo zarówno w Krakowie, jak i w uniwersytetach włoskich.
M. już w r. 1464 był kanonikiem płockim. W r. 1466 otrzymał od bpa płockiego Ścibora dziesięciny z kilku wsi. Wkrótce związał się z dworem książęcym, w r. 1471 prowadził M. w Rzymie sprawy ks. płockiego Kazimierza, obranego biskupem płockim, i został jego kanclerzem biskupim. Z racji piastowanych godności M. otrzymał wiele nadań od biskupów płockich. W r. 1473 dostał od Kazimierza, księcia i bpa, wsie biskupie Czarnostowo i Byszewo, wraz z dziesięcinami, w r. 1497 od bpa Piotra – wieś Kozłowo. W r. 1503 zamienił ją oraz wsie Czarnostowo i Byszewo z bpem Wincentym na dziesięciny należne biskupowi z klucza ciechanowskiego. Dochodził też do coraz nowych godności kościelnych, także poza Mazowszem i swoją diecezją. W r. 1470 był już kanonikiem krakowskim. W r. 1473 został kanonikiem warszawskim i w t.r. był wybrany pełnomocnikiem kapituły płockiej na synod diecezjalny w Pułtusku, na którym został wybrany sędzią synodalnym. Dziekan płocki i warszawski w r. 1474, po rezygnacji Stanisława z Lipia otrzymał w r. 1476 także godność kanonika pułtuskiego. Dn. 2 XII 1478 M. uzyskał zgodę papieską na objęcie godności archidiakona warszawskiego, mimo że nie miał stopnia doktora teologii lub prawa. Mianowany 29 III 1479 archidiakonem, był nim do śmierci.
Po śmierci bpa Kazimierza (1480) opuścił M. dzielnicę płocką i swą diecezję. Został kanclerzem Bolesława V, ks. warszawskiego, od którego w r. 1481 otrzymał ziemię przy swoim domu w Warszawie, a w r. 1482 prawo chełmińskie dla Miszewa. Równocześnie z ramienia bpa poznańskiego Uriela Górki pełnił w l. 1481–98 urząd oficjała warszawskiego. Brał udział w posiedzeniach kapituły poznańskiej w Poznaniu i sądach kościelnych. W lipcu 1481 M. został wybrany przez kapitułę poznańską do ustalenia granic między dobrami biskupa poznańskiego, znajdującymi się na Mazowszu, a dobrami ks. Konrada i okolicznej szlachty. W r. 1484 jako sędzia polubowny rozstrzygał spór między opatem kanoników regularnych z Czerwińska a kapitułą płocką. Będąc następnie kanclerzem Konrada III Rudego, ks. warszawskiego, uzyskał od niego 2 IV 1478, wraz z braćmi, zmniejszenie czynszu do 2 groszy z dóbr Wodynie, Wodyńska Wola i Olszyce i zwolnienie od obowiązku budowy grodów. W związku z prowadzonymi w sądzie królewskim sprawami ks. Konrada otrzymał M. w r. 1494 od króla Jana Olbrachta glejt bezpieczeństwa. W r. 1496 sporządził na sejmie w Piotrkowie dokument przyrzeczenia Konrada III złożenia przysięgi lennej królowi Janowi Olbrachtowi – być może prowadził rokowania z ramienia księcia. W r. 1502 brał udział w komisji rozgraniczającej diecezje poznańską od płockiej na kolonizowanych ziemiach na wschód od Warszawy. Jako kanclerz uczestniczył w sejmach mazowieckich obradujących w Warszawie: 14 X 1482, 30 IX 1490, 26 VI 1499, 14 II i 28 XI 1502, 16 I 1505, 3 V 1506, 4 V 1507, i w Zakroczymiu: 21 IV 1504 i 6 V 1505. Pełnione do śmierci przez M-a stanowisko kanclerza powodowało zaniedbywanie przez niego obowiązków kościelnych, do których był zobowiązany z tytułu posiadanych godności duchownych. M. zmarł w r. 1507.
W r. 1484 rodzeństwo dokonało działu pozostałych po rodzicach dóbr rodzinnych, M. razem z bratem Stefanem otrzymali dobra Miszewo Wielkie w pow. nowomiejskim, Wodynie, Wola Wodyńska i Olszyce w pow. garwolińskim; Stanisławowi przypadły Miszewo Małe, Bądkowo i Kośmy w pow. ciechanowskim i Żeromino w pow. nowomiejskim, Janowi – Kołoząb, Niewikł w pow. ciechanowskim i Złotopolice w pow. zakroczymskim. Dobra Wodynie, Miszewo i inne przeszły na bratanków M-a (synów Jana), którzy przyjęli nazwiska Wodyńskich i Kołozębskich.
Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. I Mapa, plany. Cz. II Komentarz, indeksy, W. 1973; Niesiecki; Uruski; – Nowacki J., Dzieje Archidiecezji poznańskiej. T. II: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, P. 1964 s. 238, 301, 303; Nowowiejski J., Płock, monografia historyczna, Wyd. 2., Płock 1930; Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do 1526 roku, W. 1965 s. 119; Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 171; Wolff A., Metryka Mazowiecka, W. 1929 s. 73, 96, 115; tenże, Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370–1526, Wr.–W.–Kr. 1962; – Acta capitulorum, I–III; Acta capitulorum Crac., nr 435, 446, 453, 457, 480, 481, 523, 525, 526, 621; Acta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, Arch. Kom. Prawniczej, Kr. 1897–1926 VI nr 77 s. 25; Album stud. Univ. Crac., I 119; Iura Masoviae Terrestria, T. II (1471–1526), W. 1973 nr 134, 145–7, 155, 160; Jus Polonicum, codicibus veteribus manuscriptis et editionibus quibusque collatis, W. 1831 s. 462–5; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr CCXXVII, CCXLI, CCLIII, CCLXIII–CCLXV, CCLXVII; Metryka księstwa mazowieckiego z XV–XVI wieku. T. 1. Księga oznaczona N° 333 z lat 1417–1429, W. 1918, Pomniki Prawa, V; toż, T. 2. Księga oznaczona N° 334 z lat 1429–1433, W. 1930, Pomniki Prawa, VI; Statuta nec non liber promotionum; Średniowieczne prawa mazowieckiego pomniki z rękopisu Petersburskiego, Arch. Kom. Prawniczej, Kr. 1897 V 223–4; Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka. T. I (1005–1495), W. 1975; – AGAD: Metryka Kor. nr 5, 196v., nr 6, 303v.–304, nr 9, 143v.–144v., nr 17, 95v.–96v., nr 18, 15v.–16v., 214v., Akta ziem. i grodz. warszawskie fragm. Diss. nr 22, 705–706, Zakroczymskie ziem. wieczyste relacje nr 29, 258–259v.; Arch. Diec. w Płocku: Dokumenty pergaminowe 359, Episcopalia nr 5, 138v., 154, nr 10, 151, nr 149, 101v., Arch. Kapit. Płockiej nr 50, 21v., 27, 52v.–54, 57–58.
Maria Woźniakowa