Plater (Broel-Plater) Stanisław (1822–1890), ziemianin wielkopolski, działacz polityczny i gospodarczy. Ur. 23 VI w Paryżu, był synem Stanisława (zob.) i Antoniny z Gajewskich. W r. 1850 należał podobno do Ligi Polskiej i próbował ratować organizację przed władzami pruskimi przez jej zdecentralizowanie. W l. 1858–63 zasiadał w sejmie pruskim, wybierany kolejno w listopadzie 1858, w grudniu 1861 i w maju 1862 w okręgu leszczyńskim, potem w poznańsko-obornickim. W Kole Polskim należał do konserwatystów. W wyborach w r. 1858 doszło do kompromisu z konserwatystami niemieckimi, których kandydata poparto w innym okręgu. W r. 1859 wchodził w skład delegacji, która wręczyła adres sejmu regentowi Wilhelmowi. Kilkakrotnie podpisywał interpelacje polskie. W r. 1866 odmówił kandydowania z okręgu międzyrzecko-babimojskiego, w którym szanse zwycięstwa polskiego były niewielkie. W lutym 1861 P. był obecny na sesji Tow. Rolniczego w Warszawie, po czym, wysłany na Zachód przez Andrzeja Zamoyskiego, przekazał pierwszy wiarygodną wiadomość o ówczesnych wypadkach Hotelowi Lambert oraz czynnikom rządowym w Paryżu i Londynie. Także w r. n. przesyłał do Hotelu Lambert informacje o Królestwie Polskim. W chwili wybuchu powstania wypowiadał się przeciwko niemu. W marcu 1863 skierowany z Poznania do Warszawy, miał skłonić Dyrekcję «białych» do przystąpienia do powstania. Następnie jeździł do Krakowa z poleceniami Leopolda Kronenberga. W końcu t. r. mianowany został przez Komisję Długu w Paryżu poborcą pożyczki narodowej na zabór pruski, w praktyce jednak nic w tym zakresie nie zdziałał.

 

P. rozwinął działalność finansową na terenie Poznańskiego. Dn. 1 VII 1861, wraz z Ignacym Bnińskim i Tadeuszem Chłapowskim, założył Bank «Tellus» Stowarzyszenie polskich interesów rolniczych w W. Ks. Pozn. (oficjalnie założony w r. 1863), mający na celu prowadzenie interesów bankowych i komisowych oraz zmierzający do nabywania majątków ziemskich w celu utrzymania ich w rękach polskich. Ponieważ wspólnicy mało zajmowali się sprawami banku, P. został jego rzeczywistym kierownikiem, ale i głównym sprawcą jego bankructwa. Zadłużył się w banku wysoko (do r. 1873 na sumę 123 400 talarów). Po matce odziedziczył majątek Wroniawy pod Wolsztynem; w r. 1866 dokupił za 280 000 rb. na nazwisko żony Hruszniew w Siedleckiem, administrował także dobrami rydzyńskimi. W r. 1865 znalazł się w grupie ziemian, którzy finansowali zakup „Dziennika Poznańskiego”, a w r. 1867 był współzałożycielem Resursy poznańskiej. P. był też wieloletnim radcą Poznańskiego Ziemstwa Kredytowego. Wbrew pierwotnym zapowiedziom, wykluczającym spekulacje, w okresie grynderskim w r. 1871 «Tellus» rozpoczął na szeroką skalę handel zbożem. Gdy w jesieni 1873 nadszedł kryzys gospodarczy, «Tellus» upadł (20–21 X 1873). Krach największej podówczas instytucji kredytowej polskiej w zaborze pruskim zrobił wielkie wrażenie i na długo zachwiał zaufaniem do polskich banków. Dla P-a działalność ta skończyła się procesem w czerwcu 1876. Z oskarżenia o sprzeniewierzenia w kilkunastu wypadkach, zdradę zaufania i oszustwa ostał się zarzut o jednorazowe sprzeniewierzenie oraz jednorazową zdradę zaufania. Skazany w pierwszej instancji na dwa lata więzienia i 30 000 talarów grzywny z zamianą na rok więzienia, P. został w drugiej instancji uniewinniony. Po procesie sprzedał Wroniawy w ręce niemieckie i przeniósł się do Hruszniewa. Odtąd w Poznańskiem zjawiał się rzadko (w r. 1882 należał do osób dziękujących Deotymie po jej odczycie). Był od r. 1866 członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk oraz (w r. 1870) jednym z członków założycieli Tow. Muzeum Narodowego Polskiego w Raperswilu. W r. 1869 uzyskał uznanie pruskie swojego tytułu hrabiowskiego. P. zmarł 10 X 1890 w Warszawie, pochowany został w Górkach koło Konstantynowa.

 

Żonaty (1848) z Katarzyną z Mielżyńskich (1828–1899), córką Macieja (zob.), miał dzieci: Jana, Kazimierza i Marię, zmarłych w dzieciństwie, oraz Eleonorę, żonę Eustachego Jelskiego, i Bernarda (1861–1898), dziedzica Hruszniewa.

 

 

 

Konarski Sz., Platerowie, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IV 102–3, 105; Uruski; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap., I–II; – Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1950 III cz. 2 s. 539–40, 696, 706; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., II; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1972; tenże, Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, W. 1955; Komierowski R., Koła polskie w Berlinie 1847–1860, P. 1910; tenże, Koła polskie w Berlinie 1861–1866, P. 1913; Wereszycki H., Hotel Lambert i obóz Białych przed wybuchem powstania styczniowego, „Przegl. Hist.” T. 50: 1959; – Listy Leopolda Kronenberga do Mieczysława Waligórskiego z roku 1863, Wr. 1955; Łukaszewski J., Pamiętnik z lat 1862–1864, W. 1973; Morawski K., Wspomnienia z Turwi, Kr. 1981; Motty M., Przechadzki po mieście, Oprac. Z. Grot, W. 1957; Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty. Dokumenty Komitetu Centralnego Narodowego i Rządu Narodowego 1862–1864, Wr. 1968; Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty. Zabór pruski w powstaniu styczniowym, Wr. 1968; – „Dzien. Pozn.” 1876 nr 135, 136, 289; „Nadwiślanin” 1861 nr 78, 131; „Posener Tageblatt” 1890 nr 481.