Osiński Wacław Ksawery (1868–1945), ksiądz katolicki, działacz narodowy w Prusach Wschodnich. Ur. 2 XII w Sztumskim Polu w pow. sztumskim, w wielodzietnej rodzinie właściciela gospodarstwa Konrada i Marii z Kamińskich, był bratem Bolesława (zob.). Wychowywał się w domu o tradycjach patriotycznych. Progimnazjum ukończył w Pelplinie (1888), maturę uzyskał w Malborku (1891), następnie ukończył Seminarium Duchowne w Braniewie, otrzymując święcenia kapłańskie we Fromborku 29 X 1894. Pracował jako wikary najpierw w Gietrzwałdzie (1894–9), następnie w Opaleńcu (1899–1904). W r. 1904 został proboszczem w polskiej parafii Butryny pod Olsztynem. W l. 1904–5 był ostatnim redaktorem polskiego centrowego pisma „Warmiak”. W marcu 1911 założył w Butrynach Katolicki Związek Robotniczy, liczący ok. 130 członków, i został jego prezesem. Przed pierwszą wojną światową nie uczestniczył w polskich poczynaniach politycznych. Zdecydowanie opowiedział się po stronie polskiej w okresie plebiscytu. W dn. 24 II 1920 na tzw. sejmiku ludu warmińskiego O. został patronem Związku Towarzystw Ludowych, skupiającego ok. 5 000 członków. Był wiceprezesem Warmińskiej Rady Ludowej. Przy jego poparciu ukazał się pierwszy i ostatni zarazem numer „Przyjaciela Ludu Warmińskiego” (1 VI 1920). Przed głosowaniem plebiscytowym powołano go do Komisji Kontrolującej na pow. olsztyński. Po plebiscycie wraz z Janem Baczewskim udał się do premiera Wincentego Witosa, aby zorientować się w politycznych zamierzeniach rządu polskiego wobec ludności polskiej w Prusach Wschodnich. W r. 1922 został prezesem utworzonego 30 XI 1920 w Olsztynie Związku Polaków w Prusach Wschodnich, który wszedł w skład Związku Polaków w Niemczech (ZPwN) jako tzw. IV Dzielnica (ukonstytuowana 1 I 1923). Prezesem IV Dzielnicy aż do r. 1939 był O. Ponadto wchodził do Rady Naczelnej ZPwN. W r. 1921 wybrano O-ego na członka Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Olsztynie, a następnie na jej prezesa. Był także prezesem spółdzielni rolniczo-handlowej «Rolnik». O. wiele uwagi poświęcał kwestii szkolnej. W r. 1921 wystosował memoriał do rejencji olsztyńskiej w sprawie nauczania języka polskiego. Przez kilka lat piastował funkcję prezesa Polsko-Katolickiego Tow. Szkolnego na Warmię, opiekował się specjalnie szkołą polską w Chaberkowie, a także dziećmi polskimi w Kopance. Miał sporą polską bibliotekę. Dzięki jego postawie w kościele butryńskim nabożeństwa polskie odbywały się aż do r. 1933, a tylko w pierwszą niedzielę miesiąca głoszono, obok polskiego, kazanie niemieckie.
O. udzielał się w prawie wszystkich akcjach wyborczych w okresie międzywojennym. Kilkakrotnie kandydował z ramienia Polskiej Partii Ludowej do Parlamentu Rzeszy (luty 1921, maj 1924, wrzesień 1930), a w marcu 1928 stanął na czele Tymczasowego Komitetu Wyborczego na Warmię. W r. 1933 uzyskał mandat do sejmiku prowincjonalnego Prus Wschodnich, w r. 1935 został opiekunem Hufca Harcerskiego w Prusach Wschodnich. Działalność O-ego władze niemieckie systematycznie inwigilowały. W r. 1933 za to, iż nie chciał wpuścić na cmentarz hitlerowskiego pocztu sztandarowego, dokonano napadu na plebanię w Butrynach. Gwałtowne ataki ze strony nazistowskiej prasy, a także nacisk bpa M. Kallera spowodowały, że O. w r. 1935 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Olsztynie, nadal jednak pełniąc liczne funkcje w organizacjach polskich. W dn. 1 IX 1939 aresztowano go i ok. 7 IX t. r. wywieziono do obozu w Hohenbruch koło Królewca, skąd został uwolniony prawdopodobnie w październiku 1939. Za pomoc świadczoną polskim jeńcom wojennym otrzymał w lutym 1940 wyrok: 9 miesięcy więzienia, które odsiedział w Olsztynie, częściowo w miejscowym areszcie szpitalnym. Następnie bp Kaller skierował go na plebanię do Krosna w pow. braniewskim. Jesienią 1944 ewakuowano go do Pilawy, skąd po dłuższej chorobie udał się na Pomorze Gdańskie do Wejherowa. Tam zmarł 17 III 1945.
Leksykon Polactwa w Niemczech, W.–Wr. 1973; Oracki, Słown. Warmii; – Fato profugi. Vom Schicksal ermländischer Priester 1939–1945–1965, Kiel 1965 s. 48; Lehr H., Osmańczyk E., Polacy spod znaku Rodła, W. 1972 (fot.); Lemański A., Za wierną służbę, „Słowo na Warmii i Mazurach” 1958 nr 12; Łagodziński S., Z badań nad obozem Hohenbruch, „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1976 nr 1 s. 70, 76; Obłąk J., Sprawa polska ludności katolickiej na terenie diecezji warmińskiej w latach 1870–1914, „Nasza Przeszłość” T. 18: 1963 s. 79; Reifferscheid G., Das Bistum Ermland und das Dritte Reich, Köln–Wien 1975 s. 236; Schwark B., Ihr Name lebt, Osnabrück 1958 s. 84–5; Sikora K., Nagrobek śp. ks. O-ego, „Słowo na Warmii i Mazurach” 1973 nr 9; Sołoma A., Za każdą cenę, W. 1976; Sowa P., Cena polskości, W. 1976 s. 74; Szołdrski W., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945, w: Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1965 XI; Wrzesiński W., Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz Powiślu w 1920 roku, Olsztyn 1974; tenże, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920–1939, Olsztyn 1973; – Baczewski J., Wspomnienia Warmiaka, W. 1961; Gębik W., Z diabłami na ty, Gd. 1972; Wawrzynek W., Pamiętnik Opolanina, Kat. 1965 s. 177; – „Gaz. Olsztyńska” 1894 nr 61, 1895 nr 68, 1909 nr 17, 19, 1920 nr 26, 65, 1929 nr 131 (fot.), „Komun. Mazur.-Warmińskie” (Olsztyn) 1959, 1961, 1967, 1968; – AAN: Związek Polaków w Niemczech, nr 11, deklaracja członkowska ZPwN O-ego; Ośrodek Badań Nauk. im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie: Zbiory Specjalne, Malewski J., Rola i zadania banków ludowych i spółdzielni rolniczo-handlowych w b. Prusach Wschodnich w okresie między I a II wojną światową, (mszp.) sygn. PTH–R. 41; WAP w Olsztynie: Rejencja Olsztyńska I 260, Landratura Olsztyńska VIII/1-A-21, Ostdeutscher Heimatdienst 41, 107, 115, 119, 124, 191; – Informacje Alfonsa Lemańskiego z Kwidzyna oraz Władysławy Knosały, Juliusza Malewskiego i Pelagii Stramkowskiej z Olsztyna.
Janusz Jasiński