INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Władysław Spasowski     

Władysław Spasowski  

 
 
1877-12-28 - 1941-07-06
 
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Spasowski Władysław (1877–1941), filozof, pedagog. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, ur. 28 XII w Jakubowszczyźnie (pow. lepelski, gub. witebska), był synem Stanisława i jego pierwszej żony Wiktorii (nazwisko rodowe nieznane). Miał bardzo liczne rodzeństwo, o którym zachowały się tylko skąpe informacje; z dwunastu braci większość zmarła w dzieciństwie, kilku z nich służyło w wojsku rosyjskim w początkach XX w., u starszej siostry Wiktorii, zamężnej Brzozowskiej spędzał ferie w okresie nauki gimnazjalnej, o innej siostrze (przyrodniej), Helenie, wiadomo, że była zaręczona z Janem Szebeko.

Naukę początkową pobierał S. w domu, następnie w gimnazjum klasycznym w Witebsku. Wcześnie osierocony przez matkę mieszkał na stancji i szybko zerwał kontakt z domem rodzinnym, zapewne z powodu różnic światopoglądowych. Od piątej klasy utrzymywał się z korepetycji. W r. 1897 zdał maturę. Został uznany za niezdolnego do służby wojskowej z powodu nie wyleczonego przypadkowego postrzału. Studia, przerywane pracą zarobkową (guwernerka, np. u Krassowskich na Podolu, lekcje prywatne w mieście – m.in. jeden rok w Wilnie) i odbywane na wielu uniwersytetach, zajęły mu ponad dziesięć lat. Po krótkich pobytach w Petersburgu i Lwowie zatrzymał się na dłużej w Warszawie, gdzie w l. 1898–1901 studiował na rosyjskim Cesarskim Uniw. na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym (biologia, psychologia, filozofia). Uczęszczał nadto na tajne kursy tzw. Uniwersytetu Latającego, słuchał wykładów m.in. Wacława Nałkowskiego, Ludwika Krzywickiego, Piotra Chmielowskiego, Józefa Nusbauma, Jana Władysława Dawida. W zakresie filozofii najsilniej oddziałał na niego Adam Mahrburg, został on duchowym mistrzem S-ego. Pod kierunkiem Mahrburga S. przetłumaczył i wydał rozprawę E. Boutroux „Pojęcie prawa przyrody w nauce i filozofii współczesnej” (W. 1902, z przedmową Mahrburga). W Warszawie związał się z kołami młodzieży lewicującej (m.in. Antoni Bolesław Dobrowolski, Marian Falski). W r. 1899 był współzałożycielem stow. studenckiego «Spójnia», zrzeszającego młodzież o poglądach demokratycznych i socjalistycznych, walczącego o polonizację uniwersytetu. Brał udział w demonstracjach studenckich; odesłano go za to do Witebska. W l. 1901–3 kontynuował studia na UJ (krótko) i w Genewie (pedagogika, filozofia, nauki przyrodnicze), w l. 1906–8 – we Lwowie i Genewie (historia, ekonomia). W Bernie pod kierunkiem L. Steina przygotował i obronił w maju 1908 pracę doktorską Les bases du système de la philosophie morale de Guyau (W. 1908); idee tego filozofa wywarły znaczny wpływ na poglądy S-ego. Podczas pobytu w Szwajcarii poznał m.in. G. Plechanowa i Feliksa Dzierżyńskiego.

Po studiach osiadł S. w Warszawie i podjął pracę w szkolnictwie. Okresowo nauczał w szkołach średnich, m.in. w gimnazjach: Wojciecha Górskiego (1908, psychologia, logika, propedeutyka filozofii, język polski), Mariana Rychłowskiego, Kazimierza Kujawskiego, na pensjach Jadwigi Kowalczykówny i Haliny Gepnerówny, najdłużej, w l. 1908–9 i 1911–12, w gimnazjum Zofii Kurmanowej, w l. 1911–12 w gimnazjum Zofii Matyskówny (historia literatury powszechnej). W r. 1911, polecony przez A. B. Dobrowolskiego, pracował jako nauczyciel we wzorowej szkole w Wożuczynie pod Lublinem. W r. 1912 był prywatnym nauczycielem na Riwierze włoskiej i francuskiej, m.in. w Mentonie. «Był nieporównanym nauczycielem filozofii w szkołach średnich: umiał jak nikt wzbudzić dla niej zrozumienie i entuzjazm» (W. Tatarkiewicz). W l. 1915–17 uczył też w warszawskiej Miejskiej Szkole Rzemieślniczej inż. S. Twardo. Równolegle, w l. 1909 i 1915–17, wykładał S. psychologię, pedagogikę i geografię w warszawskim Seminarium Nauczycielskim im. Stanisława Konarskiego. Łączył to z nauczaniem w szkole początkowej. Cechowała go wysoka kultura osobista, elegancja, takt i tolerancja dla innych przekonań. Zofia Nałkowska, z którą miał krótkotrwały romans w r. 1911, charakteryzowała go jednak jako «duszę tak rogatą i dziwaczną, że nie jest w stanie zgłębić jej wszystkich tragiczności i tajemnic».

Kontynuując zainteresowania filozoficzne ogłosił S. rozprawę Adam Mahrburg i jego poglądy na naukę i filozofię. Analiza porównawcza (W. 1913); w r. 1914 wydał pierwszy tom jego „Pism filozoficznych”, poprzedzając go wstępem Adam Mahrburg. Życie i praca filozofa (W.). Rezultatem doświadczeń pedagogicznych S-ego była niewielka książka wydana w r. 1917 w Warszawie: Wykład pedagogiki w seminariach nauczycielskich. Zadania – programy – realizacja. Zdaniem S-ego pedagogika jako najważniejszy przedmiot w procesie kształcenia nauczycieli, winna obejmować wiedzę o psychofizycznym rozwoju człowieka, teorię wychowania i dydaktykę, historię wychowania, zwłaszcza w Polsce, wdrażanie do samokształcenia. Biorąc pod uwagę możliwości odradzającej się Polski, w Wykładzie pedagogiki zawarł S. projekt sześcioletniego seminarium nauczycielskiego, łączącego przygotowanie ogólne i zawodowe. Dalsze, gruntowniejsze wykształcenie, nauczyciel winien zdobywać drogą samouctwa.

Od jesieni 1917 współpracował S. z resortem oświaty Tymczasowej Rady Stanu w Król. Pol.; był współorganizatorem i wykładowcą przedmiotów filozoficznych i pedagogicznych na Kursie Pedagogicznym Dep. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. T.r. został powołany na dyrektora Seminarium Nauczycielskiego m. st. Warszawy (czyli Warszawskiego Inst. Nauczycielskiego). Prace nad organizacją placówki zajęły mu pół roku. Mimo kilkakrotnych uchwał Rada Miejska zwlekała z otwarciem seminarium, toteż S. zrezygnował ze stanowiska dyrektora i w r. 1918 zaczął pracować w Min. WRiOP jako wizytator. W dn. 14–17 IV 1919 uczestniczył w Zjeździe Oświatowym (tzw. sejm nauczycielski) w Warszawie, zwołanym dla zaopiniowania projektów dotyczących organizacji szkolnictwa przed ich uchwaleniem przez sejm. Był członkiem ukonstytuowanego w tym czasie formalnie (15–16 IV) Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Podstawowych (ZNPSP), którego wiceprzewodniczącym został Julian Smulikowski. Już jednak t.r. S. poróżnił się ze Smulikowskim i oddał legitymację ZNPSP. Być może kierowała S-m niechęć do podporządkowania się Smulikowskiemu. W r. 1919 zorganizował S. Państwowe Kursy Nauczycielskie im. Wacława Nałkowskiego i został ich dyrektorem (przekształcone w r. 1928/9 w Pedagogium, zwane były potocznie Kursami S-ego). Wykładał na nich psychologię i propedeutykę filozofii. Zatrudnił wybitnych nauczycieli, m.in. Stefanię Sempołowską, Helenę Radlińską, Natalię Gąsiorowską, Marię Librachową, Gustawa Wuttkego. W pracy Wzorowe seminaria nauczycielskie. Kurs nauk sześcioletni (W. 1920, zadedykowanej Józefowi Piłsudskiemu) proponował zastąpienie dotychczasowego seminarium czteroletniego, kształceniem sześcioletnim, kładąc w nim nacisk na podstawy filozoficzne, zastosowanie w nauczaniu metod poglądowych, wzmocnienie przygotowania praktycznego do zawodu i wdrażanie intelektu do samodzielnej pracy. Zalecał łączyć dbałość o rozwój indywidualny z formowaniem obowiązku służby ideałom narodowym i społecznym. W związku z tymi postulatami opublikował Zasady samokształcenia (W. 1923). Omówił tu cel, zadania i podstawy filozoficzne samokształcenia, technikę pracy umysłowej, problemy pracy kulturalno-oświatowej. Książkę atakowano za jej założenia światopoglądowe (autor krytykował tu «religię pozytywną» proponując zastąpienie jej «religijnością», uczuciowym dążeniem do ideałów), lecz doceniano jej walory informacyjne, wykorzystywano ją w późniejszych pracach tego rodzaju.

S. był wysoko ceniony jako nauczyciel, wychowawca i organizator kształcenia pedagogicznego. Jego prace oddziałały na oficjalne programy seminariów i pedagogiów. Przede wszystkim jednak miał wielki wpływ osobisty na słuchaczy: porywał swymi wykładami, wdziękiem, koleżeńskością w kontaktach, bezinteresownością. Wspomagał młodzież materialnie, utrzymywał bliską więź z absolwentami. W nauczaniu stosował metody poglądowe, organizował hospitacje w szkołach oraz w sądach na rozprawach dla nieletnich, praktyki pedagogiczne, propagował czytelnictwo i samokształcenie, kształcił wrażliwość estetyczną, urządzał spotkania z wybitnymi pedagogami. Podnosił prestiż zawodu nauczycielskiego i stawiał młodzieży wysokie wymagania etyczne. Uczniowie S-ego z Kursów Nauczycielskich ogłosili w r. 1923 jednodniówkę pt. „Na wyżyny”, a w r. 1927 założyli Koło Uczniów Prof. W. Spasowskiego («Koło Spasowiaków»), które w l. 1929–30 wydawało swój biuletyn (działało ono do r. 1932). Poza bliskimi mu ideowo pedagogami, do kręgu przyjaciół S-ego należeli w tym czasie m.in. A. B. Dobrowolski, Tytus Benni, Tadeusz Żeleński (Boy).

S. był początkowo zwolennikiem obozu legionowego, po przewrocie majowym w r. 1926 odrzucił jednak zaproponowaną mu przez prezydenta Ignacego Mościckiego tekę ministra oświecenia i przeszedł do antysanacyjnej opozycji. Wg relacji syna, nastąpiła wówczas zasadnicza zmiana stosunku S-ego do Piłsudskiego: od uznania jego wielkości do ostrej krytyki. Laicki charakter atmosfery wychowawczej na Kursach, działalność radykalnego społecznie «Koła Spasowiaków», wywołały ataki prawicy na Koło i S-ego. W r. szk. 1928/9 został on urlopowany, z końcem lutego 1930 przeniesiono go na emeryturę. T.r. przebywał w Paryżu w celach naukowych, studiował wówczas głównie literaturę marksistowską. S. włączył się w nurt lewicowego ruchu nauczycielskiego: związał się z Tow. Oświaty Demokratycznej «Nowe Tory», utworzonym w r. 1931. Od r. 1933 wraz Aleksandrem Michałem Rajchmanem współpracował też z Polskim Komitetem Antywojennym i Antyfaszystowskim. T.r. po dziesięciu latach pracy wydał własnym nakładem obszerne dzieło Wyzwolenie człowieka w świetle filozofii, socjologii pracy i wychowania ludzkości (W. 1933). Deklarował się tu jako zwolennik marksizmu (nawiązywał jednak także do innych koncepcji filozoficznych, m.in. F. Nietzschego, J. M. Gugou) i ateista, wyrażał wiarę w światowe zwycięstwo komunizmu. Jednocześnie krytykował represje stalinowskie (także wobec komunistów polskich). Potępiał ustrój kapitalistyczny, występował nie tylko przeciw klerykalizmowi, ale i religii jako sile ubezwłasnowolniającej człowieka. W programie pedagogicznym głosił potrzebę powszechnego wychowania przedszkolnego i przedstawił szczegółowo koncepcję «szkoły pracy twórczej», rozwijającej samodzielność i uspołecznienie wychowanków, przy szerokim zastosowaniu kształcenia politechnicznego. Miała to być dziewięcioletnia szkoła dwustopniowa (kurs czteroletni i pięcioletni) z programem jednolitym, lecz realizowanym stosownie do warunków regionalnych. Absolwenci kontynuowaliby naukę w niższych szkołach zawodowych albo na dwuletnich zajęciach wybranych grup przedmiotowych, przygotowujących do studiów wyższych lub wyższych szkół zawodowych. Pisał: «Celem wychowania jest współczująca i możliwie twórcza osobowość odczuwająca potrzebę […] współdziałania kulturalnego, bezinteresownej służby społecznej w imię prawdy i sprawiedliwości oraz dobra wszystkich ludzi pracy». Książka spotkała się z aplauzem lewicy, jej fragmenty przedrukowywała polska prasa robotnicza w Europie i USA, wrogo natomiast przyjęto ją w sferach prawicowych. Specjaliści (Bogdan Nawroczyński, Ludwik Chmaj) zarzucali koncepcji S-ego uproszczenia wynikające z materialistycznych założeń filozoficznych.

Radykalizacja poglądów S-ego uwidoczniła się także w Filozofii samokształcenia, jak nazwał autor nową redakcję Zasad samokształcenia, prezentowaną dla szerszego, nie tylko nauczycielskiego, kręgu czytelników (wyd. pośmiertne, W. 1959). Współpracował z pismem lewicy nauczycielskiej „Miesięcznik Nauczycielski” (1935–6). Dla jego poglądów politycznych znamienny był artykuł Faszyzm rozpala pożogę światową („Dzien. Popularny” 1936 nr z 3 XII), w którym pisał, iż «faszyzm rozpala w Hiszpanii pożogę światową». W r. 1936 ukazała się jego apologetyczna książka ZSRR – rozbudowa nowego ustroju (W.). Została ona skonfiskowana, ale część nakładu rozprowadzono nielegalnie; dochód ze sprzedaży autor przeznaczył dla Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). Pracował nad książką Człowiek wyzwolony, która miała być drugą częścią Wyzwolenia człowieka (rkp. zaginął). S. był w tym czasie zdecydowanym sympatykiem komunizmu i entuzjastą Związku Radzieckiego, chociaż nie należał do Komunistycznej Partii Polski. W listach do przyjaciół skarżył się na swe osamotnienie i trudności w publikowaniu nowych prac. Jego krąg towarzyski zawęził się wówczas do ludzi lewicy. Bliskie kontakty utrzymywał z Marianem i Reginą Falskimi, S. Sempołowską, Antoniną Sokolicz, S. Rudniańskim, Tadeuszem Strzałkowskim i grupą uczniów z «Koła Spasowiaków».

Po wybuchu wojny, w grudniu 1939 przedostał się S. przez zielona granicę na tereny zajęte przez Armię Czerwoną. Zatrzymany przez sowiecką straż graniczną został przesłuchany i odstawiony na stronę niemiecką. Po powrocie do Warszawy, deklarując się jako komunista, bezskutecznie starał się wraz z synem w Ambasadzie ZSRR w Berlinie o zgodę na legalny wyjazd. W lipcu 1940 był osadzony na Pawiaku i przesłuchiwany przez Gestapo, został jednak zwolniony. Po ataku Niemiec na Związek Radziecki, zagrożony aresztowaniem, przez krótki czas ukrywał się w Milanówku i w Piastowie pod Warszawą u swojego ucznia Karola Batorskiego. Dn. 6 VII 1941 popełnił samobójstwo w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie przez zażycie cyjanku potasu. Nie bez wpływu na tę decyzję były początkowe spektakularne klęski Armii Czerwonej i zajęcie przez Niemców znacznych obszarów ZSRR. W patetycznym liście przedśmiertnym do Batorskiego wyrażał niezachwianą wiarę w przyszłe zwycięstwo swych społecznych ideałów. Dn. 26 III 1959 przeniesiono jego prochy do grobu rodzinnego na warszawskim cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym.

S. był dwukrotnie żonaty; o pierwszej żonie brak informacji, drugą była (ślub po r. 1915) o 15 lat młodsza od niego Anna z Sumowskich, z ziemiańskiej rodziny z Litynia na Wołyniu. S. rozwiódł się z nią w końcu l. dwudziestych. Ze związku z drugą żoną pochodził syn Romuald (zob.). Żona wyszła ponownie za mąż za Tadeusza Dryńskiego. W okresie drugiej wojny światowej uczestniczyła ona w ratowaniu Żydów, za co została odznaczona Medalem «Sprawiedliwy wśród narodów świata». Zmarła w r. 1985.

Po drugiej wojnie światowej wielu «spasowiaków» zajmowało ważne stanowiska w szkolnictwie, nauce i administracji państwowej (m.in. Leopold Jurkiewicz, Stanisław Żemis, Stanisław Steczeń, Władysław Ozga, Wacław Wojtyński, Żanna Kormanowa, Michał Szulkin, N. Gąsiorowska, Jan Kaniewski). Popularyzowali oni poglądy pedagogiczne S-ego; w r. 1946 utworzyli Tow. Pedagogiczne im. Władysława Spasowskiego, organizowali uroczystości rocznicowe (m.in. w l. 1961 i 1977), publikowali wspomnienia, dbali o wznowienia jego prac (Wybór pism, W. 1949, 1961; Zasady samokształcenia, W. 1959, ze wstępem i przypisami W. Wojtyńskiego, Wyzwolenie człowieka…, W. 1963, z posłowiem Stanisława Skrzeszewskiego i in.). Imię S-ego nadano w Warszawie Liceum Pedagogicznemu, a także w r. 1951 ulicy, poprzednio J. Smulikowskiego (do starej nazwy powróciła w r. 1990). W r. 1961 odsłonięto popiersie S-ego oraz tablicę pamiątkową na gmachu Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego.

 

Zdybel L., Bibliografia filozofii polskiej (1918–1939), Zesz. Nauk W.S.I. w Radomiu. Ekonomika Ubezpieczenia. Prewencja, 1987 nr 16; – Filoz. w Pol. Słown.; Jedynak S., Etyka w Polsce. Słownik pisarzy, Wr. 1986 (bibliogr.); – Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; Władysław Spasowski, pedagog i wielki bojownik o wyzwolenie człowieka. Wystawa. Przewodnik, W. 1966 (fot.); – Araszkiewicz F. W., Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1978; Borzym S., Filozofia polska 1900–1950, Wr. 1991; Chmaj L., Poglądy i kierunki w pedagogice XX wieku, W. 1963; Chylińska H., Władysław Spasowski – działalność i poglądy, W. 1964 (bibliogr., fot.); taż, Wspomnienia, oceny, polemiki wokół Władysława Spasowskiego, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1979 nr 2; D. B., Konferencja pedagogiczna z okazji 90-lecia urodzin Władysława Spasowskiego, „Ruch. Pedagog.” 1968 nr 1 s. 126–7; Dziamski S., Władysław Spasowski, w: Z dziejów myśli marksistowskiej w Polsce, P. 1979 s. 262–85; Historia wychowania. Wiek XX, W. 1980 s. 92, 191–2; Jałmużna T., Zakłady kształcenia nauczycieli w Łodzi w latach 1918–1998, Ł. 2001 s. 29, 33–8, 59; Jaroszuk T., Julian Aleksander Smulikowski, 1880–1934, Studia i Mater. WSP w Olsztynie 1996 nr 10 s. 127–8, 151–4; Klevčenja A. C., Mirovozrenie Vladyslava Spasovskogo, filosofske i socyologičeskie vzgljady, Minsk 1969; Komuniści, W. 1969 s. 319; Kurdybacha Ł., Wpływ Rewolucji Październikowej na polską myśl oświatową 1918–1939, W. 1967 s. 218–43, 246; Michalski S., Koncepcje systemu edukacji w II Rzeczypospolitej, W. 1988 s. 61, 83–6, 178–93, 238; tenże, O szkołę wolną, W. 1959 s. 142–3, 156–61; Mierzwińska-Szybka Z., W stulecie urodzin Władysława Spasowskiego, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1978 nr 4 s. 533–7; Mierzwńska-Szybka Z., Kaniewski J., Szybka C., Spasowski i Smulikowski, „Życie Warszawy” 1990 nr 262; Nawroczyński B., Współczesne prądy pedagogiczne, w: Encyklopedia wychowania, Red. S. Łempicki, W. 1934 I 54; O nowe oblicze polskiej pedagogiki, założenia programowe działalności Towarzystwa Pedagogicznego im. Władysława Spasowskiego, „Kwart. Pedagog.” 1957 nr 3; Ozga W., Kurdybacha Ł., Dobosiewicz S., Władysław Spasowski i jego oddziaływanie na postępowe oblicze szkoły i nauczyciela w Polsce, W. 1969 (bibliogr., fot.); Rataj M., Samokształcenie nauczycieli, W. 1972; Sajdak-Michnowska E., Filozoficzne podstawy ateizmu Władysława Spasowskiego, „Euhemer” 1965 nr 5; Schoenbrenner J., Walka o demokratyczną szkołę polską w latach 1918–1922, W. 1963 s. 124, 195–6, 199, 202, 238; Smołalski A., Osoba i zawód nauczyciela w polskiej myśli pedagogicznej do 1939 roku, Wr. 1983 s. 40–2, 69; Sosnowski P., Dzieje Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego (1905–1919), W. 1930; Szkoła na Wiejskiej, Kr. 1974 s. 264; Szulakiewicz W., Historia oświaty i wychowania w Polsce 1918–1939, Tor. 2000 s. 110–11, 178; [Tatarkiewicz W.], Włodzimierz [!] Spasowski, „Przegl. Filoz.” T. 42: 1946 z. 3–4 s. 326–7; Wojtyński W., Myśl pedagogiczna Władysława Spasowskiego na tle analizy pism i działalności, W. 1962 (bibliogr., fot.); tenże, Poglądy Władysława Spasowskiego na rolę i treść wykształcenia ogólnego, „Życie Szkoły” 1961 nr 7 s. 1–8; tenże, O kształceniu nauczyciela szkoły podstawowej w Polsce i świecie, W. 1971 s. 56–7, 69–72, 94–5; tenże, Stosunek Władysława Spasowskiego do porewolucyjnych przeobrażeń w ZSRR, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1967 nr 4 s. 478–93; tenże, Uroczystości ku czci Władysława Spasowskiego, „Kwart. Pedagog.” 1960 nr 1 s. 228–32; tenże, Życie i działalność Władysława Spasowskiego, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1961 nr 1 s. 18–54; Wołoszyn S., Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku, Kielce 1998 s. 91, 163, 180; Wycech C., Towarzystwo Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory” 1931–1939, W. 1966; – Górski A., List nauczyciela w sprawie szkoły antyreligijnej, W. 1937; Jasiński W., O katolicką szkołę w Polsce, P. 1938; Nałkowska Z., Dzienniki, Oprac. H. Kirchner, W. 1976–2001 II–VI; Nasza walka o szkołę polską, Red. B. Nawroczyński, W. 1932 I; Obiezierska H., Jedno życie prywatne na tle życia narodu polskiego w wieku XX, Bydgoszcz 1995 s. 59; Postępowa myśl oświatowa w Polsce w latach 1918–1939, Oprac. B. Ługowski, F. W. Araszkiewicz, Wr. 1972; Rybicka G., Wspomnienia o Władysławie Spasowskim, „Dom Dziecka” 1959 nr 12; Spasowiacy – Koło uczniów Władysława Spasowskiego: idee pedagogiczne Władysława Spasowskiego w działalności praktycznej jego wychowanków, Oprac. Z. Mierzwińska-Szybka, C. Szybka, C. Turlewicz, W. 1977; Spasowski R., The Liberation of One, San Diego–New York–London 1986 (fot.); Wspomnienia o Władysławie Spasowskim, Red. M. Szulkin, W. 1961 (bibliogr., fot., 12 listów S-ego z l. 1930–41); Zjazd Sekcji Kształcenia Nauczycieli przy Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych w dn. 1. II. 1925, „Ruch Pedagog.” 1925 nr 1; Żemis S., Wspomnienia o Władysławie Spasowskim, „Głos Naucz.” 1958 nr 27; – „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” 1923 nr 6 s. 76, 1930 nr 2 s. 41; „Dzien. Zarządu m. st. Warszawy” 1917 nr 141; „Tryb. Ludu” 1959 nr 87; – AAN: Zespół MWRiOP, nr 178; Arch. Miejskie w Ł.: Zespół Wydz. Oświaty i Kult., nr 241; Arch. ZG ZNP w W.: Mater. Wydz. Pedagog.; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 9223 s. 321–331 („Przegl. Hist.-Oświat.”, nr rozrzucony przez cenzurę); – Mater. Red. PSB: Konarski S., Spis prac dotyczących S-ego, (mszp.); – Falski M., Okruchy wspomnień, mszp. w posiadaniu rodziny Mariana Falskiego.

Kalina Bartnicka

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Andrzej Lubomirski

1862-07-22 - 1953-11-29
działacz gospodarczy
 
 

Edward Ochab

1906-08-16 - 1989-05-01
działacz komunistyczny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Dionizy Skarżyński

1820-04-18 - 1903-06-19
spiskowiec
 

Jan Niesłuchowski

1851-07-06 - 1897-07-16
poeta
 

Stanisław Łazarski

1849-11-29 - 1938-11-18
adwokat
 

Margit Sielska (Reich-Sielska)

1900-06-23 - 1980-02-03
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.