INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Achacy Przyłęcki h. Szreniawa      Achacy Przyłęcki, frag. obrazu Marcelego Krajewskiego z 1876 r., wg. ryciny Jeremiasa Flacka z 1652 r.

Achacy Przyłęcki h. Szreniawa  

 
 
Biogram został opublikowany w 1986 r. w XXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Przyłęcki Achacy h. Szreniawa (zm. 1656), stolnik krakowski, potem kasztelan oświęcimski. Był synem Hieronima (zob.) i jego pierwszej żony Barbary z Jordanów.

P. otrzymał staranne wykształcenie; współcześni podkreślali jego biegłość w prawie, wiadomo, iż oprócz łaciny znał języki francuski i niemiecki, jest więc możliwe, że w młodości przebywał za granicą. W r. 1627 był już P. sekretarzem królewskim i podczas sejmu warszawskiego t. r. został wyznaczony przez Zygmunta III w skład komisji do lustracji królewszczyzn w Wielkopolsce. Uczestniczył zapewne jedynie w lustracji woj. kaliskiego i sieradzkiego, przeprowadzonej w l. 1628–9, ponieważ podpisał zestawienie dochodów i kwart, odnoszących się do dóbr tylko w tych województwach. W okresie bezkrólewia 1632 r. podpisał uchwały sejmiku kapturowego woj. krakowskiego, odbytego 15 VII w Warszawie podczas konwokacji; brał udział w przeglądzie pospolitego ruszenia swego województwa pod Kazimierzem i w Krakowie 27–8 VII t. r., uczestniczył następnie w elekcji na króla Władysława Wazy. Natychmiast po elekcji wyjechał do Szwecji, by zawieźć Gustawowi Adolfowi od Władysława IV list (datowany 18 XI 1632) z zaproszeniem na pogrzeb ojca i na koronację. Do misji tej P. został desygnowany przez senatorów i, jak się wydaje, król nie dowierzając P-emu zamierzał słać w ślad za nim drugiego posła. Zaraz jednak po wyjeździe P-ego dowiedziano się o śmierci Gustawa Adolfa i rzecz straciła na wadze. W r. 1636, przed 15 IX, został P. stolnikiem krakowskim. Sejm nadzwycz. z r. 1637 powołał go do komisji «od Węgier i Śląska», w r. n. sejmik krakowski z 7 VI mianował go deputatem do rewizji konstytucji sejmu 1638 r., ponieważ miały one zawierać postanowienia niekorzystne dla woj. krakowskiego. W r. 1642 posłował na sejm z woj. krakowskiego i należał do tych posłów, którzy nie wyrazili zgody na «wdzięczność dla króla», czyli uchwałę o spłacie długów królewskich. Sejm ten powołał go znów na deputata do komisji mającej rozpatrywać spory na pograniczu węgierskim i śląskim. Na sejmiku deputackim 14 IX 1643 podpisał protestację szlachty krakowskiej przeciw komisji warszawskiej, jako naruszającej prawa i przywileje szlachty.

Pod koniec 1643 r. został P. kaszt. oświęcimskim. Na sejmach bywał rzadko, podobnie w radach senatu uczestniczył głównie wtedy, gdy odbywały się one w Krakowie (np. 22 VI 1644), absorbowały go głównie sprawy księstwa oświęcimsko-zatorskiego. Z sejmu 1647 r. po raz kolejny wszedł do komisji w sprawie sporów z Węgrami i Śląskiem, posejmowy sejmik zatorski t. r. mianował go pierwszym komisarzem obrony. We wrześniu t. r. uczestniczył w uroczystościach związanych z pogrzebem królewicza Zygmunta Kazimierza w Krakowie. Władysław IV powołał go wówczas do komisji, która miała rozpatrzyć spór między radą miejską a Uniw. Krak., dotyczący sądownictwa nad studentami, wynikły po tumulcie spowodowanym napaścią studentów na kamienicę różnowiercy Wilhelma Thory (czerwiec). W czasie bezkrólewia 1648 r. był P. (7 VI) na zjeździe komisarzy woj. krakowskiego w Wiśniczu, brał udział w elekcji Jana Kazimierza i podpisał ją wraz z woj. krakowskim i księstwem oświęcimskim. Uczestniczył w sejmie koronacyjnym (1649 r.) i został na nim wyznaczony na rezydenta przy królu na pierwsze półrocze 1650 r. Sejmik zatorski z 26 III 1649 potwierdził P-ego jako komisarza obrony; 6 VIII t. r. wezwał P. szlachtę oświęcimską i zatorską na popis pod Skawinę na 16 VIII. On również zwołał pospolite ruszenie księstwa w czerwcu 1651. W l. 1650–1 był P. komisarzem podatkowym księstwa.

Po ojcu P. odziedziczył Piotrowice, Budziejowice i Wierzbicę, miał nadto m. in. Zembrzyce nad Skawą. Przed 14 III 1640 nabył od Jordanów dobra limanowskie (25 XI 1638 dziedzicami Limanowej byli jeszcze bracia Stanisław i Zbożny Jordanowie) i zaczął nimi energicznie zarządzać. Postarał się o przywilej Władysława IV na 3 jarmarki rocznie w Limanowej i na przeniesienie targu z soboty na poniedziałek. Wydał dwie ordynacje: jedną odnoszącą się do wyrobu piwa, nakazując by mieszczanie robili dobre piwo, drugą do zarządu miasteczka i jego spraw wewnętrznych. Mianował nowego wójta i ławników, nakazując im, aby «sprawiedliwość świętą każdemu czynili nie respektując ani na fawory, ani na rankory żadne». Dbał o porządek i bezpieczeństwo Limanowej i ustanowił w tym celu szczegółowe przepisy. Wprowadził też w miasteczku przymus szkolny. Kazał spisać uczniów, zabraniając mieszczanom pod karą 5 grzywien odrywania ich od nauki «bez wiadomości pańskiej» i to zarówno w zimie, jak i w lecie. W l. 1643–5 uzupełniał P. poprzednie ordynacje, stając się coraz bardziej despotyczny, nie był tak ekspansywny jak jego ojciec. Występował przed sądami grodzkimi, ziemskimi i Trybunałem Kor., ale częściej jako świadek, spraw własnych miał tam mniej. W r. 1642 miał zatarg z dzierżawcą Piotrowic – Lipskim, który chciał uzyskać zmniejszenie czynszu. W l. 1635 i 1639 Trybunał Kor. rozsądzał jego spór z Joachimem Glińskim o pewną sumę pieniężną. Był i sędzią jako deputat do Trybunału Kor. (wg Niesieckiego «nie raz»). Posiadał bibliotekę prawniczą, w której księgi były pięknie oprawione i opatrzone superekslibrisem. Swoje utwory dedykowali mu m. in. Wojciech Sarnowic, Stanisław Puczyński i Krzysztof Parznicki. O względy P-ego zabiegał także księgarz gdański Jerzy Förster; dedykował mu dzieła K. Warszewickiego „De legato et legatione” i S. Starowolskiego „Polonia”, a nadto zamieścił jego portret w serii podobizn wybitnych osobistości polskich. W czasie najazdu szwedzkiego 1655 r. P. został wierny Janowi Kazimierzowi. Opuścił Małopolskę i wyjechał na Spisz. Przebywał w Lewoczy, a potem w Kieżmarku, gdzie zmarł 29 VI 1656. Ciało jego przewieziono do Zembrzyc i pochowano w tamtejszym kościele.

Z zawartego w r. 1638 małżeństwa z Barbarą (zm. 1650), córką Andrzeja Korycińskiego (zob.), zostawił P. syna Pawła i córkę Cecylię, która w r. 1658 poślubiła Jakuba Dąbskiego, chorążego zatorskiego.

 

Portret sztychowany przez J. Falcka, reprod. w: Portrety i sceny polskie w sztychach Falcka i Hondiusza, Gd. 1955; – Estreicher; Słown. Pracowników Książki Pol.; Niesiecki; Uruski; – Bujak F., Limanowa, Kr. 1902; Czapliński W., Polska a Prusy i Brandenburgia za Władysława IV, Wr. 1947 s. 50, 59; tenże, Senat za Władysława IV, w: Studia Historyczne ku czci S. Kutrzeby, Kr. 1938 I; Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, Kr. 1964 I; Morawski S., Arianie polscy, Lw. 1906; Przyboś K., Walaszek A., Reprezentacja sejmowa województwa krakowskiego w XVII w., „Studia Hist.” R. 20: 1977 z. 3; Szelągowski A., Rozkład Rzeszy a Polska za panowania Władysława IV, Kr. 1907 s. 41; Wojs A., Z dziejów limanowskiej szkoły parafialnej, „Mpol. Studia Hist.” R. 2: 1959 z. 2/3; – Akta sejmikowe woj. krak., II; Inwentarze dóbr ziemskich woj. krakowskiego 1576–1700, W. 1956; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich, Wr. 1967 cz. 1 s. XII–XIV; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr., 1864; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Radziwiłł, Memoriale, III–IV; Vol. leg., III 552, 922, IV 49, 105, 207, 287; – AGAD: Metryka Kor., t. 188 s. 38v.–39; B. Jag.: rkp. 5816 s. 130–131, 461, rkp. 5935 s. 173–176, rkp. 5944 t. II k. 73; Arch. Państw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Ter. Crac. 131–136, Dep. 94; B. Kórn.: rkp. 347.

Zofia Trawicka

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

  więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Daniel Franconius

2 poł. XVI w. - ok. poł. XVII w.
poeta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.