Kamiński Aleksander (1823–1886), malarz, pedagog, uczestnik Legionu Mickiewicza. Syn Walentego ur. 12 IX (3 I ?) w Warszawie. Tutaj chodził do szkół początkowych, a następnie uczył się malarstwa w pracowni Aleksandra Kokulara. W r. 1841 debiutował na wystawie obrazem Św. Łukasz Ewangelista. Od r. 1843 uczęszczał jako stypendysta/rządowy do Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem A. T. Markowa. Zakończył naukę w r. 1846 medalem złotym «za ekspresję», którym nagrodzono obraz Ślepy żebrak z chłopcem. Na początku 1847 r. przyznano mu 3-letnie stypendium zagraniczne (po 400 rubli rocznie) wypłacane «z sum Królestwa Polskiego». Udał się najpierw do Monachium, wkrótce jednak przeniósł się do Włoch. Tutaj, porwany akcją A. Mickiewicza, jeden z pierwszych zgłosił się do organizowanego Legionu. Wraz z trzynastoma innymi ochotnikami podpisał w Rzymie 29 III 1848 r. akt utworzenia «Zastepu polskiego». Najmłodszy z legionistów, należał też do najbardziej oddanych tej akcji; służąc jej z bronią w ręku, walczył w Lombardii i Toskanii, dosłużył się stopnia sierżanta. W lutym 1849 r. był wysłany przez M. Haukego z misją specjalną do Rzymu. K. utrwalił życie i walkę swego oddziału w licznych rysunkach i szkicach (B. Pol. w Paryżu: nr 869, 870) oraz «w obszernym rękopisie pozostawił wspomnienie» swych stosunków z Mickiewiczem (nie ogłoszone i nie odszukane). Dotrwał do końca: jeszcze w ostatnich dniach maja 1849 r. brał, pod A. Fijałkowskim, udział w obronie Wiecznego Miasta. Uznany przez władze carskie za wygnańca, musiał pozostać na emigracji, w Paryżu, gdzie kontynuował studia pod okiem P. Delaroche’a, i we Włoszech. W r. 1850 namalował w Paryżu najbardziej znany swój obraz, portret Mickiewicza, parokrotnie powtarzany i kopiowany (znane egzemplarze: 2 w Muz. Mickiewicza w Warszawie, po jednym w Muz. Narod. w Krakowie, Muz. Mickiewicza w Paryżu i u Tadeuszowej Mańkowskiej w Krakowie).
W r. 1858, «otrzymawszy Najwyższe Przebaczenie», powrócił do Warszawy, gdzie «z zezwolenia Namiestnika Królestwa Polskiego poruczono mu wykład malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych». Naukę prowadził aż do zamknięcia uczelni w dobie styczniowego powstania. Nie zaniedbywał wówczas malarstwa. W r. 1858 na Wystawie Krajowej pokazał wielką kopię Zdjęcie z Krzyża Daniele da Volterra (w posiadaniu Muz. Narod. w W. znajduje się kopia z Volterry oraz Głowa starca i Portret męski), w t. r. w Petersburgu kopię z Michała Anioła (fragmenty sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej), wykonaną na zamówienie ces. Aleksandry Teodorówny (szkic przekazany został do szkoły, w której K. uczył). W warszawskiej Zachęcie eksponował w r. 1862 (portret Mickiewicza, który wylosował Józef Unger, i «obrazek rodzajowy w ubiorach narodowych»), 1863, 1866 (Dawny typ), 1868, 1869, 1873 (Boże Narodzenie i Modlący się starzec), 1874 (Św. Emilia), 1876 (Ostatnia Wieczerza oraz 3 męskie portrety), 1879 (Zaloty) i 1884. Posyłał także obrazy do Petersburga: w r. 1860 wystawił tu portret Zarzeckiej oraz swego brata i matki. Do kościoła Św. Stanisława w Warszawie dostarczył K. w r. 1860 trzy obrazy ołtarzowe. Poza obrazami wymienionymi wspomnieć trzeba jeszcze te, które pokazano na retrospektywie lwowskiej w r. 1894 (Z rzymskiej Kampanii i Rzymianka) oraz warszawskiej 1898 r. (portrety rodziców). Dn. 2 IX 1860 Akademia Petersburska powołała go na swego członka «w zakresie malarstwa portretowego i historycznego»). Od chwili utworzenia Klasy (Szkoły) Rysunkowej w Warszawie był jej profesorem. Malował wówczas coraz mniej. Przeszedłszy 1 I 1886 r. na emeryturę, przeniósł się do Włocławka, gdzie 23 II t. r. zmarł i pochowany został na miejscowym cmentarzu w grobie rodzinnym. Pozostawił żonę, syna i córkę.
Zarówno twórczość malarska K-ego, jak i jego działalność pisarska (krytyki umieszczane w „Gaz. Pol.”) poszły w całkowitą niepamięć. Jedyny głośniejszy obraz, portret Mickiewicza, sławę swą zawdzięczał tylko tematowi (zresztą wizerunek oparty jest wyraźnie o dagerotyp poety z r. 1842). Ta niepamięć spowodowana jest jednak nieznajomością jego nielicznego dorobku, nie zaś jego poziomem. Z artystycznej spuścizny K-ego wybijają się portrety, szeroko malowane, o głęboko przemyślanym modelunku i barwie, bardzo dobre psychologicznie, poważnie ujęte, wyzbyte wszelkich powierzchownych efektów. Natomiast utrwaliło się imię artysty jako pedagoga. Popularny przez swe pełne humoru porzekadła, ten «profesor jegomość» wykazywał bardzo bezpośredni i sympatyczny stosunek do uczniów, przy krytycznej ocenie kolegów-wykładowców, szczególnie W. Gersona. Chociaż oryginał i dziwak, autorytetu sobie nie wyrobił, miał jednak poważne zasługi pedagogiczne. «Dla miernot bicz boży, nieubłagany, zdolnych uczniów jednak wyróżniający ostentacyjnie» – napisał Stanisław Masłowski. «Znali go wszyscy i kochali, w stosunku bowiem do uczniów był zawsze sprawiedliwy, wyrozumiały i serdeczną opieką pierwsze ich kroki otaczał» dodał H. Piątkowski. K. był «typem niegdyś charakterystycznie pięknym, o oczach czarnych, bystrych, południowca, nosie wydatnym, brwiach krzaczastych, wąsach sumiastych, uczernionych» (Masłowski).
Podob. w zbiorach IS PAN; – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Russ. biogr. slovar’, VIII; Thieme – Becker, Lexikon d. Künstler (tu daty 3 I 1823 – 26 II 1886); Lewak – Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I nr 1265; Antoniewicz Bołoz J., Katalog Wystawy Sztuki Polskiej od roku 1764–1886, Lw. 1894 (tu daty 3 I 1823 – 26 II 1886); Katalog wystawy retrospektywnej nieżyjących malarzy polskich, W. 1898 s. 15; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX w., W. 1962; Wystawa „Portret polski”, Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1925; – Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr. 1957 I; Kamiński J. A., Materiały do monografii i historii rodzin Kamieńskich i Kamińskich, Lw. 1854–6 I 98, II 153; Kondakov S. N., Jubilejnyj spravočnik Imp. Akademii Chudožestv, [Pet. 1914] II 85; Kozakiewicz S., Warszawskie wystawy sztuk pięknych, Wr. 1952; Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach polskich, W. 1898; Masłowski M., Stanisław Masłowski, Wr. 1957; Mickiewicz W., Legion Mickiewicza, Kr. 1921 s. 29, 43, 249, 325, 397–9; Moszoro E., Życie artystyczne w świetle prasy warszawskiej, Wr. 1962; Mycielski J., Sto lat dziejów malarstwa w Polsce, Kr. 1898; Niesiołowska-Rothertowa Z., Portrety Mickiewicza, „Wiedza i Życie” 1955 nr 4 s. 246, 247, 251; Piątkowski H., Album sztuki polskiej, W. 1901; Petrov P. N., Sbornik materialov dla istorii Imp. S.-Peterburgskoj Akademii Chudozestv, S.-Pet. 1866 III 66, 71, 355; Puciata-Pawłowska J., Dzieje Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, W. 1939 (podob.); Ryszkiewicz A., Początki handlu obrazami, Wr. 1953; Żarnowska E., Étude iconographique sur les portraits de A. Mickiewicz, Adam Mickiewicz. Księga w stulecie zgonu, Londyn [b. r.]; – Legion Mickiewicza. Wybór źródeł, Oprac. H. Batowski, A. Szklarska Lohmanowa, Wr. 1958; Listy legionistów Adama Mickiewicza, Wr. 1963; – „Chudožestvennye Novosti” 1886 nr 6; „Czas” dod. liter. 1849 nr 2; „Illjustracija” 1866 nr 40; „Illjustrirovannaja Gazeta” 1867 nr 17; „Kur. Warsz.” 1867 nr 285, 1868 nr 264, 1886 nr 55a, 55b, 56b; „Sprawozdania Tow. Zachęty Sztuk Pięknych” za r. 1887 s. 59; „Tyg. Illustr.” 1860 t. 1 s. 258, t. 2 s. 565, 1861 t. 2 s. 14, 1862 t. 1 s. 11, 1888 t. 2 s. 373; „Živopisnoe Obozrenie” 1878 nr 5; – Centr. Gosud. Istor. Archiv. w Leningradzie: f. 789 op. 1 nr 102 (zakomunikowane przez E. N. Acarkinę); IS PAN: nr 659 k. 32; Muz. Mickiewicza w Paryżu: nr 783; – Wiercińska J., Historia Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (rkp.).
Andrzej Ryszkiewicz