Kryczyński Aleksander h. Radwan odm. (zm. 1673), rotmistrz w służbie polskiej, potem tureckiej, bej barski. Pochodził z rodziny Tatarów lit., która w latach dwudziestych XVII w. wywędrowała na Wołyń; prawdopodobnie był synem Jana, zwanego «Głuchym», chorążego kondrackiego. Do służby w wojsku kor. wstąpił K. w czasie walk z powstaniem B. Chmielnickiego. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1 X 1653 r., kiedy to występował jako towarzysz na czele 4-konnego pocztu w komputowej chorągwi tatarskiej Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego (służył zapewne wcześniej, lecz brak rejestrów popisowych nie pozwala tego prześledzić). Dn. 1 I 1654 r. otrzymał list przypowiedni na własną chorągiew tatarską, na której czele służył w armii koronnej bez przerwy do r. 1672. Brał udział w kampanii żwanieckiej 1653 r. i działaniach na Ukrainie 1654/5 r. W lecie 1655 r. walczył przeciw wojskom moskiewskim i Kozakom w grupie hetmana w. kor. S. Potockiego, którego uratował od śmierci w bitwie pod Gródkiem. Jako jeden z rotmistrzów podpisał 29 XII 1655 r. akt konfederacji tyszowieckiej, po czym w styczniu 1656 r. rozpoczął pod komendą S. Czarnieckiego słynny rajd przeciw Szwedom. Po osaczeniu Karola Gustawa uczestniczył w wyprawie S. Czarnieckiego przeciw odsieczy Fryderyka badeńskiego; idąc w przedniej straży wraz z 2 innymi chorągwiami, rozbił 6 IV t. r. pod Kozienicami tylną straż Szwedów i bił się 7 IV pod Warką. Potem wziął udział w wyprawie do Wielkopolski, wyzwalaniu Warszawy i bitwie warszawskiej (29–31 VII 1656), a następnie w wyprawie na Pomorze. W r. 1657 bił się, zapewne w ramach dywizji hetmana Potockiego, z Rakoczym. W r. 1658/9 pozostawał K. wraz ze swą chorągwią na Wołyniu, skąd posłował na sejm 1659 r. w imieniu tamtejszych Tatarów domagających się potwierdzenia dawnych praw. W r. 1660 uczestniczył w kampanii odznaczając się w walkach pod Cudnowem i Słobodyszczami, gdzie odniósł kilka ran. W l. 1661–3 należał do Związku Święconego (w p. Jelskiego), potem brał udział w wyprawie Jana Kazimierza 1663/4 r. i w dalszych walkach na Ukrainie. W r. 1665/6 bił się po stronie królewskiej z rokoszanami Lubomirskiego, w 1667 walczył z najazdem tatarsko-kozackim.
Nagrodzony w r. 1659 przez króla dzierżawą wsi Wólka Horodelecka koło Sokala (pow. i woj. bełskie), w r. 1665 otrzymał K. za wstawieniem sejmiku ziemi halickiej wieczystą dzierżawę wsi Ceceniowce koło Krzemieńca (woj. wołyńskie). W latach sześćdziesiątych XVII w. posiadał ponadto części wsi Dobraczyna i Żabocina (pow. i woj. bełskie) oraz Tetewczyc (pow. lwowski). W chwilach wolnych od służby wojskowej K. zajmował się energicznie gospodarowaniem; wchodził przy tym w nieustanne zatargi z sąsiadami. W r. 1671 wyruszył wraz z Sobieskim na wyprawę przeciw Doroszence i Tatarom; po kampanii ubezpieczał ze swą chorągwią okolice Białej Cerkwi. Wówczas w służących dotąd wiernie oddziałach tatarskich wszczął się ferment: przyczyną jego były z jednej strony dyskryminacja Tatarów przez szlachtę polską i wieloletnie zaleganie z żołdem stanowiącym podstawę utrzymania żołnierzy, z drugiej niechęć do pewnej już wojny z Turcją. K., gorliwy muzułmanin, był jednym z przywódców buntu. Na wiosnę 1672 r. udał się ze swym oddziałem i dorosłym synem do Doroszenki, w sierpniu zaś dołączył do armii tureckiej. We wrześniu-październiku wraz z ordą uczestniczył w najeździe, wymknął się jednak z pogromu zadanego Tatarom przez Sobieskiego. Wraz z innymi oddziałami Lipków, tj. Tatarów kor., walczył w r. 1673 początkowo pod Kamieńcem. Zdobył sobie wysokie uznanie sułtana, który nadał mu tytuł beja ważnej twierdzy Baru. Wśród części Lipków pojawiły się jednak wkrótce dążenia w kierunku powrotu do służby polskiej. K. zwalczał je zdecydowanie i 13 X 1673 r. został przez oponentów zabity w Barze. Był wybitnym dowódcą lekkiej jazdy. Żonaty był dwukrotnie, 2. v. z Hołubką Łosiówną; z pierwszego małżeństwa miał syna, który dzielił jego losy po zdradzie, w latach osiemdziesiątych jednak wrócił prawdopodobnie do kraju.
Dziadulewicz S., Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wil. 1929; – Kersten A., Z badań nad konfederacją tyszowiecką, „Roczn. Lub.” T. 1: 1958; Kryczyński S., Bej barski, „Roczn. Tatarski” (Zamość) T. 2: 1935 (wyzyskana obszerna literatura i źródła); Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–60 IV–VI; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–6, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1964 X/2; – AGAD: Akta Skarb.-Wojsk., Dz. 86 rkp. 123.
Jan Wimmer