Naruszewicz Aleksander h. Wadwicz (zm. ok. 1653), kasztelan żmudzki, działacz kalwiński. Był najstarszym synem Jana, łowczego lit. (zob.), i Maryny Sołomereckiej. Podjął 15 II 1601 studia w Królewcu, 22 III 1608 w Heidelbergu, a 27 IX 1608 w Marburgu, gdzie wydał w r. n. Oratio de munitionibus. Odwiedził następnie Altdorf (wpis z 6 IV 1610), a na przełomie l. 1612 i 1613 odnajdujemy go we Włoszech (m. in. w Padwie). Po powrocie do kraju został leśniczym niemonoickim (przed r. 1627). W r. 1625 (i powtórnie w r. 1641) synod kalwiński powierzył mu opiekę nad zborem w Szwabiszkach. Posłował na sejm w r. 1627 i wszedł do komisji ustalającej ceny. W r. 1628 kierował jako dyrektor obradami synodu kalwińskiego w Wilnie. Na swoim dworze utrzymywał stale kalwińskich kaznodziejów; byli nimi kolejno: Jerzy Rejmer, Michał Wysocki i Jan Herman. W r. 1632 podpisał elekcję Władysława IV z woj. trockim. W sierpniu 1634 szlachta przedstawiała jego kandydaturę na podkomorzego wiłkomirskiego, lecz król nie nadał mu tego urzędu, ale przyobiecał w zamian w grudniu 1634 (za wstawiennictwem Janusza Radziwiłła) kasztelanię żmudzką, której także nie dał N-owi, lecz katolikowi Janowi Alfonsowi Lackiemu. W r. 1635 został N. członkiem rady kuratorów generalnych zborów W. Ks. Lit. W r. 1640 posłował na sejm z pow. wiłkomirskiego.
Kasztelanię żmudzką otrzymał dopiero 26 I 1645. W dwa lata później, wraz z innymi senatorami i posłami obecnymi na sejmie, w r. 1647 podejmował starania o polepszenie położenia kalwinów gdańskich uciskanych przez luteranów i podpisał listy wysłane w tej sprawie do elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, kalwinów gdańskich i Rady miasta Gdańska. W czasie bezkrólewia wziął udział 25 VI 1648 w obradach sejmiku wileńskiego u boku Janusza Radziwiłła, aby wspólnie z nim zabiegać o potwierdzenie uchwał zorganizowanej wcześniej w Wilnie przez J. Radziwiłła konwokacji W. Ks. Lit. Domagali się oni odbudowy zboru kalwińskiego w Wilnie. Na sejmie warszawskim 1649 r. wszedł do komisji powołanej do opłacania piechoty smoleńskiej. W r. 1650 objął dyrekcję kalwińskiego synodu wileńskiego. Dyrektorem synodu prowincjonalnego kalwinów litewskich został po raz trzeci w r. 1652. Nie żył już 10 IV 1653.
Żoną jego była Elżbieta Radziwiłłówna, córka dysydenta Mikołaja Radziwiłła, woj. nowogrodzkiego. Syn ich Ferdynand zmarł młodo. N. pozostawił jedynie córkę Izabellę, żonę Stanisława Massalskiego, podkomorzego grodzieńskiego (zob.).
Estreicher; Kojałowicz, Compendium, 319; Niesiecki, VII 524; Uruski XII 39; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 144; – Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wil.–Witebsk 1859 s. 246; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 243, 498; – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I 46, 336; Elektorowie; Monumenta reformationis Polonicae et Lithunae, Wil. 1913 IV z. 1 s. 2, z. 2 s. 99; Vol. leg., III 262, IV 148, 175; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II teka 9 nr 1196, dz. V teka 154 nr 6956; Akad. Nauk. ERS w Wilnie: rkp. 1136 s. 32, 38, 44, 72, 143, 144, 153, 156, 161, 168, 182, 210 (akta synodów lit); B. Czart.: rkp. 390 (Diariusz pierwszego sejmu w r. 1637); B. Kórn.: rkp. 1361 k. 119v.–200, 195, 196–198; B. Narod.: rkp. BOZ 803 s. 200, 234, 239, 243, 305, 313, 339, 409, 413, 425, 480, 616, 618–619, 643, 649; B. PAN w Kr.: rkp. 365 k. 197–199; B. Uniw. Warsz.: Kartoteka synodaliów.
Tadeusz Wasilewski