Prochenkowicz (Prohenkowicz, Prohienkowicz, Prohenkiewicz, Prucheński) Aleksander (XVII w.), rzeźbiarz (snycerz) i murator.
P. był zapewne uczniem rzeźbiarza lwowskiego Stanisława Driara (zm. 1647), ożenił się bowiem z wdową po mistrzu, Anną. Niektórzy badacze uważają P-a za ucznia Jana Pfistera. Działał we Lwowie w l. 1647–77. Znane są nieliczne jego dzieła z późnego okresu twórczości. W r. 1653 miał spór z karmelitami bosymi we Lwowie, z czego Mieczysław Gębarowicz wnosi, że P. mógł wykonać figury drewniane do ołtarza głównego w nowo wzniesionym kościele tegoż zgromadzenia. W r. 1663 rzeźbił lichtarz dla Wilhelma Gieby (?) we Lwowie. Dn. 12 III 1670 członkowie kapituły lwowskiej zawarli kontrakt z «Panem Alexandrem Prucheńskim, snycerzem i przedmieszcaninem lwowskim» na wykonanie nagrobka arcybpa Jana Tarnowskiego (zm. 24 VIII 1669) z marmurów i alabastru. Dzieło miało być ściśle wzorowane «stylunkiem i modą» na nagrobku arcybpa Jana Zamoyskiego, wykonanym ok. r. 1615, a przypisywanym rzeźbiarzowi Janowi Pfisterowi. Nagrobek Tarnowskiego został wykonany w r. 1670 za sumę 1 800 złp. i ustawiony w kaplicy Zamoyskiego przy katedrze łacińskiej we Lwowie (zachowała się jedynie alabastrowa figura leżącego arcybiskupa z wykutą na podnóżku sygnaturą rzeźbiarza – «ALEXAN: PROHENKOWICZ»). Dzieło to, utrzymane w konwencji późnorenesansowej, nie dorównuje pierwowzorowi pod względem doskonałości opracowania. Władysław Łoziński, a za nim inni badacze, przed odkryciem kontraktu przez M. Gębarowicza, niesłusznie przypisywali P-owi na podstawie analogii formalnych także nagrobek arcybpa J. Zamoyskiego. Ostatnim znanym dziełem P-a jest barokowy polichromowany krucyfiks drewniany w kolegiacie w Łomży (pierwotnie zapewne umieszczony na belce tęczowej) z malowaną sygnaturą – «ALEXANDER PROHENKIEWICZ MISTRZ (?) Z MIASTA LWOWA Pasyia robiła sie R. P. 1677 d 1 nbra (…)». T. Mańkowski przypisał P-owi autorstwo dwu nagrobków Milewskich: Jana (zm. 1639) i Jana młodszego, kanonika lwowskiego (zm. 1641) z figurami alabastrowymi w półpostaci w kaplicy Milewskich przy katedrze łacińskiej we Lwowie. Jest to jednak atrybucja mało prawdopodobna ze względu na chronologię, dopiero bowiem w r. 1647 pojawia się P. jako mistrz w aktach miejskich Lwowa.
Nie jest znana dotąd działalność P-a jako muratora. Był on członkiem lwowskiego cechu muratorów i kamieniarzy, ale miał złe stosunki zawodowe. W r. 1660 miał zatarg ze snycerzem Grzybowskim oraz ze snycerzem Stefanem Ossowiczem-Przyjaznym, który miał powiedzieć, że P. nie godzien z nimi pozostawać w cechu. Już w r. 1652 P. był właścicielem nieruchomości na Przedmieściu Halickim we Lwowie, gdzie z pewnością miał warsztat. Uczniami jego byli Piotr Kalita (1649) i Tomasz Driarczyk (pasierb P-a z pierwszej żony Anny), syn zmarłego Stanisława, rzeźbiarza.
P. był dwukrotnie żonaty. Może jego synem lub bliskim krewnym był Wojciech Prochenkowicz, snycerz z Łucka, który w r. 1697 otrzymał wynagrodzenie za oprawę snycerską organów w kościele Św. Anny w Kodniu nad Bugiem.
Thieme – Becker, Lexicon d. Künstler; Katalog zabytków sztuki w Pol., IX województwo łomżyńskie, z. 1 Łomża i okolice; Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Wyd. 2., Lw. 1925 s. 78–80; – Gębarowicz M., Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce, Tor. 1962 s. 302–5; tenże, Szkice z historii sztuki XVII w., Tor. 1966 s. 124, 125, 127–39, 177; Kowalczyk J., O sztuce kręgu lwowskiego opus secundum, „Biul. Hist. Sztuki” R. 32: 1970 nr 3–4 s. 342– 4; Łoziński W., Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku, Lw. 1898; Mańkowski T., Dawny Lwów, jego sztuka i kultura artystyczna, Londyn 1974 s. 232, 242, 259, 312; – IS PAN: Materiały do Słownika Artystów Pol., wypisy Edwarda Różyckiego.
Jerzy Kowalczyk