INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Andrzej Antoni Plichta      "Andrzej Plichta generalny sekretarz rządowy, radca stanu, lat 34" , akwarela Emile`a Desmaisonsa.

Andrzej Antoni Plichta  

 
 
1797-11-30 - 1866-06-03
Biogram został opublikowany w 1981 r. w XXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Plichta Andrzej Antoni (1797–1866), publicysta, prawnik, działacz polityczny. Ur. 30 XI w Kurdwanowie w pow. sochaczewskim, był synem Ignacego, komornika sochaczewskiego, i Anny z Świętosławskich. Dzieciństwo spędził w Kurdwanowie, młodość w Warszawie, dokąd przeniosła się rodzina po otrzymaniu przez ojca posady sędziego Sądu Najwyższego. Kształcił się w Liceum Warszawskim, studiował w Warszawskiej Szkole Prawa i Administracji. W r. 1818 otrzymał urząd sekretarza-tabelariusza w kancelarii Rady Stanu. W rok później awansował na sekretarza-adiunkta, a w r. 1820 na sekretarza-protokolanta posiedzeń Rady. Równocześnie stał się współtwórcą ugrupowania literacko-artystycznego zwanego Młodym Parnasem. Pisał i rozpowszechniał satyryczne wiersze atakujące klasyków, w odwet za co stał się jednym z bohaterów satyrycznego poematu Marcina Molskiego pt. „Młody Parnas”. W r. 1818 współredagował założony przez Brunona Kicińskiego „Tygodnik Polski i Zagraniczny”. W pierwszym roku opublikował w nim 9 własnych wierszy, potem, na skutek różnic w poglądach na działalność narodową, rozluźnił swe związki z Młodym Parnasem.

W r. 1816 P. wstąpił do loży wolnomularskiej «Kazimierz Wielki», ale osiągnął w niej tylko stopień czeladnika i nie wszedł w r. 1819 do Wolnomularstwa Narodowego, choć popierał jego działalność i kontaktował się z jego członkami. Nazajutrz po utworzeniu Tow. Patriotycznego (TP) został zaprzysiężony przez Jakuba Szredera i mianowany pomocnikiem naczelnika prowincji warszawskiej. Na wiosnę 1821 zorganizował pierwszą gminę warszawską TP, jedną z niewielu czynnych. Wobec bezczynności naczelnika Stanisława Węgrzeckiego faktycznie przejął zarząd prowincji. Po aresztowaniu Waleriana Łukasińskiego utworzył wraz z Sewerynem Krzyżanowskim i Wojciechem Grzymałą nowy Komitet Centralny (KC) TP; kierował organizacją do r. 1823. Pod naciskiem członków TP wystąpił ze skuteczną inicjatywą reorganizacji stowarzyszenia i powierzenia funkcji naczelnika «osobie znanej», tj. Romanowi Załuskiemu. Wybrany ponownie do KC TP, zajął się «urządzaniem gmin» i rozszerzaniem organizacji, zbieraniem składek, zabiegami o tworzenie szkół elementarnych i opracowaniem nowego programu TP. Nie brał jednak udziału w rokowaniach z dekabrystami, choć informowano go o nich na bieżąco. W TP reprezentował kierunek umiarkowany, przeciwny radykalnemu działaniu i bezpośrednim przygotowaniom do wybuchu powstania.

W nocy z 25/26 II 1826 P. został aresztowany i osadzony w więzieniu u Karmelitów. Podczas śledztwa starał się uniemożliwić wykrycie rzeczywistych rozmiarów działalności TP, co wzbudziło złość zmieszaną z podziwem u N. Nowosilcowa. Jako jeden z 8 głównych winowajców stanął w r. 1827 przed Sądem Sejmowym. Przemawiając w trakcie procesu, usprawiedliwiał swą działalność prawem Polaków do walki o niezależność, przez co zyskał powszechną życzliwość i sympatię. Dn. 30 V 1828 Sąd Sejmowy uznał go winnym przynależności do nielegalnej organizacji i skazał na 3 miesiące aresztu publicznego oraz na zapłacenie kosztów procesu i pobytu w więzieniu. Wskutek zwłoki w podpisaniu wyroku przez cara P. przebywał w więzieniu o rok dłużej. W lipcu 1828 wywieziono go do twierdzy Pietropawłowskiej na konfrontację z dekabrystami. Pozostał w niej 8 miesięcy. Do Warszawy powrócił po ogłoszeniu wyroku w marcu 1829 i w ratuszu odbył przewidzianą karę. W czerwcu 1829 odzyskał wolność, ale bez prawa opuszczania Warszawy i pod nakazem dozoru policyjnego. Szpiegowany, nie brał udziału w życiu publicznym.

Po wybuchu powstania P. wystąpił w ruchu ulicznym w nocy z 29/30 XI 1830. Nazajutrz powołano go do Rady Municypalnej Warszawy, gdzie reprezentował kierunek zachowawczy. Poparł projekt reaktywowania TP i wziął udział w jego zebraniu organizacyjnym. Dn. 2 XII TP wysunęło go na członka rozszerzonej Rady Administracyjnej, do której został dokooptowany 3 XII. Po rozwiązaniu się Rady Józef Chłopicki powołał go (6 XII) na sekretarza Rady Najwyższej Narodowej, a po upadku dyktatury prezes Rządu Narodowego mianował go radcą stanu i sekretarzem rządu. Kilkakrotnie towarzyszył P. członkom rządu w wyjazdach do kwatery głównej (w Okuniewie, w Dembem, Grochowie, Kałuszynie, Ostrołęce) i uczestniczył w radach wojennych. Próbował pośredniczyć między skłóconymi generałami: Janem Skrzyneckim, Ignacym Prądzyńskim i Janem Umińskim; starał się o zaopatrzenie sztabu w mapy. Zabiegał również o wymianę Łukasińskiego za jeńców rosyjskich. Pomagał w reaktywowaniu uniwersytetu, w sejmie bronił projektów rządowych (m. in. projektu wezwania posłów z ziem ruskich i litewskich). W lipcu 1831 rokował z rządem Rzeczypospolitej Krakowskiej o wypuszczenie aresztowanego tam Teodora Morawskiego. Mając dobre stosunki ze wszystkimi stronnictwami i zachowując daleko idącą neutralność, oddał duże usługi rządowi, zyskując szacunek i przyjaźń zarówno Joachima Lelewela, jak i Adama Czartoryskiego. Uważany początkowo za «klubistę», był faktycznie związany z «kaliszanami», ale wierny przede wszystkim prezesowi rządu. Na stanowisku sekretarza wytrwał do końca, towarzysząc rządowi Bonawentury Niemojowskiego do Zakroczymia i Płocka, a stamtąd na emigrację do Paryża, dokąd przybył 24 X 1831.

Współpracując początkowo z «kaliszanami» P. pomagał B. Niemojowskiemu w organizowaniu (później likwidacji) Komitetu Tymczasowego Emigracji Polskiej, zwalczał pomysły jego upolitycznienia, występując przeciw Lelewelowi również w Komitecie Narodowym Polskim. Przeszedł następnie do antylelewelowskiej opozycji skupionej wokół byłej Legacji Polskiej i agitował za tworzeniem zakładów wojskowych, formowaniem legii portugalskiej i hiszpańskiej. Dn. 5 IX 1832 wraz z 39 emigrantami wystąpił z Ogółu paryskiego i stanął na czele trzyosobowej komisji, która opracowała akt założenia Zakładu paryskiego (tzw. Vauban), i zredagował odezwę do emigracji (6 IX). Wybrany na członka Rady Zakładu i jej delegata, wziął udział w zjeździe rad zakładowych w Bourges. Wysunięty już 2 IV 1832 przez Zakład avignoński na członka Rady Zakładów (późniejszy Komitet Narodowy Emigracji Polskiej, tzw. Komitet Dwernickiego), 28 VIII został wybrany na zastępcę członka, a w Bourges na członka. Po ukonstytuowaniu się Komitetu w Paryżu wybrano P-ę na przewodniczącego komisji programowej, która określiła charakter i statut organizacji. Był współautorem odezw Komitetu Dwernickiego do sejmu węgierskiego, parlamentów: angielskiego i francuskiego, odezw do emigracji: o zwołanie sejmu, przeciw amnestii carskiej i przeciw wyprawie Józefa Zaliwskiego. W Komitecie bronił stanowiska Czartoryskiego, widząc w nim rzeczywistego przywódcę emigracji. Prawdopodobnie już w marcu 1833 wszedł do tajnego Związku Jedności Narodowej, ale z Komitetu Dwernickiego wystąpił dopiero w połowie czerwca 1833. Związek powierzył mu redagowanie (wespół ze Stanisławem Kunattem i Ksawerym Bronikowskim) organu prasowego „Feniks”, który po siedmiu numerach przestał wychodzić (kwiecień–czerwiec 1833). W trakcie reorganizacji stowarzyszenia w lecie 1834 powołano P-ę do szesnastoosobowego kierownictwa Związku, tzw. Rady Przyjaciół, a w jesieni 1834 do ścisłej dyrekcji, tj. pięcioosobowej Rady Naczelnej. Jako «sekretarz generalny i archiwista kancelarii przybocznej prezesa» wnosił pod obrady problemy do dyskusji, protokołował posiedzenia, redagował pisma, prowadził korespondencję itp. Był m. in. współorganizatorem „Kroniki Emigracji Polskiej” i członkiem jej komitetu redakcyjnego. Korespondując z agentami w kraju, śledził również działalność Szymona Konarskiego i łagodził w obozie Czartoryskiego niechęć do jego zabiegów.

Zwolennik kompromisów i przeciwnik sporów emigracyjnych, nie znalazł P. wspólnego języka z grupą «młodych», która w latach czterdziestych opanowała Hotel Lambert, i odsunął się od czynnej pracy politycznej. W chwilach ważnych Czartoryski wzywał go na narady. Pomagał więc Barzykowskiemu w kierowaniu Hotelem Lambert na wiosnę 1848, w zabiegach w l. 1854–5 itp. W l. 1861–2 kandydował kolejno do: Wysłanniczego Komitetu Zjednoczonych Dążeń, Komisji Tymczasowej Jednoczącej się Emigracji i Komitetu tymczasowego Emigracji Polskiej. Po upadku powstania styczniowego opowiedział się za dalszą działalnością polityczną Hotelu Lambert i w tej sprawie osobiście interweniował u Władysława Czartoryskiego w maju 1865. P. był także współzałożycielem i czynnym członkiem Tow. Litewskiego i Ziem Ruskich oraz jednym z założycieli Tow. Literackiego i współorganizatorem Tow. Historycznego. W Tow. Literackim (od r. 1854 w Tow. Historyczno-Literackim) od r. 1836 pełnił do śmierci funkcję sekretarza. Kierował jego pracami, zastępował prezesa na sesjach zamkniętych i publicznych, zabiegał u władz francuskich o subsydia i uznanie Towarzystwa za stowarzyszenie wyższej użyteczności publicznej itp. Jako współzałożyciel Tow. Naukowej Pomocy i długoletni członek jego Rady trudnił się zbieraniem funduszy, rozdziałem stypendiów i kontrolą nauczania dzieci emigrantów. Podobne funkcje pełnił w Radzie Szkoły Polskiej. W r. 1838 współorganizował Bibliotekę Polską i pozostał do śmierci członkiem jej Rady. Z inicjatywy W. Zamoyskiego został również wciągnięty w organizowanie szkoły francuskiej w Paryżu dla uczniów z Bułgarii (1843). W r. 1833 powołano go do komitetu czuwającego nad rozdziałem subsydiów francuskich dla emigracji, a później systematycznie wykorzystywano w różnych akcjach charytatywnych. Wspierał m. in. działalność Tow. Dam Polskich, Radę Gospodarczą Braterskich Posług, Stowarzyszenie Podatkowe i Stowarzyszenie Bratnie Wzajemnej Pomocy. Był najczęściej wybierany kolektorem różnych składek, jak np. na medal dla D. C. Stuarta, na pomnik dla K. Sienkiewicza, na fundusz dla dzieci A. Mickiewicza itp. P. był autorem pracy historycznej Wiadomości o tajnych towarzystwach w Polsce (Paryż b. r.), biografii A. Cichowskiego (rkp.), wierszy satyrycznych, politycznych i erotycznych (nieliczne ukazały się drukiem), artykułów do prasy polskiej i francuskiej oraz pism i odezw politycznych, przeważnie nie podpisanych (częściowo rkp. w B. Czart.). W początkach emigracji zamieszkał na stałe w Paryżu, utrzymując się z procentów od kapitału. We wrześniu 1864 przeniósł się z rodziną do Wersalu i tam zmarł 3 VI 1866, pochowany został w grobowcu rodziny Delaroche na cmentarzu Montmartre w Paryżu.

Żonaty (w r. 1830) z Emilią z Pilchowskich P. miał dwoje dzieci: Ignacego (zob.) i Kazimierę, zamężną za hr. Horacym Delaroche, wielkim przyjacielem Polaków.

 

Litografia Desmaisonsa (b. d.) w Muz. Narod. w W.; – Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I, II cz. 1, cz. 3 vol. 1, 3; Hirschberg A., Bibliografia powstania narodu polskiego, Lw. 1882; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Gerber R., Studenci Uniw. Warsz. 1808–1831, W. 1977; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la Révolution du 29 Novembre 1830, Paris 1832; Uruski; Bratkowski J., Spis Polaków zmarłych na emigracji, [Paryż b. d.] t. II k. 34; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich, s. 170; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Askenazy Sz., Łukasiński, W. 1908 II; Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883–4 I–V; Bieliński, Uniw. Warsz. I–III; Dylągowa H., Tow. Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970 (bibliogr., na s. 161 reprod. litografii P-y); Gadon, Emigracja pol., I–III; tenże, Z życia Polaków we Francji, Paryż 1883 s. 9, 21, 28–9, 41–2, 44, 77, 88, 123; Gruss N., Szkoła Polska w Paryżu, W. 1962; Haas L., Sekta farmazonii warszawskiej, W. 1980; Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1948–50 I–III; Jędrzejewicz J., Zwycięstwo pokonanych, W. 1974; Kalembka S., Wielka Emigracja, W. 1971 s. 90, 137–8, 244; Konarska B., W kręgu Hotelu Lambert, W. 1971; Kucharzewski J., M. Mochnacki, Kr. 1910; Mochnacki M., Powstanie narodu polskiego w l. 1830 i 1831, P.–Berlin 1863 I 226, 229, 271–6, II 18, 24–56, 229–30, 215, III 18; Morawski T., Dzieje narodu polskiego, P. 1870 III 214–15, 244–5; Przelaskowski R., Sejm warszawski r. 1825, W. 1929; Sąd Sejmowy opowiedziany przez naocznego świadka, Kr. 1869 s. 45, 51, 53, 55, 65, 80, 82, 84–5, 91, 103, 113, 116; Skałkowski A. M., Aleksander Wielopolski…, P. 1947 I–III; Szenic S., Ani triumf, ani zgon, W. 1971 s. 147; Szostakowski S., Główne organy prasowe Hotelu Lambert, Zesz. Nauk. Uniw. Kopernika M. w Tor., 1970 IV z. 40 s. 114; Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i Noc Listopadowa, Kr. 1925; Tow. Historyczno-Literackie w Paryżu, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1866 s. I i n., 42; Wencel-Kalembkowa U., Pierwsze miesiące emigracyjnej działalności gen. J. Dwernickiego, Zesz. Nauk. Uniw. M. Kopernika w Tor., 1970 IV z. 40 s. 17–19; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, (dotyczy Ignacego Plichty – ojca); [Zaleski B.], A. Plichta, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1866 s. 353– 4; – A Mr Alphonse Bernard. Adres, Paryż 15 VIII 1863; Akt założenia Stowarzyszenia Podatkowego, Paryż 2 III 1862; Barzykowski S., Wiadomości o Instytucie Przygotowawczym Polskim w Paryżu, Paryż 1 VIII 1853; Czartoryski A. J., Wezwanie do składki na medal dla lorda D. C. Stuarta, Paryż 20 IV 1859; Głos z kraju..., Paryż 2 IX 1861; Jełowicki A., Wspomnienia, Lw. 1933; Komisja Tymczasowa Jednoczącej się Emigracji do ogółu emigracji, Paryż 10 IV 1862; Komitet Tymczasowy do emigracji, Paryż 16 V 1862; Kostrzycki M., Obrona A. P-y. Duplika w sprawie A. P-y…, w: Sąd Sejmowy, Cz. II, Rozdz. I–IX, W. 1828; Koźmian A. E., Wspomnienia, P. 1867 II 25, 36, 72, 344, 416–17; Krasiński J., Pamiętniki…, od 1790 do 1831 r., P. 1877 s. 64, 159, 182; Lelewel, Listy emigracyjne, I, IV, V; Lelewel P., Pamiętniki i diariusze domu naszego, Wr. 1966; Lista kandydatów do cywilnej reprezentacji emigracji polskiej, Paryż 10 III 1862; Morawski T., Moje przygody…, Kr. 1873 s. 5–26, 61; Niemcewicz J. U., Pamiętniki z 1830–1831 roku, Kr. 1909; Odezwa o składkę na oddanie czci pośmiertnej K. Sienkiewiczowi, Paryż 1 III 1860; Prądzyński I., Pamiętniki gen…., Kr. 1909 I, IV; Sprawozdanie miesięczne Rady Gospodarczej Braterskich Posług, Paryż 1849; Szkoła Wyższa Polska. Zdanie sprawy…, Paryż 1866; Wezwanie do składki na fundusz narodowy dla dzieci Mickiewicza, Paryż 14 XII 1855; Wyczechowski A., Skarga prokuratora… przeciwko A. P-cie, W. 1828; Zaleski J. B., Korespondencja, Lw. 1902 I–V; Zamoyski W., Pamiętniki jen…., P. 1910–30 I, III, IV, VI; – „Feniks” (Paryż) 1833; „Kalendarz Polit.” (W.) 1820 s. 106, 1821 s. 111; „Nowy Kalendarz Polit.” (W.) 1819 s. 93, 1820 s. 107, 1821 s. 97, 1822 s. 101, 1823 s. 106; „Tyg. Pol. i Zagraniczny” (W.) 1818 I–III nr 1, 2, 5, 13, 14, 16, 23, 46; – AGAD: rkp. Protokół Rady Admin. nr 17, Kancelaria Tajna Konst. nr 18; B. Czart.: rkp. 3811, 5224–5225, 5252, 5272–5273, 5276–5278, 5313, 5321, 5355, 5463, 5658, 5682, Ewid. – 1160, 1163, 1164, 1165, 1237, 1624, 2573; B. Narod.: rkp. 5998; B. Ossol.: rkp. 7814, 9809, 12158, 12390, 12895; B. PAN w Kr.: rkp. 1831, 2028 t. 5, 2228 t. 1–8, 10–12, 14, 19, 2229–2230, 2326 t. 1, 2407, 2408 t. 1–2.

Jan Wszołek

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan Chrzciciel Śniadecki

1756-08-29 - 1830-11-09
astronom
 

Józef Jerzy Szujski

1835-06-16 - 1883-02-07
historyk
 

Stanisław Tondos

1854-03-10 - 1917-12-22
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Wincenty Rapacki

1840-01-22 - 1924-01-12
aktor teatralny
 

Wacław Ritschel

1794 - 1872-06-16
architekt
 

Józef Stecki

1820-03-08 - 1880-08-10
ksiądz rzymskokatolicki
 

Dominik Anc

1844-07-20 - 1918-05-28
adwokat
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.