INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Andrzej Potiebnia (Potebnia)     

Andrzej Potiebnia (Potebnia)  

 
 
1838-08-19 - 1863-03-05
Biogram został opublikowany w latach 1982-1983 w XXVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Potiebnia (Potebnia) Andrzej (1838–1863), przywódca oficerów rosyjskich współdziałających z powstaniem styczniowym. Ur. 19 VIII (st. st.), był synem Afanasija, wywodzącego się ze szlachty kozackiej, eks-oficera, właściciela folwarczku Pierekopowce w gub. połtawskiej. Od r. 1848 uczył się w korpusie kadetów w Połocku oraz (1854–6) w Konstantynowskiej Szkole Wojskowej w Petersburgu; tu zaprzyjaźnił się z Jarosławem Dąbrowskim. Wcielony jako chorąży do szliselburskiego p. piechoty, kwaterującego w Królestwie Polskim, awansował na podporucznika po ukończeniu (1858–9) rocznej szkoły oficerskiej w Carskim Siole. Prawdopodobny jest jego udział w oficerskich kółkach konspiracyjnych oraz to, że zawiązał podobne kółko w swym pułku w Warszawie. W końcu r. 1861 znalazł się w Komitecie Oficerów 1 Armii, kierującym ruchem rewolucyjnym w armii carskiej na ziemiach polskich. Zapewne był autorem niektórych odezw tej organizacji; z redaktorami „Kolokola” w Londynie nawiązał kontakt najpóźniej w czerwcu 1862. Poparł niedoszły projekt J. Dąbrowskiego podjęcia walki zbrojnej już latem t. r. W odwet za skazanie na śmierć trzech oficerów spiskowych strzelił, raniąc go, do p. o. namiestnika A. Lüdersa, 27 VI w Ogrodzie Saskim w Warszawie. Odtąd ukrywał się; formalnie usunięty z wojska, pomówiony został przez propagandę caratu o zdefraudowanie skarbowych pieniędzy. Po aresztowaniu Dąbrowskiego P. stanął na czele Rosyjskiego Komitetu Wojskowego w Warszawie. W lipcu, wrześniu i listopadzie 1862 dojeżdżał do Londynu dla uzgodnienia z A. Hercenem i M. Ogariowem warunków uczestnictwa oficerów rosyjskich w przyszłym polskim powstaniu. W końcu listopada podporządkował swoją organizację Komitetowi «Ziemli i Woli» i wziął udział w grudniowych rozmowach Zygmunta Padlewskiego z tymże Komitetem w Petersburgu.

Po «brance» warszawskiej z 14/15 I 1863 P. wraz z Padlewskim odwiedzał zgrupowanie ochotników w Puszczy Kampinoskiej. Nekrolog pióra Ogariowa zawiera głuchą wzmiankę: «P. utworzył oddział, nieszczęśliwy wypadek go zniszczył» – o którym to zdarzeniu milczą inne źródła. W początku lutego 1863 P. zjawił się po raz ostatni w Londynie, uzgadniał z M. Bakuninem sprawę utworzenia «rosyjskiej drużyny» po stronie powstańców. Wstrzymywany przez Hercena, udał się na pole walki. Nie ma pewności, czy dotarł wtedy do Warszawy. Z obozu Mariana Langiewicza w Pieskowej Skale pisał do Hercena 3 III: «Postanowiłem tu zostać. Nadziei by coś zrobić – mało; spróbujemy». Następnego dnia w potyczce pod Skałą wziął udział w ataku kosynierów i padł śmiertelnie ranny. Zmarł rankiem 5 III 1863. Uczcił tę śmierć „Kolokol”, jako znak braterstwa rosyjskich i polskich rewolucjonistów.

W r. 1953 symboliczny nagrobek P-i umieszczono obok zamku w Pieskowej Skale.

 

Często reprod. 2 fot.: w mundurze i po cywilnemu; – Kozłowski, Bibliogr. powstania; Djakov V. A., Dejateli russkogo i pol’skogo osvoboditel’nogo dviženija v russkoj armii, Moskva 1967; tenże, Ruch rewolucyjny w armii rosyjskiej a powstanie styczniowe, Wr. 1967; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; Kowalski J., Rewolucyjna demokracja rosyjska i powstanie styczniowe, W. 1955 s. 228–45, 303–14; Kucharzewski J., Wyzwalanie ludów, W. 1931; Lejkina-Swirska W., Andrej Potiebnia, w: Revoljucionnaja situacja v Rossii, Moskva 1963, taż, w: Za našu i vašu svobodu. Geroi 1863 goda, Moskva 1964; Miller I., Russkij voennyj komitet v Varšave i CK Zemli i Voli, „Sovetskoe Slavjanovedenie” 1966; Młynarski Z., Slisz A., Andrzej Potiebnia, bohater wspólnej sprawy, W. 1955; [Przyborowski W.], Dzieje 1863 r., I 488–9, 496; tenże, Historia dwóch lat. 1861–1862, IV 273, 360–5; Przybyszewski E., Pisma, W. 1961; Rzadkowska H., Marian Langiewicz, W. 1967; Smirnow A., Więzy rewolucyjne narodów Rosji i Polski, W. 1972; Snytko T., Studenčeskoe dviženije v russkich universitetach, w: Vosstanie 1863 goda i russkopol’skie rcvoljucionnye svjazi, Moskva 1960; Škrob S., Žertva pol’skogo osvoboždenija, „Katorga i Ssylka” 1931, 1933–4; Śliwowscy W. i R., Aleksander Hercen, W. 1973; Zdrada J., Jarosław Dąbrowski, Kr. 1973; Zieliński S., Bitwy i potyczki, Rapperswil 1913 s. 164; – Chądzyński Z., Wspomnienia powstańcze, W. 1963; Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Wyd. J. Czubek, Kr. 1908; Dąbrowska P., Pamiętnik, w: K. Dunin-Wąsowicz, Warszawa w pamiętnikach powstania styczniowego, W. 1963 s. 258; Gogel N., Iosafat Ogryzko i peterburgskij revoljucionnyj ržond, Wil. 1867 s. 124–7; Hercen A., Rzeczy minione i rozmyślania, W. 1954 V 178–87; tenże, Sobranie sočinenij, Moskva 1959 XVII; Jeziorański A., Pamiętnik, Lw. 1880 I 222; Milowicz W., Wydawnictwo materiałów do historii powstania, Lw. 1894 IV; [Nowolecki A.], Pamiątka dla rodzin pol., dod. do t. II s. 50; Ruch rewolucyjny na Litwie i Białorusi, Moskwa 1964; Współpraca rewolucyjna polsko-rosyjska, Moskwa 1963 I; Żeromski S., Listy do Henryka Bukowskiego, W. 1975.

Stefan Kieniewicz

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.