Czetwertyński-Światopełk Antoni Jan Nepomucen (1744–1830), kasztelan bracławski, młodszy syn Felicjana, starosty daniczowskiego, i Marianny Jełowickiej, brat Janusza, którego dystansował w życiu politycznym, »ut cedat maior minori«. Osierocony młodo przez ojca (1756), jął się wadzić z bratem o majątek, mając, jak się zdaje, słuszność po swojej stronie. Spór oparł się aż o komisję sejmową 1775 r.; nierozstrzygnięty, trwał jeszcze szereg lat. W r. 1765 Cz. został szambelanem król., wziął, jak się zdaje, udział w konfederacji barskiej, lecz mimo to nie wypadł z łask królewskich, które zawdzięczał osobistej »zręczności i układności«. Był więc kolejno stolnikiem bracławskim po ustąpieniu Piotra Rzążewskiego (18 XII 1772), generał-adiutantem król., chorążym dźwinogrodzkim (12 VIII 1774). Po raz pierwszy posłował z woj. bracł. na sejm 1776 r. W r. 1780 dopomógł do uchwalenia instrukcji poselskiej przychylnej królowi, w której zostały podniesione jego dotychczasowe »zasługi«. Deklarując St. Augustowi pełną współpracę, komunikował się z jego zaufanymi Kickim i gen. Komarzewskim, a na terenie województwa działał z kasztelanem bracł. Grocholskim. Otrzymał za to w r. 1782 order św. Stanisława i chorążostwo winnickie. Za protekcją St. Augusta posłował na sejm 1782 r., po śmierci Kordysza postąpił na chorążego bracł. (1783), zaś w roku nast. posłował po raz trzeci z woj. bracławskiego na sejm. W r. 1786 ustąpił funkcji poselskiej z tegoż woj. Adamowi Rzewuskiemu, chor. lit., a w zamian otrzymał szarżę rotmistrza kawalerii narodowej. Podany przez Radę Nieustającą jako kandydat do kasztelanii kijowskiej 1785 r., gdy go ta ominęła, wziął w r. 1787 udział w organizowaniu komisji cyw.-wojsk. bracławskiej, której nawet prezydował. W tymże roku starał się o kasztelanię bracł., w r. 1789 o owrucką. Obrany posłem bracł. na Sejm Czteroletni, nie odegrał na nim prawie żadnej roli. Natomiast wymógł wreszcie nadanie po Grocholskim kasztelanii bracławskiej 25 X 1790 r., którą trzymał jako ostatni kasztelan do r. 1796. W r. 1791 otrzymał order orła białego. Stronnik królewski, »baczny i posłuszny ustawom« Sejmu Czteroletniego i konstytucji majowej, łagodził opozycję bracławską. W r. 1792 sam nie zaciągnął się do armii, gdyż po pojedynku w r. 1776 utracił władzę w ręce, za to informował króla o ruchach wojsk walczących, dozwolił werbować rekruta ze swoich włości, wysuwał projekty, nieraz bardzo udatne, podatkowe i wojskowe, jak np. stworzenia 15.000 korpusu »strzelców«, mającego osłonić lewe skrzydło wojsk polskich, walczących już na Wołyniu. Po rozbiorach podzieliwszy majątek między dzieci, część zaś sprzedawszy Michałowi Jełowickiemu, osiadł po śmierci żony Anny Ryszewskiej, z którą miał trzy córki i czterech synów, w Warszawie. Tam oddawszy się dewocji i działalności charytatywnej, przez lat czterdzieści żył jako symbol dawnych czasów. Zmarł 9 IV 1830 r.
Niesiecki; Boniecki; Uruski; Borkowski J., Almanach błękitny, Lw. 1908; Bartoszewicz J. w Enc. Org. VI; W. Enc. Il.; Estr. XIV; Słow. Geogr. XII 704; Konopczyński W., Polska a Turcja, W. 1936; »Gazeta Lwowska«, Lw. 1830, nr 47; B. Ord. Kras. w W., rkp. 4061; B. Czart., rkp. 655, 658, 696, 724, 732, 920.
Julian Nieć