Radziwiłł Antoni Mikołaj h. Trąby (1741–1778), referendarz w. kor., sekretarz w. kor. Ur. 4 X, był synem Marcina Mikołaja, krajczego lit. (zob.), i jego drugiej żony Marty z Trębickich, bratem Michała Hieronima (zob.), przyrodnim Józefa Mikołaja (zob.).
Po ubezwłasnowolnieniu chorego umysłowo ojca w r. 1748 R. pozostawał pod opieką krewnych, chorążego w. lit. Hieronima Floriana (zob.) oraz hetmana w. lit. Michała Kazimierza (zob.) Radziwiłłów. Początkowo zamierzał poświęcić się karierze wojskowej i w r. 1755 rozpoczął z polecenia hetmana w. lit. służbę wojskową w regimencie w Nieświeżu. W r. 1757 dosłużył się stopnia porucznika, lecz zapewne m. in. z powodu słabego zdrowia postanowił obrać stan duchowny. W październiku 1760 został przyjęty do seminarium duchownego księży misjonarzy w Warszawie. R. posiadał wówczas tytularną kanonię gnieźnieńską. Studiując w Warszawie sprawował opiekę nad braćmi, uczącymi się u teatynów.
R. starał się o uzyskanie jakiegoś intratnego beneficjum, które byłoby «sierocego stanu naszego podporą». Dzięki protekcji bpa krakowskiego Kajetana Sołtyka otrzymał prezentę na kanonię wileńską (instalowany 30 IX 1761). Święceń kapłańskich udzielał R-owi, za dyspensą, arcybp Ignacy Riaucour, we wrześniu 1763 – diakonatu, a 9 IX 1764 – prezbiteriatu. Od lutego 1765 R. przebywał w Wilnie, uczestnicząc w pracach kapituły, m. in. w sądach kapitulnych. W r. 1766 zasiadał jako sędzia w Trybunale Głównym W. Ks. Lit. W tym czasie bezskutecznie starał się o probostwo kleckie. Dn. 21 IX 1767 R. został mianowany referendarzem w. kor. duchownym. Być może zawdzięczał to protekcji Karola Radziwiłła, marszałka konfederacji radomskiej, oraz N. Repnina. Na sejmie 1767 r. R. nie był obecny, prosił jednak brata Michała Hieronima, aby wraz z Jackiem Małachowskim starał się na sejmie o przywrócenie dawnego zakresu władzy referendarskiej, ograniczonej w r. 1766. Dawne kompetencje zostały przyznane jurysdykcji referendarskiej na sejmie 1768 r. W lipcu 1768 R. otrzymał z dóbr rodzinnych, zdewastowany i wymagający dużych wkładów finansowych, majątek Miastków w ziemi czerskiej. W wyniku podziału majątku w l. 1770–1 otrzymał Pustynię i Dębicę w woj. sandomierskim. Wr. 1773 R. otrzymał Order Św. Huberta.
W połowie r. 1772 (akt nominacji z 7 VI) R. uzyskał probostwo nieświeskie i odbył podróż do Wilna celem złożenia przysięgi. T. r. wojska rosyjskie i austriackie wyrządziły mu w majątkach duże szkody, m. in. w dobrach sandomierskich wojska rosyjskie zniszczyły mu statki do spławiania zboża, a Austriacy zabrali kilkadziesiąt podwód z ludźmi. Wystarał się więc u dowódców rosyjskich o libertacjc dla dóbr miastkowskich i probostwa nieświeskiego. Dzięki pomocy K. Radziwiłła, R. otrzymał w połowie 1772 r. w użytkowanie beneficjum ołyckie i żółkiewskie. Dn. 12 VIII 1773 został mianowany przez Stanisława Augusta sekretarzem w. kor. duchownym. Zmarł w swoich dobrach Pustynia w początkach kwietnia 1778. Pochowany został 24 IV 1778 w Dębicy.
Kotłubaj E., Galeria Nieświeżska portretów Radziwiłłowskich..., Wil. 1857; Borkowski J. Dunin, Genealogie żyjących utytułowanych rodzin polskich, Lw. 1895; Dworzaczek, tabl. 164; Uruski; Żychliński, IV tabl. IV, XI 178; Błeszczyński J., Spis senatorów i dygnitarzy koronnych (świeckich) z XVIII w., W. 1862; – Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska, Wil. 1908–16 I, III (poza indeksem s. 343); Rafacz J., Sąd referendarski koronny. Z dziejów obrony prawnej chłopów w dawnej Polsce, P. 1948 s. 87; – Księgi referendarii koronnej z drugiej połowy XVIII w., W. 1955 I; – „Gaz. Warsz.” 1778 nr 35, 37; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. IV, teka 3 koperta 35–42 (197 listów R-a z l. 1750–78 – główna podstawa opracowania życiorysu), Księgi sądów referendarskich, Dz. VII, księga protokołów nr 39 z l. 1768–72 za referendariatu J. Małachowskiego i R-a, Dz. XI; B. Czart.: rkp. 684; B. Jag.: rkp. 6147.
Hanna Dymnicka-Wołoszyńska