Piotrowski Antoni (1853–1924), malarz, rysownik. Ur. 7 IX we wsi Nietulisko Duże w pow. opatowskim, był najmłodszym z trzynaściorga dzieci Wincentego i Marianny z Zabierzewskich. Ojciec P-ego był dzierżawcą i wójtem gminy Kunów. Po śmierci ojca P. (w r. 1854) zamieszkał z matką u rodziny w Radomskiem. Był tam świadkiem wydarzeń 1863 r., które – wraz ze scenami z polowań i z życia Cyganów – stanowiły temat jego pierwszych dziecięcych rysunków. Dwa lata później P. przeniósł się do Warszawy z matką i siostrą, które podjęły pracę w Instytucie Głuchoniemych na placu Trzech Krzyży. W r. 1868 rozpoczął naukę rysunku w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona i w warszawskiej Klasie Rysunkowej u Rafała Hadziewicza i Antoniego Kamińskiego, później u W. Gersona. Z tych lat datował się początek przyjaźni z Józefem Chełmońskim. W r. 1874 P. zaczął wystawiać w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) i otrzymał stamtąd stypendium z zapisu Franciszka Korwin-Szymanowskiego oraz jednorazowy zasiłek pieniężny. Suma ta, jak również otrzymany z TZSP w r. n. zasiłek stypendialny umożliwiły P-emu zrealizowanie zamierzonego wyjazdu na dalsze studia za granicę. W r. 1875 kształcił się w Monachium, m. in. u W. Lindenschmidta młodszego. T. r. wziął po raz pierwszy udział w wystawie Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) we Lwowie. Wkrótce jednak powrócił do kraju, tym razem do Krakowa. Próbował kształcić się prywatnie u Jana Matejki, nie godził się jednak z malarstwem historycznym mistrza i wkrótce otworzył własną pracownię. Z tego okresu pochodzą m. in. obrazy Pochód rekrutów oraz W miasteczku, wystawiony później i zakupiony w warszawskim TZSP. Dla odbycia studiów pejzażowych P. brał udział w tym czasie, razem z J. Chełmońskim, w wyprawie na galicyjskie Podole. Artystycznym plonem wyjazdu były liczne obrazy, m. in. Podolskie zaspy oraz inne kompozycje zakupione przez Aleksandra Krywulta. Dn. 12 X 1879 odbył się w kościele Mariackim w Krakowie ślub P-ego z Marią Riedel, córką kupca krakowskiego, po czym Piotrowscy wyjechali do Paryża i przebywali tam ok. czterech lat. Z tego okresu pochodzą sprzedane we Francji większe kompozycje P-ego: Potyczka powstańców z ułanami rosyjskimi, Powstańcy polscy na gościńcu, Guidy napoleońskie na rekonesansie i obrazy z wojny rosyjsko-tureckiej. P. uczestniczył też w Paryżu w Salon Cimaise w r. 1880 oraz w Salonach Paryskich w l. 1880 i 1881. Od r. 1880 wystawiał też w warszawskim Salonie A. Krywulta i w TZSP. W r. 1884 był już w Krakowie i otworzył w willi Tadeusza Stryjeńskiego «Pod Stańczykiem» nową pracownię. Tam powstał m. in. obraz Egzekucja, malowany dla Muzeum w Raperswilu. W l. 1884–6 P. pracował również jako nauczyciel na Kursach im. Adriana Baranieckiego; był tam nauczycielem Olgi Boznańskiej. W r. 1885 wyjechał do Bułgarii jako rysownik-korespondent pism angielskich i francuskich („Graphic”, „Illustrated London News”, „Illustration” i „Le Monde Illustré”) przy sztabie A. Battenberga w wojnie bułgarsko-serbskiej. Pozostawił serię rysunków z tej wojny oraz cykl 10 obrazów wykonanych na zamówienie ks. Battenberga dla Galerii Narodowej w Sofii. Później jeszcze kilkakrotnie jeździł z Krakowa do Bułgarii jako korespondent pisma „Graphic”. W r. 1887 P. miał we Lwowie indywidualną wystawę obrazów i szkiców z wojny bułgarsko-serbskiej. W r. 1891 uczestniczył w Wystawie Berlińskiej, wystawiając obraz Nimfy i satyry – nagrodzony zaszczytnym wyróżnieniem. Obraz ten stanowił pierwszy sygnał fantastyczno-dekadenckiego nurtu, któremu ulegał artysta na przełomie stuleci. W r. 1895 P. otrzymał list pochwalny za wystawiony w TZSP obraz Idylla pasterska.

Aktywny w życiu artystycznym Krakowa, gdzie wystawiał od r. 1887 w TPSP, wszedł P. w r. 1894 do zarządu założonego w Krakowie Powszechnego Stowarzyszenia Artystów Polskich. W r. 1897 był członkiem-założycielem Tow. Artystów Polskich «Sztuka», z którym następnie często wystawiał. W l. 1897–1903 odbywał podróże na Wschód również w charakterze korespondenta-rysownika z wojny turecko-greckiej. Współuczestniczył w malowaniu panoram: Przejście przez Berezynę (1894, z Wojciechem Kossakiem, Julianem Fałatem, Kazimierzem Pułaskim, Janem Stanisławskim i Michałem Wywiórskim) i Tatry (1895, ze Stanisławem Janowskim). W r. 1896 miała miejsce w Sukiennicach w Krakowie wspólna wystawa prac P-ego i Włodzimierza Tetmajera. Wystawa ta została przeniesiona później do warszawskiego TZSP. W r. 1897 współpracował w Petersburgu przy dekoracji malarskiej rzymskokatolickiego kościoła Św. Katarzyny. W r. 1898 zamieszkał na pewien czas w Łodzi, wykonując plafony w pałacu Edwarda Hersta. W r. 1900 P. przeniósł się do Warszawy. Tam też miały miejsce indywidualne wystawy P-ego w Salonie Krywulta w l. 1900, 1901 i 1906 i jubileuszowa wystawa w TZSP (którego był członkiem rzeczywistym) w pięćdziesięciolecie pracy artystycznej w r. 1920. Do ostatniej niemal chwili czynny zawodowo, pracował P. jeszcze w r. 1921 jako nauczyciel w Szkole Sztuk Pięknych im. W. Gersona.

P. reprezentował kierunek realistyczny, odznaczał się wielką płodnością. Malował obrazy historyczno-batalistyczne; uprawiał też malarstwo rodzajowe w pejzażu, odtwarzał często sceny z życia wsi mazowieckiej. Bardzo cenione przez współczesnych były jego kompozycje batalistyczne z końmi, zwłaszcza epizody z r. 1863, które nawiązywały do twórczości Maksymiliana Gierymskiego. Po r. 1885 w twórczości P-ego przeważała batalistyka; jako naoczny świadek rysował sceny z wojny serbsko-bułgarskiej; w r. 1887 wykończył cykl obrazów na ten temat znajdujący się w Muzeum w Sofii. Malował też portrety, ilustrował dzieła Henryka Sienkiewicza, a na przełomie XIX i XX w. tworzył obrazy fantastyczno-modernistyczne. W ostatnich latach życia powrócił do tematów rodzajowych swej młodości. P. uprawiał też działalność publicystyczno-literacką; napisał m. in. Wspomnienia naocznego świadka z wojny bułgarsko-serbskiej („Wędrowiec” 1886 t. 24, półr. 1 s. 127 i n.) z ilustracjami autora i Józef Chełmoński. Wspomnienie (Kr. ok. 1917?). P. zmarł w Warszawie 12 XII 1924. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

W małżeństwie z Marią z Riedlów P. miał synów Wojciecha (ur. 13 VIII 1880), późniejszego przemysłowca i kupca we Lwowie, i Jędrzeja (ur. w maju 1882), który zabił się, spadłszy z konia w r. 1906.

W r. 1924 odbyła się w TZSP pośmiertna wystawa obrazów P-ego. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się jego 7 obrazów olejnych: Wojak na koniu i dziewczyna (1885), Ślub wieczorem (1882), Portret własny z paletą (1893), Epizod z powstania 1863 r. (1880), Bezdomna (1896, wystawiony na Międzynarodowej Wystawie w Berlinie w r. 1896), W karczmie (1877), W miasteczku. Nadto Muzeum posiada jego kilkadziesiąt drobnych akwarel, rysunków piórkiem, kredką, ołówkiem, sepią oraz gwasze i nieliczne studia olejne, głównie sceny rodzajowe, historyczne, studia typów polskich, bałkańskich i z Kurdystanu, ilustracje do „Trylogii”, projekty plafonów i fryzów w Łodzi. W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie są cztery obrazy olejne, wśród nich znany obraz Wesele idzie (1891).

Muz. Narod. w W.: Portret własny z paletą (1893, olej, płótno); Garlińska-Zembrzuska H., Ikonografia L. Solskiego, „Pam. Teatr.” 1976 z. 3; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Enc. Org. (1898–1904); W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Swieykowski, Pam.Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Katalog II Wystawy wiosennej 1907, Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, Lw. 1907; Katalog IX wystawy Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, W. 1918 (tu: W. Husarski, Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach s. 78, 79, 713–27); Katalog IX wystawy Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie 1875/6, Lw. 1876; toż X., 1877/8, Lw. 1878; toż XVI., Lw. 1883; Katalog ilustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie, Lw. 1894; Katalog nieustającej wystawy Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kr. 1889; toż, 1890; toż, 1891; Katalog nieustającej wystawy Zjednoczonego Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych… 20 XII 1885 przy pl. Św. Ducha (Lw.); Katalog nieustającej wystawy Zjednoczonego Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie (1892?); Katalog Pierwszej Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej w Krakowie…, Kr. 1887; Katalog I wystawy współczesnej polskiej sztuki kościelnej im. Piotra Skargi w Krakowie, 1911; Katalog Salonu Richlinga z Warszawy, Wil. 1914; Katalog III wystawy Tow. Artystów Polskich «Sztuka», Kr. (1899) 19 VI–19 VII; Katalog wystawy dzieł sztuki «Legiony Polskie»…, Marzec–kwiecień, Kr. 1916; Katalog wystawy dzieł sztuki w nowym gmachu przy pl. Szczepańskim, Kr. 1901; Katalog Wystawy dzieł sztuki Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych, Kr. 1902; Katalog wystawy obrazów i szkiców z wojny bułgarsko-serbskiej – A. P-ego – w «Domu Narodnym», Lw. 1887; Katalog wystawy retrospektywnej «Życie polskie w malarstwie», Inst. Propagandy Sztuki, W. 1934; Katalog zbiorów Edwarda Rejchera, Wiedeń 1918; Malarstwo pol. od XVI do XX w., Katalog, W. 1975; Nineteenth Century Polish Paintings a Loan Exhibition February 16 to March 19, 1944, The Metropolitan Museum of Art, New York; Sztuka warsz. Katalog; Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Katalog. VI wystawa jesienna, listopad–grudzień, 1909; Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Ósma doroczna wystawa, grudzień 1912–styczeń 1913; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Katalog. Salon doroczny 1920/1, W. 1920; toż 1921/2, W. 1921; toż 1922/3, W. 1922; toż 1923, W. 1923; toż 1924, W. 1924; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Katalog. Salon Jesienny 1918, W. 1918; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Katalog. Salon Wiosenny, W. 1919; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Katalog. Salon Wiosenny Artystów Warszawskich, W. 1915; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Wielka wystawa konkursowa «Portret Polski». Katalog, W. 1925; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Przewodnik Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, Nr 7, W. 1925 (Wystawa A. P-ego); toż, Nr 47, W. 1929 (Wystawa obrazów ofiarowanych TZSP przez Leona Papieskiego); toż, Nr 86, W. 1933 (Żołnierz i koń w sztuce polskiej w. XIX i XX); Sawicka S., Grafika polska, Przewodnik po wystawie retrospektywnej. Muz. Narod. w W., W. 1938 s. 31; 1863–1913. Przewodnik po wystawie roku 1863, Lw. 1913; – Lepszy L., Historia malarstwa, „Roczn. Krak.” T. 6: 1904 s. 249; Łoś W., Z pracowni naszych mistrzów, W. 1897 s. 137–49; Masłowski M., Malarski żywot J. Chełmońskiego, W. 1965; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Prokesch W., Antoni Piotrowski, Współczesne malarstwo polskie, Kr. 1914 Z. VIII; Puciata-Pawłowska J., Dzieje Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie, W. 1939 s. 35, 46, 73, 75, 76; Ryszkiewicz A., Zbieracze i obrazy, W. 1972; Treter M., Nowsze malarstwo polskie w Galerii Miejskiej we Lwowie, „Lamus” (Lw.) 1911 s. 133; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edynburg 1946 s. 1965; Sprawozdanie Dyrekcji TPSP w Krakowie za r. 1905, s. 19, 27; toż za r. 1907, s. 21; Sprawozdanie Komitetu TZSP za r. 1915, s. 24; toż za r. 1916, s. 14; toż za r. 1917, s. 24; toż za r. 1918, s. 24; toż za r. 1919, s. 23; toż za r. 1920, s. 3; toż za r. 1924, s. 6, 7; toż za r. 1925, s. 7, 10, 26, 27, 35, 38, 39; – Kalendarz Józefa Ungra, W. 1903 s. 54; Kalendarz Powszechny, W. 1882 s. 73–4; „Kur. Warsz.” 1924 nr 349 (wyd. wieczorne s. 23 nekrolog), nr 350 s. 9 (nekrolog); – B. IS PAN: Zbiory Specjalne nr inw. 91 (Piotrowski A., Autobiografia, W. 1911 mszp.); B. Publ. w W.: Arch. „Przeglądu Tygodniowego”, rkp. akc. 892 (wyd. Kalendarza „Ruch”, odpowiedź artysty na ankietę k. 137); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara); IS PAN: Materiały Słownika Artystów Polskich; Paraf. Rzymskokatol. Św. Władysława: 27–510 Kunów koło Wierzbnika (Akt urodzenia i chrztu A. P-ego nr 97/1853).

Maria Zakrzewska