Studencki Antoni, pseud.: Złom, Przemysław, Bystry (1908–1943), inżynier górnik, komisarz Tajnej Organizacji Niepodległościowej w Żywcu.
Ur. 9 II w Żywcu, był synem Antoniego (przydomek Strzylac), urzędnika magistrackiego, i Marii z Jeziorskich.
S. ukończył Męską Szkołę Powszechną oraz oddział typu matematyczno-przyrodniczego Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Żywcu, gdzie w r. 1927 zdał maturę. Od t.r. studiował w Akad. Górniczej w Krakowie. W czasie studiów zarabiał korepetycjami i pomagał bratu Karolowi w nauce w Szkole Przemysłowej w Bielsku. Po uzyskaniu w r. 1932 dyplomu inżyniera górnika podjął pracę w kopalni węgla «Katowice»; wkrótce awansował tam na stanowisko zawiadowcy kopalni. Następnie przeniósł się do kopalni «Polska» w Małej Dąbrówce.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. nie dotarł do swej jednostki i z falą uciekinierów doszedł do Lwowa. Gdy Armia Czerwona zajęła miasto (22 IX 1939) był krótko zatrudniony jako konduktor tramwajów miejskich. Prawdopodobnie w październiku t.r. przedostał się na tereny okupowane przez Niemców; zamieszkał początkowo w Krakowie, a później u teściów w Mysłowicach. Znalazł się tam w kręgu konspirujących kolegów i został zaprzysiężony w Organizacji Orła Białego (OOB), podporządkowanej od października 1939 Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). Pod pseud. Złom współpracował m.in. z Ryszardem Targoszem, komendantem pionu wojskowego OOB, a później z Józefem Korolem, komendantem Podokręgu Śląskiego SZP i Karolem Kornasem, szefem wywiadu śląskiego SZP. Występując jako nauczyciel z Sosnowca organizował konspirację w rejonie cieszyńsko-zaolziańskim; zajmował się też (pod pseud. Przemysław) zdobywaniem w kopalniach materiałów wybuchowych (akcja «dynamit»).
Niezależnie od działalności w OOB, w 2. poł. listopada 1939 utworzył S. w Żywcu wraz z przedstawicielami miejscowej inteligencji Tajną Organizację Niepodległościową (TON); został jej komisarzem przyjmując pseud. Bystry. Współdziałał w TON m.in. z bratem Karolem, Antonim Ścieszką, Józefem Sobelem i Gustawem Szymikiem. Z czasem TON objęła swymi agendami znaczny obszar Śląska i została podzielona na dwa Inspektoraty (od wiosny 1941 Okręgi): I Inspektoratem «Żywiec» kierował zastępca S-ego Ścieszka («Sęp»), II Inspektoratem «Śląsk» kierował sam S. Działalność organizacji nastawiona była na pracę informacyjno-propagandową, przygotowanie kadr do przyszłej administracji państwowej oraz tworzenie zrębów oddziałów sabotażowych i paramilitarnych. Od grudnia 1940 wydawał S. gazetkę „Front Polski”, w której zamieszczał informacje o działalności rządu RP na uchodźstwie, o wydarzeniach z frontów i eksterminacyjnej polityce okupanta niemieckiego, a także wskazywał sposoby prowadzenia sabotażu i dywersji (ukazały się 33 numery w nakładzie ok. 2500 egzemplarzy). Materiały uzyskiwał m.in. od Alicji, żony arcyks. Karola Olbrachta z Żywca, za pośrednictwem Kazimiery Szczerbińskiej, prywatnej nauczycielki dzieci Habsburgów, członkini TON. W r. 1941 dla potrzeb walki bieżącej S. opracował i wydał drukiem Instrukcję organizacyjną I etapu, kolportowaną następnie wśród organizacji konspiracyjnych, działających na ziemiach wcielonych do Rzeszy. W styczniu t.r. doprowadził do połączenia TON z działającą na Żywiecczyźnie i Śląsku Robotniczo-Chłopską Organizacją «Racławice», podporządkowaną Centralnemu Kierownictwu Ruchu Ludowego «Roch» (TON przyjęła wtedy nazwę TON-Racławice); jednak w listopadzie t.r. współpraca została zerwana. Natomiast wiosną 1942 doszło do współdziałania TON z Narodową Organizacją Wojskową (NOW), w wyniku czego nastąpiła kolejna zmiana nazwy organizacji na TON-NOW. Ponadto w miejsce dwóch dotychczas działających okręgów utworzył S. jeden okręg «Południowo Zachodnia Polska», który podzielił na cztery inspektoraty. W rezultacie rozmów prowadzonych od przełomu l. 1941 i 1942 z komendantem Okręgu Śląskiego ZWZ/AK ppłk. Henrykiem Kowalówką («Topola») TON (licząca wówczas ok. 5 tys. członków) połączyła się 25 V 1942 z AK, a S. wszedł w skład Śląskiej Komendy Okręgu AK.
Dn. 10 VIII 1942 niemiecka Schutzpolizei przypadkowo odkryła zlokalizowaną w domu Ścieszki przy ul. Kopernika w Żywcu drukarnię TON (samemu Ścieszce udało się wówczas zbiec). Ułatwiło to Gestapo penetrację organizacji. Dn. 6 IX t.r., członek i łącznik TON, leśnik Roman Czarnota, będący zarazem agentem Gestapo, doprowadził na stacji kolejowej w Bielsku do aresztowania S-ego oraz towarzyszącego mu Sobla («Niezłomnego»), inspektora żywieckiego TON. Nastąpiła potem seria aresztowań w pow. żywieckim i na Śląsku; początkowo ujęto 47 osób, w tym niemal całe kierownictwo TON, później liczba aresztowanych wielokrotnie wzrosła; organizacja została rozbita. Ujętych osadzano najpierw w areszcie Gestapo w Bielsku, a następnie w obozie w Mysłowicach. S. poddany został torturom (pod koniec śledztwa nie był zdolny do poruszania się, miał połamane ręce), ale chroniąc innych, całą winę brał na siebie i twierdził, «że był komendantem Tajnej Organizacji Niepodległościowej i nikomu nie podlegał». Licząc na złamanie go, Gestapo włączyło do swych planów żonę S-ego z pochodzenia Niemkę. Jednak ani widzenia z żoną, ani propozycja uratowania życia za podpisanie Volkslisty nie wpłynęły na postawę S-ego. Dn. 24 III 1943 został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Dn. 29 III 1943 rozstrzelano go pod ścianą śmierci Bloku 11, zwłoki spalono w krematorium.
Z licznego rodzeństwa S-ego czterech braci zginęło podczas drugiej wojny światowej: najstarszy Leon zmarł w Sokalu z ran zadanych przez nacjonalistów ukraińskich, Władysław zginął w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, Bronisław (1900–1944), nauczyciel, aresztowany za współpracę z AK (i przypuszczalnie w związku z rozstrzelaniem Antoniego i Karola), został rozstrzelany w obozie w Gross-Rosen, najmłodszy, Karol (pseud. Kordzik, Kord), agent wywiadu w Hucie Zgoda w Świętochłowicach, konspiracyjny działacz TON, został aresztowany po rozbiciu TON i rozstrzelany 22 III 1943 pod ścianą śmierci Bloku 11 w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
Małżeństwo S-ego zawarte przed r. 1939 z Heleną z domu Neugeubauer było prawdopodobnie bezdzietne.
Słownik biograficzny Żywiecczyzny, Żywiec 1995 I, II (bibliogr., fot.); – Bukojemski L., «Lucjan». Relacja z Inspektoratu Południowego Śląskiego Okręgu Wojskowego AK, „Karta Groni” 1993 nr 17 s. 15–16 (fot.); Dobosz S., Walka Żywiecczyzny z okupantem hitlerowskim w l. 1939–1945, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1967 nr 12 s. 466–7; tenże, Wojna na ziemi żywieckiej od kwietnia 1939 r. do kwietnia 1945 r., Żywiec 2004 s. 112–18, 120, 123, 129; Heller M., Ruch oporu na Śląsku Cieszyńskim, Opole 1982; Janke Z. W., ZWZ i AK na Pogórzu Beskidzkim Śląska, w: Ruch oporu w Beskidzie Śląskim w l. 1939–1945, Red. K. Popiołek, H. Rechowicz, Kat. 1968 s. 49; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna, 1939–1945, W. 1982; Niekrasz J., Bohaterscy Ślązacy. Z dziejów ruchu oporu, „Wrocł. Tyg. Katol.” 1977 nr 15 s. 8 (fot.); tenże, Tajna Organizacja Niepodległościowa na Śląsku. Z dziejów Ruchu Oporu, tamże 1977 nr 16 s. 6; tenże, Z dziejów AK na Śląsku, Kat. 1993; Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego, W. 1987; Starczewski M., Ruch oporu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1939–1945, Kat. 1988.
Stanisław Dobosz