Szajek Antoni (1900–1976), drukarz, redaktor, muzyk, działacz ruchu polskiego w Prusach Wschodnich.
Ur. 12 I w Poznaniu, był synem Piotra, motorniczego, i Jadwigi z Fiedlerów. Miał siostrę Kazimierę.
Po ukończeniu w Poznaniu niemieckiej szkoły powszechnej przysposabiał się S. do zawodu drukarza w wydawnictwie „Dziennika Poznańskiego”, a równocześnie uczęszczał do wieczorowej szkoły zawodowej. W r. 1918 pracował w Poznaniu w oficynie św. Wojciecha. Związał się z polskim ruchem skautowym i wstąpił do poznańskiej drużyny im. Stefana Czarnieckiego, która po wybuchu powstania wielkopolskiego 27 XII 1918 przekształciła się w 1. komp. 1. Pułku Strzelców Wielkopolskich. Zdemobilizowany na początku r. 1920, został w maju t.r. skierowany przez kierownictwo drużyny do Olsztyna w celu organizowania tam polskiego harcerstwa. Podjął pracę w „Gazecie Olsztyńskiej”, a po plebiscycie z 11 VII zatrudnił się jako zecer w drukarni Pieniężnych w Olsztynie. Równocześnie organizował towarzystwa młodzieży w podolsztyńskich wioskach i zakładał zespoły śpiewacze. Dn. 15 I 1921 wstąpił do Związku Polaków w Prusach Wschodnich, połączonego w r. 1922 w Związek Polaków w Niemczech. W r. 1922 utworzył chór mieszany im. Feliksa Nowowiejskiego i został jego dyrygentem; uczestniczył z zespołem m.in. w przeglądach chórów polskich z zagranicy w Poznaniu, Warszawie, Toruniu i Wolnym M. Gdańsku. Na Zjeździe konstytucyjnym Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich (3 XI 1923 w Olsztynie) wszedł do jego Rady Wykonawczej i objął kierownictwo sekretariatu na południową Warmię. W r. 1924 objął funkcję sekretarza generalnego Związku. Należał do grupy działaczy, która ogłosiła t.r. wotum nieufności wobec Jana Baczewskiego. Pisał artykuły wstępne do wydawanego przez Związek (1924–30) regionalnego dwutygodnika „Życie Młodzieży”, ukazującego się początkowo jako dodatek do „Gazety Olsztyńskiej”, a od poł. r. 1926 jako samodzielne pismo; był faktycznym redaktorem tego periodyku. Wspierał Kazimierza Jaroszyka w wydawaniu „Mazurskiego Przyjaciela Ludu” (do r. 1928). Od 9 V 1926 reprezentował Prusy Wschodnie w Zarządzie Zjednoczonego Harcerstwa Polskiego w Niemczech. Był inicjatorem wydania „Obrazków z życia św. Stanisława Kostki patrona młodzieży” (Olsztyn 1926) ks. Walentego Barczewskiego, a także zbiorku „Droga krzyżowa tudzież pieśni i modlitwy o Męce Pańskiej oraz Gorzkie Żale” (Olsztyn 1929). Przed wyborami do parlamentu Rzeszy i Sejmu Prus w r. 1928 wszedł w skład Tymczasowego Komitetu Wyborczego. Od 12 V t.r. był równocześnie redaktorem czasopisma dla ewangelików „Mazur”. Pozyskał do współpracy regionalnych literatów i historyków, m.in. Emilię Sukertową-Biedrawinę oraz pastorów ewangelickich: Karola Kotulę, Feliksa Gloeha i Oskara Michejdę. Namówił Michała Kajkę do przekładu niemieckich wierszy Wojciecha Kętrzyńskiego. Z jego notatek korzystał Augustyn Steffen podczas prac nad zbiorem „Polskich pieśni ludowych z Warmii” (P. 1931–4 I–II, Kr. 1937 III).
Dn. 31 III 1939 został S. wysiedlony do Polski. Zamieszkał w Grudziądzu, skąd nadsyłał korespondencje do „Mazura” i „Gazety Olsztyńskiej”. Uczestniczył w kampanii wrześniowej, m.in. w obronie Warszawy, gdzie został ranny. Po powrocie do Grudziądza został przez Niemców aresztowany i uwięziony w obozie pracy w pobliskich Lniskach. Zwolniony, został ponownie aresztowany wraz z żoną 10 IV 1940 i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Zorganizował tam ok. r. 1942 dziewięćdziesięcioosobową orkiestrę. Po wyzwoleniu obozu przebywał w Lubece od 22 IV 1945 do poł. lipca t.r. Skierowany przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż na leczenie płuc do Szwecji, przebywał w obozie dla rekonwalescentów w Mölle, a potem w Rättvik, gdzie założył chór polski. W Szwecji odnalazł żonę. Po rozwiązaniu obozu zarabiał na życie grą na fortepianie w hotelach i restauracjach, a następnie zatrudnił się jako prasowacz w szwalni w firmie Siljanskläder.
Na początku grudnia 1950, dzięki Jędrzejowi Giertychowi, przeniósł się S. z żoną do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Leicester. Pracował w ogrodnictwie, a w l. 1954–62 w drukarni dziennika „Leicester Mercury”. Był również organistą w kościele p. wezw. Świętego Krzyża. Zmarł 22 X 1976 w Leicester, został pochowany na tamtejszym cmentarzu Saffron Hill.
S. ożenił się 16 VII 1930 z Marią Martą z Pieczewskich (1899–1994), Warmianką, w l. 1920–39 pracownicą konsulatu RP w Olsztynie, działaczką Tow. Kobiet Polskich i Komitetu Opieki nad Dzieckiem Polskim w Prusach Wschodnich, więźniarką obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, w r. 1982 uhonorowaną przez papieża Jana Pawła II Krzyżem «Pro Ecclesia et Pontifice»; współfinansowała ona wydanie powieści Giertycha „Na świętej Warmii” (Londyn 1983). Małżeństwo było bezdzietne.
Postać S-a występuje w opowiadaniu Marii Zientary-Malewskiej „To nie ballada, to prawda!” (Olsztyn 1976).
Chłosta J., Ludzie Olsztyna, Olsztyn 2003; tenże, Słownik Warmii, Olsztyn 2002; Literatura Pol. Enc., I 646, 648; Oracki, Słown. Warmii; – Boehm J., Feliks Nowowiejski 1877–1946. Zarys biograficzny, Olsztyn 1977; Chłosta J., Antoni Szajek jako folklorysta, „Gaz. Olsztyńska” 1989 nr 36 s. 4; tenże, Seweryn Pieniężny 1890–1940. Redaktor i wydawca spod znaku rodła, Olsztyn 1980 (fot.); tenże, Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918–1939, Olsztyn 1977; Chojnowski Z., Michał Kajka poeta mazurski, Olsztyn 1992 s. 39; Daszkiewicz R. K., Harcerstwo polskie w Niemczech 1912–1930, „Problemy Polonii Zagran.” T. 9: 1974 s. 99; Gąsiorowski A., Młodzież polska Prus Wschodnich 1919–1939, Olsztyn 1989; Giertych J., Oblicze religijno-narodowe Warmii i Mazur, ziem etnicznie polskich na podłożu pruskim, w: Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1957 IV; Jasiński J., Oracki T., Wstęp do: Kajka M., Zebrałem snop plonu..., W. 1958 s. 46; Koziełło-Poklewski B., Wrzesiński W., Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980; Lietz Z., „Mazurski Przyjaciel Ludu” organ Zjednoczenia Mazurskiego (1923–1928), „Zap. Hist.” T. 26: 1961 z. 3 s. 32; tenże, Z dziejów gazety „Mazur” (1928–1939), „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1962 nr 3; Oleksiński J., Bard ziemi mazurskiej, W. 1972 s. 195–6, 202; Oracki T., Rozmówiłbym kamień... Z dziejów literatury ludowej oraz piśmiennictwa regionalnego Warmii i Mazur w XIX i XX wieku, W. 1976; Rondomańska Z., Polska pieśń religijna na Warmii w latach 1795–1939, Olsztyn 2002; Sowa P., Tropem spadkobierców hakaty. Antypolska działalność Bund Deutscher Osten na Warmii i Mazurach 1933–1939, W. 1979; Swat T., Polska pieśń patriotyczna na Warmii w latach 1772–1939, Olsztyn 1982 s. 121–2; Szatrawski K. D., Antoni Szajek – muzyk i działacz ruchu polskiego na Warmii w latach 1920–1939, w: Kultura muzyczna Warmii i Mazur, Olsztyn 1989 s. 41–55; Wakar A., Bałwany chwaląc bez zakonu żył, Olsztyn 1986 s. 102; Wakar A., Wrzesiński W., „Gazeta Olsztyńska” w latach 1886–1939, Olsztyn 1986; Wróblewski J., Polskie biblioteki ludowe w zaborze pruskim i na terenie Rzeszy niemieckiej w latach 1843–1939, Olsztyn 1975 s. 356; Wrzesiński W., Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920–1939, P. 1963 s. 135–8; Zych G., Oranienburg, W. 1962 s. 164 (błędne nazwisko Szałek); – Baczewski J., Wspomnienia Warmiaka, W. 1961; Boenigk J., Minęły wieki, a myśmy ostali, W. 1971; Dziewanowski M. K., Jedno życie to za mało. Kartki z pamiętnika niepoprawnego optymisty, Tor. 1994 s. 121; Grot O., Gdy zabrakło miłości, Olsztyn 1976 s. 139–41; Małłek K., Interludium mazurskie. Wspomnienia 1920–1939, W. 1968; Smolibowski E., Życiorys powstańca wielkopolskiego, w: Wspomnienia powstańców wielkopolskich, P. 1973 s. 396, 402; Sowa P., Po obu stronach kordonu. Wspomnienia, Olsztyn 1969 s. 74, 90; Szkoły polskie na Warmii 1929–1939. Przegląd wspomnień, Olsztyn 1970; Zientara-Malewska M., Śladami twardej drogi, W. 1966 s. 159, 170, 277; Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech na Śląsku (1920–1939). Wybór źródeł, Opole 2000 s. 11; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Komun. Mazur.-Warmińskie” 1977 nr 2 (J. Chłosta), „Przegl. Zachodni” (Londyn) 1976 nr 11–12 (A. Steffen), „Słowo Powsz.” 1976 nr 271 dod. „Słowo na Warmii” nr 48 (O. Grot.); – Informacje Jadwigi Szmidt z B. Pol. Pol. Ośrodka Społ.-Kult. w Londynie (dot. żony S-a).
Jan Chłosta