Szczepanowski Antoni (ok. 1809–1849), kapitan wojsk rosyjskich, uczestnik powstania listopadowego, emigrant, szef sztabu armii tunezyjskiej.
Ur. w Radwanowicach pod Krakowem, był synem Leopolda (1781–1842), właściciela Radwanowic, i Marianny z Mąkowskich (ur. 1790), córki Adama Mąkowskiego i Anny de Osten-Sacken. Siostra S-ego Marianna była od r. 1835 żoną oficera wojsk rosyjskich Eduarda von Tolla (Edwarda de Tolla) (1805–1853), prezydenta Lublina w l. 1838–47, a od r. 1848 naczelnika pow. zamojskiego.
Dzięki protekcji feldmarszałka Fabiana von Osten-Sackena wstąpił S. w r. 1823 do Szkoły Kawalerii w Mohylewie. Po jej ukończeniu służył w 12. p. huzarów Księcia Orańskiego 3. Dyw. Kawalerii wojsk rosyjskich pod dowództwem gen. Fiodora Rydygiera. Przez dwa lata stacjonował w Wołodarce (pow. skwirski) w dobrach Stanisława Joteyki. W wyniku skandalu wywołanego romansem, został na własną prośbę przeniesiony do oddziałów rosyjskich walczących na Kaukazie. W l. 1826–8 brał udział w wojnie rosyjsko-perskiej, a w l. 1828–9, pod dowództwem I. Paskiewicza, w wojnie rosyjsko-tureckiej. Mimo młodego wieku awansował wtedy do stopnia kapitana. Jesienią 1830 przebywał na urlopie w Warszawie; otrzymał tu wiadomość o przeniesieniu go do pułku strzelców konnych gwardii Król. Pol.
S. miał być prezentowany 29 XI 1830 w. ks. Konstantemu na wieczornym spektaklu w Teatrze Rozmaitości, ale zaskoczony wybuchem powstania, spędził noc z 29 na 30 XI t.r. w mieszkaniu swej ciotki Nowickiej przy ul. Trębackiej. Po kilkudniowym wahaniu przeszedł na stronę powstańców. Na początku grudnia płk. Ambroży Skarzyński, pełniący obowiązki komendanta placu m. Warszawy, skierował go do Lublina; S. wstąpił tam w stopniu majora do utworzonego 11 XII 10 p. ułanów, nazywanego także Pułkiem Jazdy Lubelskiej. Pod dowództwem płk. Adama Jaraczewskiego uczestniczył w r. 1831 w bitwach i potyczkach pod Siedlcami (3 II), Kałuszynem (17 II), Mokobodami i Stanisławowem (27 IV) oraz Cierpiętami (4 V), a pod dowództwem ppłk. Antoniego Wierzbickiego – pod Jędrzejowem (13 VII) i Kołem (3 VIII). Nocą z 15 na 16 VIII, na czele dwóch szwadronów, brał udział w tłumieniu rozruchów w Warszawie. Dn. 24 IX został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Rozkazem z 4 X awansowano go do stopnia podpułkownika.
W lipcu 1832 wyemigrował S. do Francji. Skierowany do Zakładu Wojskowego w Besançon, został wybrany do jego rady. W imieniu Zakładu napisał 14 XI t.r. odezwę, nawołującą posłów Sejmu 1831 r. do wznowienia obrad na emigracji. W czasie obchodów drugiej rocznicy wybuchu powstania wygłosił w Besançon 29 XI 1832 przemówienie do zebranych po wyjściu z kościoła emigrantów. Uczestniczył w przygotowaniach Zakładu do wyprawy ok. czterystuosobowego oddziału dla wsparcia powstania we Frankfurcie nad Menem; 8 XII t.r. został wybrany na komendanta 2. komp. kawalerii. W wyprawie Hufca Świętego do Frankfurtu dowodził częścią kolumny, ale wobec upadku powstania zdołał tylko w kwietniu 1833 dotrzeć do Szwajcarii. Tam z inicjatywy Hotelu Lambert werbował emigrantów do tworzonego we Francji przez gen. Józefa Bema Legionu Portugalskiego, który miał uczestniczyć w walkach pretendentów do tronu Portugalii. Oskarżony został wtedy o zdradę ideałów demokratycznych, a Rada Emigracji Polskiej w Szwajcarii skazała go w Bienne na publiczną naganę; S. jednak odwołał się od wyroku i karę zniesiono. Latem t.r. wrócił do Francji i 31 VII otrzymał powołanie w stopniu majora do organizowanej kawalerii Legionu Portugalskiego; ze względu na zmiany polityczne w Portugalii nie doszło ostatecznie do sformowania legionu.
Jesienią 1833, w ślad za gen. Henrykiem Dembińskim, wyjechał S. do Egiptu w celu organizowania tam legionu polskiego. Wkrótce potem wicekról Egiptu Muhammad Ali zrezygnował jednak (wobec nacisków rosyjskich) z werbowania Polaków. W tej sytuacji pod koniec lutego 1834 udał się S. do Tunezji, gdzie wstąpił na służbę beja Ahmeda I. W poł. czerwca 1835 wyruszył na wyprawę w głąb Tunezji w towarzystwie ks. Hermanna Pückler-Muskau, który opisał tę podróż w pamiętnikach. S. czuł się w Tunezji źle; wiosną 1838 żalił się w listach do ks. Adama Jerzego Czartoryskiego, że służy z dezerterami i awanturnikami z całego świata. Gdy pod wpływem Francji zaczęto organizować w Tunezji stałą armię, chcąc uniezależnić kraj od imperium osmańskiego, S. otrzymał nominację na instruktora kawalerii. W l. czterdziestych pełnił funkcję szefa sztabu armii tunezyjskiej oraz dyrektora szkoły wojskowej w Tunisie; opracował w języku arabskim regulaminy kawalerii, artylerii i piechoty. Wg pisarki i podróżniczki Elpis Meleny, był na dworze Ahmeda I jednym z bardziej znanych i zaufanych Europejczyków. W r. 1847 z powodu choroby oraz intryg oficerów francuskich odszedł z armii tunezyjskiej. T.r. starał się o przyjęcie do Tow. 3 Maja w Paryżu oraz prosił Czartoryskiego o wsparcie dla siebie i chorego syna. W marcu 1849 wrócił do Francji i zamieszkał w Béziers (dep. Hérault) u kolegi z wojska, doktora medycyny Franciszka Bronickiego. Krótko pracował w drukarni. Chory na serce, przebywał w maju t.r. w szpitalu. Zmarł 3 IX 1849 w Béziers i tam został pochowany.
W r. 1846 w parafii rzymskokatolickiej Świętego Krzyża w Tunisie poślubił S. Annę Gibson (1820–1850), córkę wicekonsula angielskiego, Johna Gibsona. W małżeństwie tym miał córkę Marię (1847–1849) oraz syna; córka i żona zostały pochowane na cmentarzu anglikańskim św. Jerzego w Tunisie.
Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; – Benis A. G., Une mission militaire polonaise en Egypte, Le Caire 1938 I, II; Bielecki R., Zarys rozproszenia Emigracji we Francji 1831–1837, W.–Ł. 1986; Fendri M., Das Manuskript des Muhammed ben Abdallah Nimsi alias Johann Gottlieb Krüger, „Jb. der Karl-May-Gesellschaft” 1992 (błędnie jako Czekanowski); Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Oprac. A. Owsińska, Kr. 1974 I, II; – Golejewski H., Pamiętnik, Kr. 1971; Jenerał Zamoyski 1803–1868, P. 1918 IV; Melena E., Leaves from a Lady’s Diary of her Travels in Barbary, London 1850 II 136–7, 168; Pückler-Muskau H., Semilasso in Africa. Adventures in Algiers, and Other Parts of Africa, London 1837 II 286; – Archives départamentales de l’Hérault w Montpellier: Béziers, registres de l’année 1849/334 (akt zgonu S-ego), Béziers, 1847–50 succesions et absences; B. Czart.: rkp. 2627 (mater. dot. podziału majątku Radwanowice z r. 1757), rkp. 5331 (Tułactwo polskie we Francji. Zakład Wojskowy w Besançon), rkp. 5365 (Legion Portugalski i jego likwidacja), rkp. 5498 (listy Dembińskiego do Czartoryskiego), rkp. 5524 (koresp. Krystyna Lacha Szyrmy), rkp. 5546 (listy S-ego do Juliana Duszyńskiego), rkp. 5591 (koresp. Dembińskiego), rkp. 5656 (listy S-ego do Czartoryskiego), rkp. 6683 (Teki Emigrantów).
Cezary W. Domański i Janusz Pezda