Szczerbo Antoni (1904–1991), lekarz chirurg, urolog, profesor Akademii Medycznej w Lublinie.
Ur. 2 VIII we wsi Żary (pow. Wilejka), w rodzinie szlachty zaściankowej, był synem Juliana i Marianny z Sołowiejów.
Po ukończeniu sześcioklasowej szkoły w pobliskim Dołhinowie S. uczył się od r. 1917 w gimnazjum w Mołodecznie. Naukę kontynuował w I Gimnazjum Humanistycznym im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. Po zdaniu matury w r. 1926 studiował medycynę na USB. Podczas studiów pracował w l. 1929–31 jako młodszy asystent w Zakł. Anatomii Opisowej, kierowanym przez Michała Reichera; pod jego kierownictwem uczestniczył w l. 1931–2 w badaniach i konserwacji szczątków królewskich w katedrze wileńskiej. W r. 1931 otrzymał dyplom doktora wszech nauk lekarskich i od r.n. pracował w Klinice Chirurgicznej u Kornela Michejdy. Dodatkowo specjalizował się z urologii, m.in. u przybyłego w r. 1933 do Wilna berlińskiego urologa Wulfa Perlmana. Po utworzeniu w r. 1928 przy Klinice Chirurgicznej oddziału urologii (jednego z pierwszych w Polsce) objął jako starszy asystent jego kierownictwo. Pod kierunkiem Michejdy i Maksymiliana Rosego uczestniczył w r. 1934 w prekursorskich w Polsce próbach arteriografii śródczaszkowej. Po wygraniu konkursu objął w r. 1937 dyrekcję Szpitala Państw. w Święcianach, gdzie zorganizował oddział chirurgiczny na wzór kliniki wileńskiej i został jego ordynatorem.
Podczas drugiej wojny światowej pracował S. w różnych szpitalach, m.in. w r. 1940 przez trzy miesiące w Kownie, potem na oddziale chirurgicznym Szpitala św. Jakuba w Wilnie, a podczas okupacji niemieckiej także w tamtejszym szpitalu dla jeńców sowieckich (Ostland Lazarett). Równocześnie pod pseud. Szybki współpracował ze służbą zdrowia AK, a także prowadził zajęcia na tajnym Wydz. Lekarskim USB.
Po zakończeniu wojny przybył S. do Lublina; podjął tam pracę w Szpitalu św. Jana Bożego i w l. 1946–51 był jego dyrektorem oraz ordynatorem pierwszego na Lubelszczyźnie oddziału urologicznego (20 łóżek). Równocześnie w Krasnymstawie był organizatorem Szpitala Powiatowego św. Franciszka i jego oddziału chirurgicznego. Przeniesiony przez Min. Zdrowia do Katowic, został w r. 1951 dyrektorem Szpitala Specjalistycznego (byłej Lecznicy Sióstr św. Elżbiety) oraz ordynatorem tamtejszego oddziału chirurgicznego i urologicznego (88 łóżek). W r. 1953 przedstawił swe badania na 6. Dniu Urologicznym w Poznaniu (Wyniki własne w leczeniu operacyjnym gruczolaka stercza, „Urologia Pol.” T. 6: 1954). W Śląskiej Akad. Med. otrzymał w r. 1954 tytuł naukowy docenta, ale proponowanej mu pracy w jej II Klinice Chirurgii w Zabrzu nie przyjął. Wrócił do Lublina i w nowo powstałym Okręgowym Szpitalu Kolejowym zorganizował oddział urologiczno-chirurgiczny na 60 łóżek i został jego ordynatorem. Równocześnie jako docent I Kliniki Chirurgii Akad. Med. w Lublinie, kierowanej przez Tadeusza Onyszkiewicza, prowadził od r. 1956 zajęcia z urologii dla studentów. Opublikował w tym okresie szereg prac, m.in. przedstawioną w r. 1954 na IV Zjeździe Polskiego Tow. Urologicznego w Krynicy Leczenie chirurgiczne kamicy dróg moczowych (tamże T. 8: 1956), referat programowy wygłoszony w r. 1961 na 10. Dniu Urologicznym w Lublinie (był jego współorganizatorem) Uszkodzenie moczowodów („Pamiętnik Dnia Urologicznego w Lublinie 3 VI 1961 roku”, L. 1962) oraz Własny sposób zaopatrywania loży i tamowania krwawienia po prostatektomii („Pamiętnik Sesji Naukowej XX-lecia Akademii Medycznej w Lublinie”, L. 1964). W r. 1964 został ordynatorem utworzonego przy I Klinice Chirurgii czterdziestołóżkowego oddziału urologicznego; przyczynił się do jego przekształcenia w r.n. w Klinikę Urologii, której objął kierownictwo. Opublikował dalsze prace, m.in. Postępowanie w urazach układu moczowego w wielonarządowych obrażeniach jamy brzusznej i miednicy („Pamiętnik II Sympozjum Doraźnej Pomocy”, P. 1969, współautorstwo T. Zwierzyński, R. Mazur i B. Caban) oraz Postępowanie w przypadkach nowotworów pęcherza moczowego – na podstawie własnego materiału („Problemy Lek.” 1970 nr 3). W r. 1970 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W r. 1972 był współorganizatorem i przewodniczącym XIII Zjazdu Polskiego Tow. Urologicznego w Lublinie; wygłosił na nim referat Ewolucja poglądów na powstawanie wad w aspekcie historycznym (od zabobonu do chromosomu) („Pamiętnik XIII Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Urologicznego w Lublinie 9–11 czerwca 1972”, L. 1973). Na Sympozjum Urologicznym w Gdańsku w r. 1973 przedstawił wraz ze swymi współpracownikami referaty: Znaczenie badań angiograficznych w leczeniu operacyjnym kamicy odlewowej nerek oraz Czasowa ponadpęcherzowa przetoka moczowa w ostrych schorzeniach urologicznych w przebiegu ciąży (obie w „Sympozjum urologiczne”, Gd. 1973). Ogółem ogłosił ponad 40 prac (także w językach rosyjskim, niemieckim i angielskim) z zakresu urologii i chirurgii, zwłaszcza dotyczących urazów, nowotworów i diagnostyki radiologicznej układu moczowego. W r. 1974 przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował w Szpitalu Kolejowym, gdzie jeszcze przez pięć lat był konsultantem i przeprowadzał operacje (ostatnią w r. 1980).
S. działał w Polskim Tow. Urologicznym jako członek Komisji Rewizyjnej Zarządu Głównego (1954–8), prezes Zarządu Głównego (1970–2) oraz współzałożyciel (1973) i pierwszy prezes (do r. 1978) Oddz. Lubelskiego; w r. 1976 otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa. Należał też do Polskiego Tow. Lekarskiego i Tow. Chirurgów Polskich; działał i wygłaszał referaty w ich lubelskich oddziałach, a także w Lubelskim Tow. Naukowym. Uważany za współtwórcę polskiej urologii, był jednym z organizatorów lecznictwa urologicznego na Lubelszczyźnie; ulepszył i opracował nowe techniki operacyjne, m.in. zwężenia tylnej cewki moczowej. Wyszkolił ponad trzydziestu specjalistów chirurgii i urologii, był też promotorem kilku prac doktorskich; wśród jego uczniów znaleźli się m.in. późniejsi profesorowie urologii: Jerzy Zieliński z Katowic, Kazimierz Adamkiewicz z Gdańska i Tadeusz Spruch z Lublina. S. zmarł 15 XII 1991 w Lublinie, został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej. Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką «Zasłużony dla Lubelszczyzny».
W zawartym w r. 1936 małżeństwie z Czesławą z Cudzanowskich, 1.v. Stajgis, wdową, miał S. córkę Małgorzatę Szczerbo-Trojanowską, lekarza radiologa, profesora i kierownika Katedry Radiologii Uniw. Med. w Lublinie. Wychowywał też syna żony z pierwszego małżeństwa, Pawła Stajgisa, lekarza chirurga, profesora Uniw. Med. w Poznaniu.
W r. 2002 imię S-y nadano Oddz. Urologii Szpitala Kolejowego w Lublinie; odsłonięto tam także poświęconą S-ie tablicę pamiątkową.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Kat. 2009; Kowieński L., Pracownicy naukowi, absolwenci i studenci Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, kontynuujący swą działalność na Wydziale Lekarskim UMCS, a następnie AM w Lublinie (cz. III), „Alma Mater. Akad. Med. w L.” R. 10: 2000 nr 2 s. 132–3 (fot.); Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, W. 1987; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 341; Who’s Who in Science in Europe, Guernsey 1972 IV; – Baradyn-Żyliński J., Ojczyźnie i przysiędze Hipokratesa zawsze wierni, Kielce 1997; Brożek K., Wydział Lekarski Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” Vol. 38–9: 1999 s. 127, 129; tenże, Z przeszłości i teraźniejszości urologii w regionie śląsko-dąbrowskim, tamże Vol. 21: 1990 s. 113; Dzieje Akademii Medycznej w Lublinie 1944–1974, L. 1974; Jędzura A., Dobro nie przemija, „Przegl. Urologiczny” 2002 nr 2 s. 129; Matysiak W., Nasi nauczyciele zawsze z nami, „Alma Mater. Akad. Med. w L.” R. 11: 2001 nr 1 s. 120 (fot.); Partyka K., Rozwój urologii w regionie Śląskiej Akademii Medycznej, Bytom 1995 s. 19, 32, 40, 42, 45 (fot.); Pasieczna A., Profesor Antoni Szczerbo człowiek, lekarz, nauczyciel, L. 2005 (praca magisterska w B. Głównej Uniw. Med. w L.); 50 lat Polskiego Towarzystwa Urologicznego na tle rozwoju i dnia dzisiejszego urologii w Polsce, Red. A. Borkowski, W. 2003 I–II 32, 61, 79, 95–7, 99, 105, 112, 121–2, 126 (fot.), s. 151, 166, 249, 258–9, 357, 549, 589–92 (fot.), s. 596, 600; Rubinowy jubileusz. Dzieje Akademii Medycznej w Lublinie, L. 1985; Skarbek M., Klinika Urologii AM w Lublinie – skok w XXI wiek, „Przegl. Urologiczny” R. 6: 2005 nr 3 s. 9–10 (fot.); Stanek A., Historia chirurgii w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939, Gd. 1995 s. 45, 50, 55, 64; Wesołowski S., Urologia polska w XXX-leciu PRL, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 46: 1974 nr 6a s. 853, 856; Wieczorkiewicz W., Fanatyk pracy, „Przegl. Urologiczny” 2002 nr 2 s. 131–2 (fot.); Wigura A., XXX lat istnienia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. XXV lat istnienia urologii polskiej, „Pol. Przegl. Chirurgiczny” T. 46: 1974 nr 6a s. 833–4; Zarys dziejów chirurgii polskiej, Red. W. Noszczyk, W. 1989; – Rocznik lekarski RP na r. 1933/4, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Annales Academiae Medicae Silesiensis” Vol. 25: 1992 s. 121–4 (M. Gawarecka, J. Zieliński, częściowa bibliogr. prac S-y), „Dzien. Lub.” 1991 nr z 18 XII, „Medicus” 1992 nr 4 s. 6 (M. Gawarecka, fot.), „Przekrój” 1992 nr 2435, „Urologia Pol.” T. 45: 1992 z. 3 s. 235–7 (M. Gawarecka, J. Zieliński, częściowa bibliogr. prac S-y); – Arch. Śląskiego Uniw. Med. w Kat.: Teczka personalna S-y; – Informacje córki, Małgorzaty Szczerbo-Trojanowskiej z L. i pasierba, Pawła Stajgisa z P.
Krzysztof Brożek