Słucki Arnold (przedtem Kreiner lub Krajner Aron), krypt. A. S. (1920–1972), poeta, publicysta. Ur. 15 IV w Tyszowcach koło Hrubieszowa, w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej, był jednym z czworga dzieci Salomona Kreinera, urzędnika w gminie żydowskiej w Tyszowcach, i Zlaty Katarzyny z Engów. Jego najbliższa rodzina została zamordowana podczas drugiej wojny światowej.
W l. 1934–9 S. uczęszczał do Państwowego Seminarium dla Nauczycieli Religii Mojżeszowej przy ul. Gęsiej w Warszawie (uczył go m. in. Majer Bałaban i polonista Henryk Schipper). Prawdopodobnie zamierzał pracować jako świecki nauczyciel religii lub rabin. W chwili przyjazdu do Warszawy władał niezbyt biegle językiem polskim. Pod koniec swej edukacji przystąpił do żydowskiej młodzieżowej organizacji komunistycznej. W związku z tym został wydalony ze szkoły i nie dopuszczony do matury. Pisywał wówczas wiersze w jidysz, przychylnie oceniane przez poetę A. Suckewera; debiutował nimi na łamach prasy żydowskiej przed r. 1939.
Na początku drugiej wojny światowej, po 17 IX 1939 aż do początku wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941, przebywał S. na Wołyniu. Uczył w szkole ukraińskiej we Włodzimierzu Wołyńskim. W r. 1940 ukończył wyższy kurs języka i literatury rosyjskiej oraz ukraińskiej przy Instytucie Doskonalenia Nauczycieli w Łucku. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej S. znalazł się w Uzbekistanie, pracował tu jako nauczyciel języka rosyjskiego i niemieckiego. Został członkiem Komsomołu i działał jako instruktor. W grudniu 1942 wstąpił ochotniczo do Armii Czerwonej i służył w niej jako szeregowiec. W r. 1943 wcielono go do Polskich Sił Zbrojnych. T.r. odbył przeszkolenie w Szkole Podoficerskiej Saperów przy 3. Dyw. Piechoty im. Jana Kilińskiego. Po ukończeniu w r. 1944 Szkoły Oficerów Polityczno-Wychowawczych awansował na podporucznika i został skierowany do 4. Dyw. Piechoty na zastępcę dowódcy kompanii i członka redakcji gazety dywizyjnej „Do boju”, w której zamieszczał także własne wiersze, reportaże i artykuły (już pod nazwiskiem Arnold Słucki). Jako korespondent wojenny brał udział w walkach o Warszawę. Gdy gazeta „Do boju” została przekształcona w „Życie Warszawy”, S. wszedł w r. 1944 do redakcji tego dziennika i pozostawał w niej do r. 1946. Zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem od 6 XII 1945, został na własne żądanie w r. 1946 zdemobilizowany, w r. 1949 jako «zupełnie niezdolny do służby liniowej» (był chory na gruźlicę) przeniesiony do rezerwy w korpusie oficerów administracji, 20 XI 1963 mianowano go kapitanem.
Za swój właściwy debiut poetycki S. uważał wiersz Ballada jesienna 1944, opublikowany w r. 1945 w czasopiśmie „Radio i Świat” (nr 12). W r. 1944 rozpoczął działalność w Związku Walki Młodych, w l. 1946–8 był członkiem Zarządu Głównego i redagował jego organ „Poradnik Oświatowy”. Od r. 1945 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej i współpracował z „Głosem Ludu”, od r. 1948 – należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), działając w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich (ZLP) i Radzie Naczelnej Związku Młodzieży Polskiej. W l. 1946–8 redagował „Poradnik Oświatowy”. Przetłumaczył z języka rosyjskiego broszurę A. Wyszyńskiego „Nauka Lenina i Stalina w rewolucji proletariackiej i państwie” (W. 1949, Wyd. 2, 1951).
W l. 1946–51 studiował S. filozofię na Wydz. Humanistycznym Uniw. Warsz., uczestniczył w seminarium Władysława Tatarkiewicza. Ostatnie egzaminy zdał w r. 1956, otrzymując absolutorium. Równocześnie był czynny jako poeta i publicysta. Przez pewien czas był opiekunem tzw. Koła Młodych Pisarzy ZLP i kierownikiem poradni literackiej. W marcu 1951 wygłosił referat Stan młodego pisarza na Zjeździe Młodych Pisarzy w Nieborowie. Z dn. 18 VII 1951 zmienił oficjalnie nazwisko na Słucki. W l. 1952–6 był członkiem redakcji „Przeglądu Kulturalnego”. Żarliwy wówczas aż do fanatyzmu komunista, był przy tym całkowicie oderwany od rzeczywistości; zabierając głos w dyskusjach środowiskowych, często wypowiadał się chaotycznie, językiem zawiłych metafor.
S. przeżył głęboko październik 1956. Po opublikowaniu w „Przeglądzie Kulturalnym” artykułu Wspomnienia i refleksje (1956 nr 15) na temat «rodzącego się faszyzmu i antysemityzmu w szeregach członków PZPR» (W. Wirpsza) został usunięty z partii; przyjęto go do niej powtórnie dopiero po protestach dawnych towarzyszy z PPR. W r. 1964 podjął studia semitystyczne na Uniw. Warsz., ale wkrótce z nich zrezygnował. W poł. l. sześćdziesiątych odbył podróż do Izraela i Grecji. W listopadzie 1966 należał do grupy literatów partyjnych, którzy podpisali list protestacyjny przeciw usunięciu z PZPR Leszka Kołakowskiego, a następnie na znak protestu wystąpił z partii. W lutym 1968, po zdjęciu w Warszawie z reperuaru Teatru Narodowego „Dziadów” Adama Mickiewicza, był współinicjatorem zbierania w lokalu ZLP podpisów pod listem domagającym się jak najrychlejszego nadzwyczajnego zebrania oddziału warszawskiego ZLP, poświęconego tej sprawie. We wrześniu 1968 wyjechał z Polski (w r. n. został skreślony z listy członków ZLP, a w r. 1971 decyzją ministra obrony narodowej Wojciecha Jaruzelskiego «z powodu braku wartości moralnych» zdegradowany do stopnia szeregowca). Początkowo przebywał w Izraelu; pisywał tu przez krótki czas felietony do polskojęzycznej gazety „Nowiny–Kurier”. Nie potrafił jednak dostosować się do tutejszych warunków i w r. 1970 wyjechał do Republiki Federalnej Niemiec. Przebywał tu głównie w sanatoriach (m. in. w Bad Godesberg, St. Blasien). W r. 1971 mieszkał w Paryżu. W Niemczech, pomimo choroby i wieku, rozpoczął studia germanistyczne na uniwersytetach bońskim i berlińskim, a nawet otworzył przewód doktorski. Pobyt w Niemczech traktował jednak jako przejściowy i oczekiwał na możliwość powrotu do kraju.
Polską twórczość literacką rozpoczął S. w okresie socrealizmu (1950–5), uprawiając głównie poezję o charakterze publicystycznym, choć w wierszach z tego czasu napotyka się również motywy z kręgu topiki filozoficznej i religijnej. Wypowiadał się również jako publicysta w ówczesnych dyskusjach o socrealizmie. Wiersze i artykuły publikował wówczas w czasopismach, m. in: „Walka Młodych” (1945–7), „Odrodzenie” (1946–8), „Po prostu” (1947–50, 1952–7), „Nowa Kultura” (1950–7), „Twórczość” (1951–3, 1955–7), „Życie Literackie” (1952–6), współpracował z Robotniczą Agencją Prasową. Wydał następujące tomiki poetyckie: Ziemia jaśnieje (W. 1950), Słońce nasz towarzysz (W. 1951), Spotkania (W. 1952), Życie w pieśni (W. 1955) oraz Wiersze wybrane (W. 1956), a ponadto zbiór artykułów publicystycznych Polemiki i refleksje (W. 1957).
W dojrzałej poezji S-ego (po r. 1956) stapiają się wpływy literatury polskiej (zwłaszcza Cypriana Norwida, także Józefa Czechowicza) i kultury żydowskiej (Biblia, Kabała, twórczość I. Pereca i malarstwo M. Chagalla) oraz jej folkloru, poszerzone później o tradycje antyczne. Reminiscencje literackie i kulturowe stanowią ważny i stały składnik tej poezji. Neoklasyczne tendencje przekształcały się stopniowo w «proces odrealniania wizji i przenoszenia elementów rzeczywistości w strefę mitu» (R. Matuszewski) poprzez antynaturalistyczną metaforykę, luźne skojarzenia obrazów, użycie paradoksu. W ówczesnych wierszach S-ego, artystycznie nierównych, lecz nieraz bardzo oryginalnych, przeważają motywy autobiograficzne, naznaczone z reguły gorzkim doświadczeniem żydowskiego losu (miasteczko żydowskie, m. in. w poemacie Szagalewo, Holokaust, emigracja), poetyckie komentarze do aktualnych wydarzeń społeczno-politycznych, rozważania nad sztuką (innych i własną), refleksje egzystencjalne i historiozoficzne nacechowane «katastrofizmem moralnym» (A. Kamieńska), a także medytacje religijne i próby zapisu doznań mistycznych. Łączą się w tej poezji tradycje mistyki żydowskiej, wrażenia wyniesione z lektury tekstów esseńczyków z Qumran i fascynacja teologią chrześcijańską.
Do czasu wyjazdu z Polski ogłosił S. drukiem tomy wierszy: Dzwony nad Wisłą (W. 1958), Promienie czasu (W. 1959), Mity na wiosnę (W. 1962), Dolina dziwów (W. 1964), Faktura światła (wybór z l. 1944–64, W. 1965), Eklogi i psalmodie (W. 1966). Odmówiono mu publikacji tomu wierszy Biografia anioła, który wydano dopiero po śmierci poety (W. 1982, ze wstępem R. Matuszewskiego), poszerzony o utwory późniejsze, pisane jeszcze w kraju oraz na emigracji, i ujęte w cykle: Requiem dla osła, Z buszu, W epicentrum, Z wierszy ostatnich.
S. był także autorem tekstów poetyckich przeznaczonych dla dzieci i młodzieży: Czarne i białe kruki (W. 1965), Wiersze dla Ali (W. 1965), Dzieci pustyni Gobi (W. 1966), Dzień Malejki (W. 1967), Targ w Dziworaju (W. 1967). Był nadto tłumaczem, głównie literatury rosyjskiej i żydowskiej, z której ogłosił oddzielnie wybór wierszy E. Rajzmana „Spalony gołąb” (P. 1967). S. zmarł 15 XI 1972 w Berlinie Zachodnim, pochowany został na tamtejszym cmentarzu Ruhleben. Na dużym kamieniu, położonym na mogile S-ego, widnieje napis «poeta polski».
W dziesięć lat po śmierci poety wydane zostały jego Poezje wybrane (W. 1982, ze wstępem A. Kamieńskiej) oraz przygotowana jeszcze w Polsce pod jego redakcją, wespół z Salomonem Łastikiem, „Antologia poezji żydowskiej” (W. 1983, Wyd. 2, 1986). S-emu poświęcił Ryszard Kapuściński wiersz „Poeta Arnold Słucki na Nowym Świecie” (w zbiorze „Notes”, W. 1986), w r. 1998 powstał o S-m film dokumentalny Anny Brzozowskiej.
Zawarte w r. 1948 małżeństwo S-ego z Iwoną Inką z domu Lauk, magistrem filologii polskiej Uniw. Warsz., było bezdzietne.
Portret S-ego (1960, rys., w Muz. Literatury im. A. Mickiewicza w W.); – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), III; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni 1939–1991, W. 1995; – Bocheński J., O Arnoldzie Słuckim, „Zapis” 1979 nr 12 s. 96–101; Cedro A., Wieczność niespójna. O obecności sacrum w poezji Arnolda Sluckiego, „Roczniki Human.” T. 34: 1986 z. 1 s. 65–136; Duszka W., O wierszach Arnolda Słuckiego, „Znak” 1984 nr 8–9 s. 1257–9; Eisler J., Marzec 1968, W. 1991; Feuerman E. J., Zaraz po wojnie i nieco później, „Kontury” (Tel Awiw) VIII 1997 s. 64–73; Ficowski J., Literatura a marzec, „Gaz. Wyborcza” 1995 nr 59 s. 11; Fik M., Kultura polska po Jałcie, London 1989; Grześciak M., Arnold, „Życie Warszawy” 1981 nr 113; Kuczera-Chachulska B., Biografia anioła, „Więź” 1986 nr 11–12 s. 209–13; Kuncewicz P., Agonia i nadzieja, W. 1993 II 406–9; Matuszewski R., Powroty i pożegnania, W. 1987; Poradecki J., Aż tu moje skrzydło sięga, Ł. 1988; Rogoziński J., Preteksty, W. 1985; Szewc P., Śmierć Szagalewa, „Twórczość” 1986 nr 6 s. 84–90; Węgrzyniakowa A., Po marcu, w: Literatura emigracyjna 1939–1989, Kat. 1994 I; Wilkoń T., Polska poezja socrealistyczna w latach 1949–1955, Gliwice 1992; Wirpsza W., O skuteczności poetyckiego szumu informacyjnego, „Twórczość” 1966 nr 4 s. 101–7; tenże, Przejęzyczenie, „Kultura” (Paryż) 1982 nr 11 s. 109–13; Żurek S. J., Szagalewa ostatni spadkobierca, „Kultura” 1997 nr 5 s. 135–8; tenże, Żydowskie miasteczko w poezji Arnolda Słuckiego, „Akcent” 1997 nr 4 s. 99–105; – „Życie Warszawy” 1972 nr 276; – Arch. Uniw. Warsz.: Akta studenckie S-ego; CAW: TAP A. S. sygn. 1532/73/768; Dom Literatury w W.: Teczka osobowa S-ego (bez nr inw.), zbiór wycinków; – Informacje Alicji Pacholczykowej z W.
Sławomir J. Żurek