Szewczyk Artur (1905–1973), działacz socjalistyczny, wiceprezydent Łodzi, działacz emigracyjny.
Ur. 25 VI w Łodzi, był synem Jana (ur. 1875), robotnika w łódzkich zakładach przemysłowych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana, oraz Klementyny z Matusiaków. Miał brata Henryka (1908–1976), działacza socjalistycznego.
S. uczęszczał w Łodzi do prywatnego Gimnazjum Filologicznego Aleksego Zimowskiego, ale szkoły nie ukończył i w r. 1922 podjął pracę urzędnika w łódzkiej elektrowni. Wstąpił wtedy do PPS i uczestniczył w powołaniu w Łodzi związanego z tą partią Związku Polskiej Młodzieży Robotniczej «Siła», a we wrześniu 1923 Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Zwolniony z elektrowni pod koniec r. 1925 za zorganizowanie strajku, pracował od czerwca 1926 w łódzkiej Ubezpieczalni Społecznej jako referent. T.r. uczestniczył w powołaniu w Łodzi Organizacji Młodzieży (OM) TUR, a w sierpniu 1927 został sekretarzem jej Komitetu Wykonawczego. Od listopada t.r. do lutego 1929 współredagował wydawany przez tę organizację miesięcznik „Biuletyn Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego” (od czerwca 1928 „Młode Życie”). W r. 1927 został członkiem Komisji Rewizyjnej łódzkiego okręgu Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych. Na XXI Kongresie PPS (1–4 XI 1928 w Sosnowcu) poparł jej przejście do opozycji wobec obozu sanacji. Od maja 1929 pracował jako księgowy w Wydz. Finansowym Zarządu m. Łodzi. Wszedł w skład zarządu wspieranej przez łódzki Okręgowy Komitet Robotniczy (OKR) PPS spółdzielni mieszkaniowej Tow. Lokator i zamieszkał w wybudowanym przez nią osiedlu przy ul. Lokatorskiej 9; był ponadto członkiem Związku Lokatorów i Sublokatorów. W l. 1930–1 kierował łódzkim oddziałem TUR, po czym do wybuchu drugiej wojny światowej był członkiem jego zarządu. Od r. 1931 działał w Komisji Rewizyjnej Robotniczego Klubu TUR, a na III Zjeździe OM TUR (15–16 V 1932 w Piotrkowie) wszedł do jej KC. Równocześnie w r. 1931 został członkiem łódzkiego OKR PPS i 27 V 1933 objął funkcję jego sekretarza. Na XXIII Kongresie PPS (2–4 II 1934 w Warszawie) został wybrany do Rady Naczelnej tej partii. Początkowo popierał w niej frakcję lewicową, ale od r. 1935 przeciwstawiał się współpracy z nielegalną Komunistyczną Partią Polski i gdy 22 X t.r. łódzki OKR PPS rozwiązał współdziałającą z komunistami tamtejszą OM TUR, wszedł do zarządu powołanego w jej miejsce Okręgowego Wydz. Młodzieży PPS. Dn. 24 V 1936 został wiceprzewodniczącym OKR PPS w Łodzi; odtąd kierował także jego Wydz. Organizacyjnym oraz był zastępcą szefa milicji PPS, Akcji Socjalistycznej.
Po wygraniu przez PPS przeprowadzonych 27 IX 1936 wyborów samorządowych do łódzkiej Rady Miejskiej, S. został 7 I 1937 wybrany na wiceprezydenta miasta (zastępcę Norberta Barlickiego), ale wobec rozwiązania 30 III t.r. Rady przez MSW funkcji nie objął. Na XXIV kongresie PPS (31 I – 2 II 1937 w Radomiu) pozostał członkiem Rady Naczelnej, a 24 V 1938 został przewodniczącym łódzkiego OKR PPS; obie funkcje pełnił do wybuchu drugiej wojny światowej. Od r. 1938 działał w łódzkim Robotniczym Tow. Turystycznym. Po następnych wygranych 18 XII t.r. przez PPS wyborach samorządowych w Łodzi pełnił od 4 III 1939 funkcję wiceprezydenta miasta (zastępcy Jana Kwapińskiego); nadzorował wydziały magistratu: techniczny, plantacji miejskich, statystyczny i ewidencji ludności.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. wraz z zarządem miasta ewakuował się z Łodzi w nocy z 5 na 6 IX 1939; przez Lublin i Zamość dotarł 13 X t.r. do zajętego już przez Armię Czerwoną Lwowa. Zamierzając wrócić do Łodzi, przedostał się 6 XI z bratem Henrykiem na stronę okupacji niemieckiej do Przemyśla, ale na wieść o poszukiwaniu go przez Gestapo wrócił do Lwowa. Pod koniec listopada zatrudnił się tam jako księgowy w Tow. Eksploatacji Soli Potasowych, kierowanym przez Bolesława Drobnera; w instytucji tej pracował do końca maja 1940. W nocy z 24 na 25 VI t.r. został z bratem aresztowany przez NKWD i osadzony w lwowskim więzieniu Brygidki przy ul. Kazimierzowskiej, skąd 13 VII przewieziono go do łagru w Suchobezwodnej (obwód gorkowski). Skazany na trzy lata łagru za naruszenie przepisów paszportowych, pracował tam od 25 VII przy wyrębie lasu. W grudniu leczył się w łagrowym szpitalu w Łapszandze (obwód gorkowski), skąd przeniesiono go do łagru dla inwalidów pod Suchobezwodną, a w czerwcu 1941 do łagru w Solikamsku (obwód mołotowski). Po zawarciu układu Sikorski–Majski (30 VII t.r.) i ogłoszeniu 12 VIII amnestii dla obywateli polskich, S. został 4 IX zwolniony i trzy dni później dotarł do Krasnouralska (obwód swierdłowski). Leczył się tam przez miesiąc, po czym od listopada pracował jako ładowacz w fabryce wojskowej.
W styczniu 1942 został S. mianowany zastępcą delegata ambasady RP w Czelabińsku; funkcję objął 10 II t.r. Zajmował się pomocą humanitarną dla ludności polskiej w obwodach czelabińskim i swierdłowskim. Od 10 VII pełnił obowiązki delegata ambasady RP w Czelabińsku, ale po rozpoczęciu przez władze sowieckie akcji zamykania delegatur ambasady został już 20 VII aresztowany przez NKWD. Więziony w Czelabińsku, był oskarżony o działalność szpiegowską; mimo gróźb rozstrzelania oraz uwięzienia żony i córki, nie przyznał się do winy. Dzięki interwencjom Ambasady RP w Kujbyszewie oraz dziekana korpusu dyplomatycznego w ZSRR A. Khana został 26 X zwolniony z nakazem opuszczenia kraju. W listopadzie wyjechał do Iranu. Pod koniec t.r. wszedł w Teheranie do Komitetu Politycznego PPS. Od stycznia 1943 był zastępcą delegata Min. Pracy i Opieki Społecznej, kierowanego przez działacza PPS Jana Stańczyka; zajmował się opieką nad polskimi uchodźcami. Był współzałożycielem powołanej w marcu 1944 w Teheranie reprezentacji Polaków w Iranie – Rady Obywatelskiej.
Prawdopodobnie pod koniec r. 1944 wyjechał S. do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Londynie. Jako członek Rady Naczelnej PPS z r. 1937 wszedł tam do Komitetu Zagranicznego tej partii i wspierał powołany 29 XI 1944 rząd RP Tomasza Arciszewskiego. Po wycofaniu w lipcu 1945 uznania mocarstw zachodnich dla tego rządu nadal działał w popierającym go Komitecie Zagranicznym PPS i potępił działaczy tej partii uznających powołany w kraju 28 VI 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej Edwarda Osóbki-Morawskiego. Uczestniczył w Zjeździe organizacyjnym PPS w Wielkiej Brytanii (22–23 III 1947 w Londynie) i do r. 1949 był członkiem Komitetu Głównego tej partii tamże. Został też wtedy szefem kolportażu Polish Socialist Press Trust, wydającego w Londynie „Robotnika”, organ PPS na emigracji. Poparł utworzenie koalicji partii opozycyjnych wobec prezydenta RP na uchodźstwie Augusta Zaleskiego: 30 VI 1947 Koncentracji Demokratycznej, a 15 XI 1948 Porozumienia Stronnictw Demokratycznych. Działał w związanym z PPS Centralnym Związku Pracowników Polskich i w r. 1948 doprowadził do jego połączenia z uznawanym przez władze brytyjskie Związkiem Robotników i Rzemieślników Polskich (był potem wiceprezesem jego Zarządu Głównego). Uczestniczył w I Zjeździe emigracyjnej PPS w Belgii (24–30 V 1948 w Pont à Lesse) i pełnił funkcję sekretarza Rady Partyjnej utworzonej w miejsce przedwojennej Rady Naczelnej. Od 4 XII 1949 reprezentował PPS w powstałej tego dnia Radzie Politycznej, kierowanej przez Arciszewskiego, stojącej w opozycji wobec Zaleskiego. Na II Zjeździe PPS we Francji (6–8 I 1952 w Lens) wszedł do Rady Partyjnej i Centralnego Komitetu Zagranicznego (CKZ) PPS. W imieniu PPS podpisał 14 III 1954 razem z Arciszewskim Akt Zjednoczenia głównych partii politycznych na uchodźstwie, a 31 VII t.r. wszedł w skład kwestionującej legalność prezydentury Zaleskiego Tymczasowej Rady Jedności Narodowej (TRJN) i został w niej przewodniczącym Klubu PPS. Na III Zjeździe PPS w Calais (25–26 VI 1955) został wybrany do Rady Partyjnej i objął funkcję sekretarza CKZ.
Po przełomie politycznym w Polsce w październiku 1956 wystąpił S. przeciw Adamowi Ciołkoszowi, natomiast poparł Zygmunta Zarembę, dążącego do zerwania współpracy PPS z partiami prawicowymi w TRJN i budowy niezależnej partii socjalistycznej w kraju. W listopadzie 1956 zrezygnował z funkcji sekretarza CKZ, a na IV Zjeździe PPS (28–9 IX 1957 w Londynie) nie został już wybrany do zarządu partii; 18 XI 1957 złożył mandat w TRJN. Po przejęciu 25 I 1959 władzy w PPS przez Zarembę został zastępcą przewodniczącego CKZ i skarbnikiem, a w lutym t.r. wszedł do komitetu redakcyjnego „Robotnika”. W imieniu CKZ PPS zadeklarował w grudniu dążenie tej partii do zrewidowania Aktu Zjednoczenia, ale także do jej pozostania w TRJN. Po usunięciu 10 IV 1960 z PPS Ciołkosza został sześć dni później przez CKZ partii mianowany jej przedstawicielem w TRJN. Na V Zjeździe PPS (29–30 IV 1961 w Brukseli) wszedł ponownie do Rady Partyjnej i został wybrany na przewodniczącego CKZ. Poparł opuszczenie TRJN (od grudnia 1962 Rada Jedności Narodowej – RJN) przez PPS. W r. 1962 odszedł z komitetu redakcyjnego „Robotnika”. Gdy 30 III 1963 powołano opozycyjną wobec RJN Federację Ruchów Demokratycznych, został członkiem jej Wydz. Wykonawczego. Na VI Zjeździe PPS (29–30 V 1965 w Londynie) pozostał na swoich funkcjach partyjnych. Po zmarłym 5 X 1967 Zarembie objął 20 I r.n. przewodnictwo Rady Partyjnej, w związku z czym nie wszedł już do CKZ; funkcję przewodniczącego Rady Partyjnej utrzymał na VII Zjeździe PPS (4–5 X 1969 w Ostendzie). Prowadził odtąd rozmowy zjednoczeniowe z frakcją PPS kierowaną przez Ciołkosza. Zmarł 24 XII 1973 w Londynie, został pochowany na cmentarzu Highgate (kw. 84 grób 51380).
W zawartym 25 VI 1929 małżeństwie z Marią Lucyną Holcgreber, działaczką socjalistyczną, miał S. córkę Annę Marię (ur. 1930).
Grodziska, Polskie groby Londynu; Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, W. 1967; Kowalik J., Bibliografia czasopism polskich wydanych poza granicami kraju od września 1939 roku, L. 1976 III; – Friszke A., Adam Ciołkosz. Portret polskiego socjalisty, W. 2011; tenże, Rozłam w PPS (1956–1960), w: Warszawa nad Tamizą, Red. tenże, W. 1994; tenże, Życie polityczne emigracji, W. 1999; Gajzler A. M., Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (1923–1936), Kr. 1993; Isfahan. Miasto polskich dzieci, Red. I. Beaupré-Stankiewicz i in., Londyn 1988; Habielski R., Życie społeczne i kulturalne emigracji, W. 1999; Janiak J., „Młode Życie”. 1927–1929, „Łódz. Zesz. Hist.” 1985 z. 1 s. 68, 70, 72; Januszewski-Stajan S., „Lokator” 1915–1965, Ł. 1965; Kaczanowska J., Skład władz naczelnych PPS 1919–1939, „Z pola walki” 1969 nr 4; Kierownictwo obozu niepodległościowego na obczyźnie 1945–1990, Red. A. Szkuta, Londyn 1996; Kieszczyński L., Ruch strajkowy w przemyśle włókienniczym okręgu łódzkiego 1929–1933, Ł. 1969; Korzec P., „Czerwona” łódzka Rada Miejska w latach 1936–1937, w: Studia i Materiały do dziejów Łodzi i okręgu łódzkiego. Dwudziestolecie 1918–1939, Red. P. Korzec, Ł. 1962 s. 234; Nartonowicz-Kot M., Polski ruch socjalistyczny w Łodzi w latach 1927–1939, Ł. 2001; Notkowski A., Pod znakiem trzech strzał, Kr. 1997 s. 180; Sitarek A., „Bezpieczeństwo Łodzi w naszych rękach”, w: Łódź w 1939 roku, Red. T. Toborek, P. Waingartner, Ł. 2011; Siwik A., Polska Partia Socjalistyczna na emigracji w latach 1945–1956, Kr. 1998; taż, Polskie uchodźstwo polityczne. Socjaliści na emigracji w latach 1956–1990, Kr. 2002; Urzyńska D., Powstawanie polskich struktur politycznych w Iranie w czasie II wojny światowej (na przykładzie Polskiej Partii Socjalistycznej), „Przegl. Wschodni” T. 8: 2002 z. 1 s. 138–41, 143, 145; Wachowska B., Łódzka spółdzielczość mieszkaniowa, Ł. 1988; – Ciołkoszowa L., Spojrzenie wstecz, Paris 1995; Kalbarczyk S., Wykaz łagrów sowieckich, miejsc przymusowej pracy obywateli polskich w latach 1939–1943, W. 1993 I; „My tu żyjemy jak w obozie warownym”. Listy PPS-WRN Warszawa–Londyn 1940–1945, Londyn 1992; Zaremba Z., Listy 1946–1967, W. 2000; – „Dzien. Zarządu Miejskiego w Ł.” R. 11: 1929 nr 31 s. 573, nr 50 s. 966, R. 14: 1932 nr 42 s. 911, R. 21: 1939 nr 3 s. 356–7 (fot.); – Nekrologi: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” R. 35: 1974 nr 1 s. 4, nr 2 s. 4; – AAN: Archiwalia Ambasady RP w Moskwie–Kujbyszewie (1941–1943) w zbiorach Inst. Hoovera Uniw. Stanforda, pudło nr 51 teczka nr 2, k. 481–90; AP w Ł.: sygn. 3313 (akta m. Łodzi, Wydz. Prezydialny z l. 1915–39, akta osobowe), sygn. 25100 (spis ludności Łodzi z l. 1918–20).
Tomasz Latos