Goldman (Goldmann) Bernard (1841–1901), polityk, poseł na Sejm Krajowy we Lwowie, działacz ruchu asymilacyjnego, publicysta. Ur. 20 II w Warszawie, syn Izaaka, wybitnego znawcy literatury hebrajskiej, właściciela drukarni hebrajskiej i nakładcy pomników literatury żydowskiej średniowiecznej i nowożytnej. G. odbywał naukę w Warszawie. Jako student medycyny Warsz. Akad. Medyko-Chirurgicznej brał udział w manifestacjach przedpowstaniowych; aresztowany 16 X 1861 r. został zesłany na Sybir razem z grupą patriotycznej młodzieży żydowskiej: Henrykiem Senatorem, Jakubem Feingoldem, Józefem Herzem, Leonem Wagenfiszem i Maurycym Unszlichtem (wyruszyli z Warszawy 3 I 1862). Z Tobolska, gdzie był zatrudniony w szpitalu, zbiegł do kraju i uczestniczył w powstaniu styczniowym jako członek Wydziału Policji Miasta Warszawy oraz sekretarz departamentu skarbowego (za czasów Traugutta). Jeździł także jako agent Rządu Narodowego do Wrocławia po zakup broni. Powtórnie uwięziony, uciekł do Niemiec przebrany jako kamerdyner mrgr. Wielopolskiej. Studiował w Heidelbergu prawo i uzyskał stopień dra praw. Następnie przeniósł się do Paryża, skąd (wspólnie z J. Gałęzowskim i J. Żulińskim) utrzymywał kontakty z krajem. Od 19 X 1867 r. zamieszkał we Wiedniu, gdzie do r. 1869 pełnił obowiązki sekretarza Karola Rogawskiego. W tym charakterze prowadził korespondencję z Hotelem Lambert oraz z komitetami polskimi we Florencji i Konstantynopolu. Współpracował z emigracyjnym organem „Correspondance du Nord-Est” w Paryżu, do którego nadsyłał wiadomości z Austro-Węgier, państw naddunajskich, Rosji i Turcji. Był jednym z założycieli Ogniska Polskiego we Wiedniu. W r. 1870 dzięki poparciu Agenora Gołuchowskiego otrzymał obywatelstwo austriackie i zezwolenie na pobyt w Galicji. Osiedlił się we Lwowie i tam propagował asymilację Żydów z kulturą polską. Od r. 1874 był G. kasjerem Galic. Banku Kred. we Lwowie (od 1877 głównym kasjerem) i funkcję tę pełnił do końca życia. 26 X 1876 r. został wybrany z kurii miast i izb przemysłowo-handlowych posłem na Sejm Krajowy. Był doskonałym mówcą i dał się poznać jako wybitny znawca spraw budżetu galicyjskiego. W l. 1877–1900 był referentem sejmowym zamknięć rachunkowych budżetu, położył też ogromne zasługi w dziele ustabilizowania budżetu i unormowania sejmowej sprawozdawczości finansowej. W r. 1877 został wybrany wiceprzewodniczącym Tow. Przemysłowego we Lwowie. W r. 1879 był członkiem Komitetu Przedwyborczego dla wschodnich obwodów Galicji oraz członkiem Komisji Regulaminowej opracowującej projekt regulaminu wyborczego. G. był długoletnim radnym miejskim, reprezentantem wyznaniowym Rady Szkolnej Miejskiej oraz członkiem zarządu gminy wyznaniowej żydowskiej we Lwowie. Ponadto pracował w organizacji Opieka Narodowa, był skarbnikiem Tow. Uczestników Powstania 1863 r. oraz opiekunem weteranów 1831 r. W ruchu asymilacyjnym był inicjatorem i założycielem we Lwowie stowarzyszeń Jad Charuzim i Dorsche Scholem (1877) oraz czasopisma „Zgoda” (1 nr z 3 VIII 1877), mających na celu przeciwdziałać tendencjom stowarzyszenia Schomer Israel założonego w r. 1868/9, a posiadającego orientację niemiecko-liberalną i austrofilską. Poza tym organizował G. szeroko zakrojoną pracę oświatową w postaci czytelń, kursów, szkółek dziecinnych i kółek młodzieżowych (tzw. «goldmanówek»), których celem było upowszechnienie kultury polskiej wśród Żydów. Po śmierci G-a (23 III 1901 we Lwowie) inicjatywę jego przejęły założona 5 XII 1903 r. Czytelnia im. B. Goldmana we Lwowie oraz powstałe 17 III 1905 r. Koło Szkoły Ludowej im. B. Goldmana we Lwowie, które skupiło grupę działaczy oświatowych zarówno Żydów, jak i Polaków, realizujących słowem i drukiem ideały swego imiennika.
Fot. (współczesna): Urbach J. K., Udział Żydów w walce o niepodległość Polski, W. 1938 s. 150–151, 102–103; – Bałaban M., Bibliografia historii Żydów w Polsce i w krajach ościennych za l. 1900–30, Z. 1, W. 1939; Estreicher; Almanach i leksykon żydostwa polskiego, Lw. 1937 I 67–69; Enc. Judaica; W. Enc. Ilustr.; – Bałaban M., Dzieje Żydów w Galicji, Lw. 1914; Bertold M., Żydzi w powstaniu 1863, Lw. 1913 s. 21–22, 30–31; Chołodecki J. B., Pamiętnik powstania styczniowego, Lw 1913 s. 220–1; tenże, Żydzi, uczestnicy organizacji i partyzantki w r. 1863–4, „Nasz Kraj” 1906 z. 4 s. 17–19; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; tenże, Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji, W. 1956; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Lw. 1907 II 276–277, 296, 298; Gelber N. M., Die Juden und der polnische Aufstand 1863, Wien–Leipzig 1923; [Nossig Alfred], Udział Żydów w walce o niepodległość Polski 1863 r., „Ojczyzna” 1883 s. 26, 52; Pięciolecie lwowskiej Czytelni Koła TSL im. B. Goldmana, „Jedność” 1909 nr 1 s. 8–9; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii, Lw. 1877; Urbach J. K., Udział Żydów w walce o niepodległość Polski, W. 1938; Załęski A., TSL a ludność żydowskiego wyznania, „Nasz Kraj” 1906 z. 18 s. 20–21; Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. 1935 I 392–393, 470; – Berg M. W., Zapiski o powstaniu polskiem 1863 i 1864 r., Kr. 1899 III 186; Chłędowski K., Pamiętniki, Wyd. A. Knot, Kr. 1957 I; Repertorium czynności Galic. Sejmu Krajowego od roku 1861 po r. 1901, Lw. 1885–1912 I–IV; Spraw. Sejmu Krajowego 1900–1901: VI Sesja 7 periodu Sejmu; – „Czas” 1901 nr 70 s. 2; „Głos Wolny” (Paryż) 1901 nr 3 s. 8; „Wschód” 1901 nr 26 s. 10–11; –B. Ossol.: rkp. 6295 II.
Wiesław Bieńkowski