Świętochowski Bolesław Zygmunt, pseud. Żubr (1895—1975), agrotechnik, profesor Politechniki Lwowskiej, Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu oraz Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu.
Ur. 17 IX w kolonii Wańczyków w pow. będzińskim (obecnie Dąbrowa Górnicza), był synem Tomasza, nauczyciela, i Stanisławy z Kłobukowskich.
Ś. uczył się od r. 1906 w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców w Warszawie, a od r. 1911, ze względów zdrowotnych, w średniej szkole rolniczej w Chrudimiu na Morawach, gdzie w r. 1913 zdał maturę z odznaczeniem. Od t.r. studiował na Kursach Przemysłowo-Rolniczych przy Muz. Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie i w r. 1916 otrzymał dyplom agronoma na podstawie pracy dotyczącej analizy statystycznej parametrów biometrycznych konia belgijskiego, napisanej pod kierunkiem Zygmunta Moczarskiego. Następnie praktykował kolejno w Rolniczej Stacji Doświadczalnej w Sobieszynie, jako zarządca majątku Bronisze pod Warszawą i kierownik gospodarstwa w Ogrodzieńcu (pow. grójecki).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zgłosił się Ś. w grudniu 1918 do WP i służył w 3. Pułku Ułanów. Za udział w wojnie polsko-sowieckiej awansował na kaprala i w r. 1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych. Formalnie zatrudniony od 1 VI t.r. jako starszy asystent u Moczarskiego przy Katedrze Hodowli Ogólnej Zwierząt na Wydz. Rolniczo-Leśnym Uniw. Pozn., został w październiku wyreklamowany przez uczelnię z wojska. W r. 1921 przeniósł się do SGGW w Warszawie, gdzie 1 VIII t.r. został adiunktem przy Katedrze Rolnictwa (Uprawy Roślin) Witolda Staniszkisa i pod jego kierunkiem prowadził doświadczenia odmianowe z ziemniakami w Zakł. Rolnictwa w Skierniewicach. Ich wyniki opublikował w pracy Przyczynek do metodyki doświadczeń odmianowych („Roczn. Nauk Roln.” T. 12: 1924 z. 1), na podstawie której 1 VII 1925 otrzymał stopień inżyniera rolnika. Doktoryzował się 21 VI 1927 na podstawie dysertacji Wpływ nawożenia mineralnego na plony ziemniaków i ich wartość jako sadzeniaków („Doświadczalnictwo Roln.” R. 2: 1926), napisanej pod kierunkiem Staniszkisa.
W r. 1928 zrezygnował Ś. z pracy w SGGW i objął kierownictwo Działu Doświadczalno-Naukowego Państw. Stacji Doświadczalnej Uprawy Tytoniu w Piadykach (pow. kołomyjski); na podstawie prowadzonych tam badań opublikował m.in. prace O występowaniu bakteriozy w Małopolsce Wschodniej w latach 1928 i 29 oraz Wpływ wzrastających dawek fosforu na plony tytoniu i jego wartość techniczną (obie: „Doświadczalnictwo Roln.” R. 6: 1930). W r. 1930 przeszedł na stanowisko kierownika Działu Fizjologii i Doświadczalnictwa Polowego w Zakł. Doświadczalnym Uprawy Torfowisk pod Sarnami, należącym do Wydz. Rolniczo-Lasowego Politechn. Lwow. Dn. 8 III 1933 habilitował się na Wydz. Rolniczym SGGW na podstawie trzyczęściowej rozprawy Badania i studia nad odmianami tytoniu (tamże R. 5, 6: 1930, R. 7: 1931). Na Wydz. Rolniczo-Lasowym Politechn. Lwow. prowadził jako docent prywatny wykłady z uprawy roślin okopowych i pastewnych, a po objęciu 1 I 1937, jako profesor nadzwyczajny, Katedry Uprawy Roli i Roślin, wykłady i seminaria z ogólnej i szczegółowej uprawy roślin oraz wykłady z uprawy łąk i pastwisk. Z Juliuszem Załęskim opublikował Podręcznik uprawy łąk i pastwisk z dodatkiem. Uprawa traw na nasiona (W. 1937). Zarówno w Sarnach, jak i na politechnice zajmował się rolniczym użytkowaniem torfowisk. W ogłoszonej ze Stanisławem Bacem pracy Badania wpływu stosunków wodnych na torfowisku na niektóre zjawiska biochemiczne i plonowanie („Roczn. Nauk Roln. i Leśnych” T. 31: 1934) udowodnił możliwość oddziaływania za pomocą odpowiednich warunków wilgotnościowych w zmeliorowanym torfowisku na zachodzące w nim procesy mikrobiologiczne i na przebieg procesu nitryfikacji, a w konsekwencji na wielkość plonowania. Ponadto na podstawie badań nad przeobrażeniami biofizykochemicznych właściwości torfowisk pod wpływem różnych form gospodarowania sformułował teorię starzenia się torfowisk zmeliorowanych, którą przedstawił w r. 1937 na Międzynarodowym Zjeździe Gleboznawczym w Zurychu (Düngung der Moorboden in den ersten und nachfolgenden Jahren der Bewirtschaftung, Zürich 1937). Publikował też artykuły w „Roczniku Łąkowym i Torfowym”, m.in. Doświadczenia nad żyznością torfów (T. 2: 1936). Dodatkowo wykładał w l. 1936—9 na kursach łąkarskich w Dublanach i kierował tam Zakł. Torfowym, a w r. 1937 zorganizował stację doświadczalną badania roślin włóknistych, gdzie prowadził doświadczenia nad przeróbką słomy konopnej na włókno. W r. 1939 został wybrany na dziekana Wydz. Rolniczo-Lasowego Politech. Lwow. Poza uczelnią przewodniczył Polskiej Sekcji Torfowej Międzynarodowego Tow. Gleboznawczego (1933—5), został członkiem Sekcji Rolniczo-Leśnej Komisji Fizjograficznej PAU (1935) i był konsultantem Krajowej Izby Rolniczej we Lwowie (1936—9).
Po wkroczeniu do Lwowa w r. 1939 Armii Czerwonej i przekształceniu politechniki w Lwowski Inst. Politechniczny Ś. pozostał dziekanem usamodzielnionego Inst. Rolniczego z siedzibą w Dublanach oraz kierownikiem tamtejszej Katedry Ogólnej i Szczegółowej Uprawy Roślin. Prowadził badania nad stosowaniem bron i wałów do gleb torfowych, a w stacji uprawy roślin włóknistych doświadczenia z nawożeniem konopi na glebach mineralnych i torfowych. Po zajęciu Lwowa w r. 1941 przez Niemców był wykładowcą na uruchomionych przez nich w r. 1942 w Dublanach fachowych kursach rolniczych (Staatliche Landwirtschaftliche Fachkurse). Równocześnie działał w konspiracji i od czerwca 1943, pod pseud. Żubr, pełnił funkcję szefa ekspozytury Oddziału IX (Wydz. Wojskowego) Komendy Obszaru AK w Stanisławowie. Po ponownym zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie w r. 1944 został pracownikiem przywróconego Inst. Rolniczego, ale już 31 X 1945 opuścił Dublany w ramach tzw. repatriacji.
Ś. przybył do Poznania, ale wkrótce przeniósł się do Wrocławia, gdzie na Uniwersytecie i Politechnice otrzymał 4 I 1946 Katedrę Uprawy Roli i Roślin na Wydz. Rolnictwa; od lutego 1946 do r. 1947 był dziekanem tego wydziału. Wykładał od r. 1948, jako profesor zwycz., ogólną uprawę roli, torfów i roślin. Ogłosił wielokrotnie wznawiane podręczniki, m.in. Mechaniczna uprawa roli (Wr. 1948, W. 1952), Ogólna uprawa roślin (W. 1949, wyd. 6, W. 1969) oraz ze Stanisławem Tołpą Chwasty (W. 1950). W r. 1950 został wyróżniony nagrodą państw. III st. za badania w zakresie uprawy i nawożenia roślin. T.r. został członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego. Po utworzeniu w r. 1951 wrocławskiej WSR przeszedł tam na Wydz. Rolny (od r. 1958 Wydz. Rolniczy) ze swoją przemianowaną Katedrą Ogólnej Uprawy Roli i Roślin. W l. 1951—4 pełnił też funkcję prorektora ds. nauki. Równocześnie od r. 1947 był konsultantem oddz. śląskiego Państw. Inst. Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Po jego rozwiązaniu i powstaniu w r. 1950 Inst. Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Warszawie został w nim zastępcą dyrektora (w r. 1951 wicedyrektorem). Był tam również organizatorem, a od czerwca 1950 kierownikiem Działu Uprawy Roli i Płodozmianów z siedzibą we Wrocławiu. Zapoczątkował prace nad rejonizacją rolniczą Dolnego Śląska i zorganizował Rolniczy Zakł. Doświadczalny w Skojcu pod Wrocławiem. W l. 1952—5 przewodniczył Radzie Naukowej przy Wojewódzkiej Radzie Narodowej we Wrocławiu. W l. 1957—9 był przewodniczącym Wydz. Rolnego Wrocławskiego Tow. Naukowego, a następnie w l. 1959—60 wiceprezesem Towarzystwa.
Ś. wytyczył i prowadził wielokierunkowe badania dotyczące uprawy roli i roślin. Zajmując się gospodarką wodną w rolnictwie określił znaczenie optymalnej wilgotności uprawowej jako podstawowego kryterium racjonalnej uprawy roli (Wpływ okresowych wahań wilgotności w glebie na rozwój i plony niektórych roślin strączkowych pastewnych, uprawianych jako plon główny i poplon, „Roczn. Nauk Roln.” S.A T. 67: 1953). Jako jeden z pierwszych ostrzegł przed pogłębiającym się deficytem wody w polskim rolnictwie (Bilans wodny w przyrodzie i gospodarstwie wodą w rolnictwie, „Biul. Doświadczalny IUNG” 1952 nr 9/10, Węzłowe zagadnienia rolniczego bilansu wodnego, „Prace i Studia Komitetu Gospodarki Wodnej” 1956 nr 1) i postulował m.in. powstrzymanie procesu wcinania się koryt rzecznych oraz podniesienie poziomu wód gruntowych przez tworzenie sieci małych zbiorników retencyjnych i przebudowę struktury zagospodarowania zlewni. Prowadził badania nad podniesieniem żyzności gleb oraz sformułował oryginalne prawo «renty azotowej», wyjaśniające przyczyny uwalniania azotanów do gleby podczas melioracji technicznych, opracowując także metody zatrzymywania tych związków w glebie (Frakcjonowana analiza związków azotowych w glebie jako wskaźnik potencjalnej żyzności gleby, „Roczn. Gleboznawcze” T. 3: 1954 ). Opracował system płodozmianowy oparty na teorii różnego oddziaływania poszczególnych grup roślin na glebę oraz wskazał niekorzystne i długotrwałe skutki pomijania czynników przyrodniczych przy projektowaniu następstwa roślin (Podstawy przyrodnicze płodozmianów, w: „Wytyczne do wprowadzenia płodozmianów” W. 1955, wyd. 2, W. 1957). Najwięcej prac poświęcił zagadnieniu chwastów i ich zwalczaniu. Badał sprzężenie: siedlisko — roślinność segetalna, specyfikę biologiczną chwastów rolniczo ważnych, a także efektywność odchwaszczania różnymi technikami: uprawową, herbicydami oraz metodami kompleksowymi. Był zwolennikiem tych ostatnich, a stosowanie chemicznych środków uznawał za dopełniające. Analizował niebezpieczeństwo stosowania herbicydów dla gleby, surowca roślinnego i człowieka (Znaczenie zastosowania herbicydów w gospodarce wiejskiej, „Zesz. Nauk. WSR w Olsztynie” 1964 nr 17). Prowadził także badania metodyczne, m.in. izotopowej metody oznaczania dynamiki wzrostu korzeni roślin uprawnych i oznaczania pozostałości herbicydów w glebie; ze współpracownikami opublikował m.in. pracę Zastosowanie metody izotopowej (P32) do mierzenia szybkości wzrostu korzeni do wyceny wartości linii hodowlanych (dla celów hodowlanych) („Zesz. Problemowe Postępów Nauk Roln.” 1963 z. 40b). W publikacjach zbiorowych: „Agrotechnika” (W. 1950 II, 1952 II, 1956 II) i „Szczegółowa uprawa roślin” (W. 1951 I—II) ogłosił rozdziały: Rośliny okopowe i Rośliny pastewne. Wydał następne podręczniki Uprawa roli (W. 1957, wyd. 3, W. 1966) i Uprawa roli w płodozmianie (W. 1965). Był autorem licznych publikacji popularyzatorskich, m.in. Zalecenia agrotechniczne… (W. 1954, 1955, 1958) i Zalecenia rolnicze… (Wr. 1955, 1956, 1957) oraz rozdziałów w „Poradniku agronoma”: Konstruowanie i ocena zmianowań (Wr. 1966 II), Kompleksowe zwalczanie chwastów na polach ornych (tamże) i Zagadnienia nawozowe w płodozmianie (Wr. 1967 III).
Ś. wielokrotnie wygłaszał wykłady ze swojej specjalności za granicą, m.in. w Czechosłowacji, Jugosławii, Bułgarii, NRD, RFN, ZSRR i Chinach. Był członkiem korespondentem (1952) oraz członkiem zwycz. (1961) PAN i w l. 1955—7 wchodził w skład Prezydium PAN. Ponadto w PAN przewodniczył w l. 1957—71 Komisji do Badań nad Podniesieniem Żyzności Gleb Lekkich (od r. 1960 Komisja ds. Podniesienia i Zagospodarowania Gleb Lekkich) i równocześnie w l. 1961—71 był przewodniczącym Zespołu Płodozmianowego tej komisji. Został też członkiem korespondentem (1957) i członkiem rzeczywistym (1968) Wszechzwiązkowej Akad. Nauk Rolniczych w Moskwie. Przewodniczył Radzie Naukowo-Technicznej przy ministrze rolnictwa (1955—8) i był członkiem rad naukowych: Przemysłowego Inst. Maszyn Rolniczych w Poznaniu (1955—8), Inst. Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Warszawie (1960—5) oraz Inst. Biologii Stosowanej wrocławskiej WSR (1962—5). W r. 1963 otrzymał doktorat honoris causa WSR w Olsztynie.
Dn. 30 XI 1965 przeszedł Ś. na emeryturę, ale nadal był czynny naukowo. W Inst. Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa był od r. 1966 konsultantem placówek naukowych jego śląskiego oddziału. W PAN był w l. 1966—9 przewodniczącym Sekcji Zagadnień Surowcowych dot. Gleby i Lasu w Komitecie Gospodarki Wodnej i Surowcowej. W 50. rocznicę powstania SGGW otrzymał w r. 1966 doktorat honoris causa tej uczelni, a w r. 1967 we wrocławskiej WSR zorganizowano akademię z okazji 50-lecia jego działalności naukowej. Od r. akad. 1969/70 prowadził Ś. dla studentów rolnictwa wykłady z ekologii, do których napisał skrypt Materiały pomocnicze z ekologii roślin dla studentów V roku Wydziału Rolniczego (Wr. 1971). Ogółem opublikował ponad 200 prac naukowych i popularnonaukowych, komunikatów naukowych oraz zaleceń agrotechnicznych, głównie z zakresu torfoznawstwa, ogólnej uprawy roli, nauki o płodozmianie, melioracji agrotechnicznych i naukowych podstaw ochrony roślin. W r. 1974 otrzymał zespołową nagrodę państw. I st. za opracowanie metody agroekologicznej waloryzacji przestrzeni produkcyjnej w Polsce. Należał m.in. do Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika, Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, Polskiego Tow. Botanicznego, Polskiego Tow. Gleboznawczego i Polskiego Tow. Mikrobiologów. Uznany został za twórcę podstawowej w produkcji roślinnej specjalności — ogólnej uprawy roli roślin, w tym też za założyciela jej wrocławskiej szkoły. Wypromował 38 doktorów, a do jego uczniów należeli późniejsi profesorowie: Józef Dzieżyc, Janina Fatyga, Zdzisław Gonet, Bronisław Jabłoński, Roman Krężel, Krystyna Kukułczanka, Stanisław Miklaszewski, Witold Niewiadomski, Michał Płoszyński, Maria Radomska, Józef Rola, Jerzy Sienkiewicz i Tadeusz Wojtaszek. Ś. zmarł 6 XII 1975 we Wrocławiu, został pochowany 9 XII na cmentarzu Świętej Rodziny na Sępolnie przy ul. Smętnej. Był odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1954) i I kl. (1969), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1965), Złotym Krzyżem Zasługi (1951), Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955) oraz Medalem im. Mikołaja Kopernika (1973).
W małżeństwie z Marią z Zienkowiczów (1901—1977) miał Ś. dwoje dzieci: Tomasza (1932—1946) i Ewę (1936—1946).
Pośmiertnie opublikowano przygotowany przez Ś-ego z Jabłońskim, Krężlem i Jabłońską podręcznik Ogólna uprawa roli i roślin (W. 1980, wyd. 4, W. 1996). W r. 1981 wydano zeszyt poświęcony działalności naukowej Ś-ego z jego zdjęciem i bibliografią prac („Zesz. Nauk. Akad. Roln. we Wrocławiu” Nr 130, S. Rolnictwo, XXXV). Tablicę pamiątkową z płaskorzeźbą podobizny Ś-ego umieszczono na Sali VR Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Bibliografia publikacji pracowników nauki Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu za lata 1945—1959, „Zesz. Nauk. WSR we Wr.” 1960 nr 31 z. specjalny s. 173—9; Bibliografia zawartości „Roczników Nauk Rolniczych” 1903—1957, „Roczn. Nauk Roln.” T. 83: 1958 S. D Monografie; Biogramy uczonych pol., V (fot.); Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Informator, Wr. 1984; Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2000; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Mazur G., Węgierski J., Konspiracja lwowska 1939—1944. Słownik biograficzny, Kr. 1997 (fot.); Nagrody państwowe w latach 1948—1980. Informator, Oprac. J. Adamowiczowa, Wr. 1983; Popławski Z., Wykaz pracowników naukowych Politechniki Lwowskiej w latach 1844—1945, Kr. 1994; Słownik biograficzny historii Polski, Wr. 2005 II; Śródka, Uczeni pol., IV (fot.); Uczeni wrocławscy 1945—1979, Wr. 1980 s. 387—91; Who’s Who in Science in Europe, Guernsey 1972 IV; Who’s Who in the Polish Academy of Sciences, „The Review of the Polish Academy of Sciences” Vol. 6: 1961 nr 4 s. 77—9; — Dobrzański B., Bolesław Świętochowski, „Nauka Pol.” R. 9: 1961 nr 4 s. 97—101 (fot.); Dzieje Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Red. J. Sobota i in., Wr. 2001 s. 69, 179 (fot.), s. 184, 187—8, 200, 226, 479—80 (fot.); Hist. nauki pol., IV cz. 1—2, 3; Księga pamiątkowa SGGW (1937), częściowa bibliogr.; Księga pamiątkowa SGGW (1958), I—II; Politechnika Lwowska 1844—1945, Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844—1945, Wr. 1992; tenże, Politechnika Lwowska w latach 1844—1945. Puławy 1862—1962, „Pam. Puławski” 1965 z. jubileuszowy; Rodowody katedr. Wykaz nauczycieli akademickich. Dziedzictwo, Kr. 1999; Profesor doktor Bolesław Świętochowski…, „Zesz. Nauk. WSR w Olsztynie” T. 17: 1964 z. 1 s. 3—11 (fot.); Radomska M., Profesor Bolesław Świętochowski wybitny polski uczony XX wieku, „Fragmenta Agronomica” R. 22: 2005 nr 3 (bibliogr. prac, fot.); Rutkiewicz I., Archipelag nauki, Wr. 1966 s. 240, 242, 249—51, 316 (fot. nr 57); Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Akademia Rolnicza w Warszawie w latach 1957—1985, W. 1990 I; Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945—2005, Wr. 2007 (fot.); Wrona G., Polskie czasopisma naukowe w latach 1918—1939, Kr. 2005; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983 (fot.); — Program Politechniki Lwowskiej na l. akad. 1933/34—1938/39, Lw. 1933—1938; Strzemski M., Nasze Puławy, L. 1986; — „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 43: 1950 [1951] s. 183—7 (częściowa bibliogr.); „Zesz. Nauk. SGGW” 1967, S. Historyczna, z. 4 s. 163—75; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Nauka Pol.” 1976 nr 12 s. 117—24 (W. Niewiadomski), „Nowe Rolnictwo” 1976 nr 7 s. 4 okładki, „Polish Journal of Soil Science” Vol. 9: 1976 nr 1 s. 79—80 (B. Dobrzański), „Przekrój” 1975 nr 1603, „Słowo Pol.” 1975 nr 273, 274, 1977 nr 173 (dot. żony); „Trybuna Ludu” 1975 nr 287, „Tyg. Powsz.” 1976 nr 7, „Życie Warszawy” 1975 nr 285, 289, 298.
Stanisław Tadeusz Sroka