Czapliński (także Czaplicki) Daniel, podstarości czehryński, rotmistrz J. K. M-ci. Podobno »człek rycerski«, ale poza tym osobistość raczej ujemna, wszedł do historii tylko dzięki głośnemu zatargowi z B. Chmielnickim. Wzajemna tych ludzi nienawiść była tą iskrą, która rozpaliła ostatecznie w r. 1648 na Ukrainie nagromadzony tam materiał palny. B. Chmielnicki już w r. 1646, a więc na dwa lata przed wybuchem powstania, nazywał Cz-go w listach do króla, hetmana w. kor. M. Potockiego i chor. kor. Aleks. Koniecpolskiego oszustem, pijanicą, złodziejem i zdziercą ukraińskim, z czego wolno wnosić, że był on istotnie typowym przedstawicielem surowych, bezwzględnych, a częstokroć niesprawiedliwych rządów wielkopańskich ekonomów na Ukrainie.
Był Cz. prawdopodobnie synem Marcina, poborcy podatkowego w woj. wileńskim. O młodości jego nie posiadamy żadnych wiadomości. Na widowni pojawił się po raz pierwszy na kilka lat przed wybuchem buntu Chmielnickiego, a to w charakterze zarządcy dóbr ukraińskich chor. kor. Aleks. Koniecpolskiego, u którego w niedługi czas później uzyskał urząd podstarościński w Czehrynie. Tutaj też zetknął się on z pełnym ambicji setnikiem pułku czehryńskiego B. Chmielnickim. Z nieznanych nam dokładnie przyczyn przyszło między nimi do nieporozumień, które zamieniły się następnie w zawziętą nienawiść. Przyczyn było niewątpliwie wiele, a wśród nich – kto wie, czy nie najważniejszą – bardzo podobno urodziwa p. Czaplińska (z domu Komorowska). Rzecz zrozumiała, że w wynikłej walce, chociażby tylko z racji swego stanowiska, górą był zawsze Cz. Nie przebierając w środkach, czynił wszystko, aby tylko zdeptać i zupełnie zniszczyć znienawidzonego setnika. Oskarżał go o zdradę, najeżdżał i niszczył dziedziczną jego posiadłość Subotów, dybał na jego życie, więził, nie cofnął się nawet przed publicznym obiciem batogami jego syna. Chmielnicki bronił się początkowo jak mógł i umiał, – skarżył się na wszystkie strony, lecz kiedy to nietylko nie pomagało, ale częstokroć odnosiło wprost przeciwny skutek, poszedł w końcu za podszeptem tych obcych czynników, które, korzystając z nadarzającej się sposobności, postanowiły skłócić do reszty oba bratnie narody i podniósł zarzewie buntu. Teraz górą był Chmielnicki. Cz. uszedł w głąb kraju, a p. Czaplińska została żoną Chmielnickiego, którego jedynym teraz życzeniem była przez długi czas zemsta nad Cz-skim. Daremnie jednak żądał jego wydania przy każdej sposobności. Daremnie groził i wykrzykiwał na wszystkich komisjach »gdy mi go nie wydacie, pokoju nie spodziewajcie się«. Cz-go mu jednak nie wydano. On zaś w r. 1649 jako ochotnik znalazł się wśród obrońców zbaraskich, służąc w pułku w-dy bracławskiego, Stan. Lanckorońskiego. Bił się również i w latach następnych. Brał udział w kampanii zimowej Kalinowskiego w r. 1651 oraz w bitwie pod Beresteczkiem. Z pogromu batohskiego uszedł szczęśliwie. W r. 1653 był pod Żwańcem, a w roku następnym walczył przeciw Moskwie i Kozakom. W tymże roku był również deputatem trybunału lubelskiego. Z r. 1654 tracimy go zupełnie z oczu, najprawdopodobniej zginął w zawierusze »Potopu«.
W latach 1645–6 spotykamy na Litwie jakiegoś Daniela Czaplińskiego, który był administratorem dóbr Chołchle w-dy witebskiego Krzyszt. Kiszki. Z listów, jakie pisał w sprawach majątkowych do swego chlebodawcy, dowiadujemy się obok bardzo ciekawych szczegółów o buntach i niepokojach wśród chłopów, także pewnych szczegółów, świadczących nie bardzo dobrze o naszym administratorze, który brał osobiście udział w torturowaniu chłopów odmawiających zeznań.
Ponieważ Krzyszt. Kiszka zmarł w sierpniu 1646 r., jest zupełnie możliwym, że administrator jego przeniósł się na Ukrainę, gdzie przyjął służbę u Koniecpolskiego. W tym wypadku mielibyśmy tu do czynienia z jedną i tą samą osobą.
Uruski: Vol. Leg. III 34; Michałowski, Ks. Pam. indeks: Oświęcim, Diariusz, indeks; Pastorius, Hist. Pol. plenioris…, Gdańsk 1685, 31 i d.; Temberski, Annales, indeks; Grabowski, »Ojcz. Wspom.« I 138; Hist. Panow. J. Kaz. 44, 45; Gawroński, B. Chmiel, indeks; Hruszewski, Ist. Ukr.-Rusi… VIII, cz. 2, 159 i d.; Lipiński, Z dziej. Ukr. 256; Arch. Główne; Wyrokj Tryb. Lubel. 304, k. 166; Skarb. Wojsk. 86, nr 39, k. 37, 43, nr 40, k. 40, 42; Arch. Skarb.; Rach. Sejm. nr 51, k. 49, 52, nr 48, k. 58; Arch. Miejskie Krak. Zb. Rusieckich 31, s. 47, 49; Arch. Nieśw.; Korespond. do Radziwiłłów; Teka 415, nry 2469–73.
Eugeniusz Latacz