Skarżyński Dionizy (1820–1903), spiskowiec, Sybirak, powstaniec 1863 r. Ur. 18 IV w Bendrach w Sejneńskiem, był synem Łukasza Józefa i Anny z Michniewiczów, młodszym bratem Onufrego (zob.); wraz z bratem objął majątek rodowy Bendry.
S. uczył się w gimnazjum w Sejnach, następnie razem z bratem studiował w Królewcu, gdzie związał się z tamtejszym ośrodkiem konspiracyjnym. Po powrocie do kraju pozostawał w bliskich stosunkach z dr. Piotrowskim (zm. 1848), agentem Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP), od którego otrzymywał wydawnictwa emigracyjne do rozpowszechniania. Aresztowany w r. 1843 Wincenty Dawid, członek tajnego tzw. Związku Narodu Polskiego, w czasie zeznań kompromitujących wiele osób wymienił S-ego, wskutek czego Komisja Śledcza w Warszawie za aprobatą namiestnika I. F. Paskiewicza przeprowadziła w domu braci Skarżyńskich «nagłą» rewizję, lecz niczego nie znaleziono. S. kontynuował w Król. Pol. i na Litwie działalność spiskową, uczestnicząc w przygotowaniach do powstania, które miało wybuchnąć w r. 1846. W związku z tym podróżował i spotykał się z przybywającymi do kraju emisariuszami. W Poznaniu kontaktował się z Tomaszem Malinowskim, księgarzem Napoleonem Kamińskim i in. Na prośbę spiskowca, lekarza Anicetego Reniera, zajmował się także sprowadzaniem wydawnictw emigracyjnych, w czym pomagał mu ks. Krzysztof Szwermicki. Działalność S-ego zwróciła nań ponownie uwagę policji i w r. 1846 obostrzono nad nim tajny dozór policyjny. Zeznania aresztowanych w Warszawie i zaborze pruskim spiskowców (m. in. Ludwika Mierosławskiego, który wymienił braci Skarżyńskich jako «oddanych sprawie polskiej») spowodowały, iż 12 XI 1846 Paskiewicz polecił aresztować ich i wysłać do więzienia w byłym klasztorze Dominikanów w Wilnie. Śledztwo ujawniło, iż S. zajmował się wraz z bratem Onufrym zarówno sprowadzaniem i kolportowaniem zakazanej literatury, jak i werbowaniem uczestników do planowanego powstania. Mimo licznych konfrontacji, nacisków, obietnic i gróźb, S. uparcie się wszystkiego wypierał, przyznając się jedynie do kontaktów z Piotrowskim i czytania niektórych zakazanych książek.
Powiadomiony przez gubernatora wileńskiego F. J. Mirkowicza o przebiegu śledztwa, Paskiewicz polecił 1/13 IV 1847 wysłać obu braci Skarżyńskich do Warszawy. S. pod eskortą wyjechał z Wilna. Więziony w Cytadeli, nie tylko odmówił zeznań, ale odwołał nawet część z tych, które złożył w Wilnie. Za «upór» odmówiono mu widzenia z chorym ojcem, któremu w r. 1848 za działalność synów udzielono ostrej nagany, obciążono kosztami śledztwa i oddano pod tajny dozór policyjny. Usiłowano jeszcze przez ponad trzy lata bezskutecznie wydobyć od S-ego zeznania; dopiero 16 VIII 1850 sąd wojskowy skazał go na bezterminową katorgę «za udział w przygotowaniach umysłów do buntu». Upłynęły następne dwa lata nim Audytoriat Polowy konfirmował ten wyrok (8/20 I 1852); 20 II t. r. Paskiewicz zmniejszył karę do trzech lat ciężkich robót w zakładach na Syberii.
Bracia Skarżyńscy pod eskortą czterech żandarmów wyruszyli wraz z ks. Szwermickim w kibitkach pocztowych w drogę: najpierw do Moskwy, a następnie do Syberii Zachodniej; S. odbywał karę w gorzelni w Jekatierińsku pod Tarą (gub. tobolska). W sierpniu 1853 przeniesiono S-ego na osiedlenie w gminie Łoginowskiej w tarskim okręgu. Jako szlachcic pobierał zasiłek z Król. Pol. (57 rb. 14 i 1/2 kopiejki srebrem rocznie). W l. 1855–8 mieszkał w Tobolsku. Przez jakiś czas był zatrudniony w jednym z przedsiębiorstw Alfonsa Koziełł-Poklewskiego. Opinia policyjna o nim brzmiała: «Niczym się nie zajmuje. Prowadzi się nienagannie». Na mocy manifestu koronacyjnego z r. 1856 uzyskał w r. 1858 zgodę na powrót do kraju. Na przedmieściu Kowna Aleksocie (już za Niemnem, w gub. suwalskiej) założył Dom Zleceń Rolników Nadniemeńskich. Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie działał w Tow. Rolniczym, opowiadając się za uwłaszczeniem; był też radcą Tow. Kredytowego Ziemskiego. Przed powstaniem działał w stronnictwie «białych». W lipcu 1863 został mianowany dyrektorem Wydz. Skarbu Rządu Narodowego. Odpowiadał wówczas za kasę główną, którą ukrył u swojej krewnej. Po objęciu władzy przez «czerwonych» we wrześniu 1863 zrzekł się swojego stanowiska i wyjechał za granicę. Przebywał krótko na emigracji w Paryżu, następnie studiował prawo w Heidelbergu i otrzymał tam stopień doktora praw (wg nekrologu w „Tyg. Ilustr.”). Osiadł w Krakowie ok. 1870 r., był członkiem dyrekcji Banku dla Przemysłu i Handlu Galicyjskiego w l. 1872–87. Od r. 1870 do śmierci był członkiem Tow. Gospodarczo-Rolniczego w Krakowie, od r. 1886 członkiem dyrekcji Galicyjskiego Zakładu Kredytowego Ziemskiego. S. zmarł 19 VI 1903 w Dojnowie (pow. białostocki).
S. był żonaty (od ok. 1858 r.) z Jadwigą z Orłowskich.
Djakow W. A., Gałkowski A., Śliwowska W., Zajcew W. M., Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990 (bibliogr.); – Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Rusi 1846–1848, W. 1965; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Wyd. 2, W. 1983; [Przyborowski W.] Z. L. S., Historia dwóch lat. 1861–1862, Kr. 1893 II; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; Wyczawski H. E., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński 1822–1895, W. 1975; – Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857–1864, Wil. 1913 I; Szematyzmy Król. Galicji z l. 1870–87; Zbiór zeznań; – „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 29 s. 578; AGAD: zesp. Stałej Komisji Śledczej, vol. I/1047, 2227, zesp. Kancelarii Namiestnika, Wydział Paszportów, vol. 3835, dok. z 28 X/9 XI 1846 (karty nie paginowane); B. Narod.: rkp. 6555 k. 52, rkp. akc. 8759 k. 54v.; B. PAN w Kr.: rkp. 1317; Rossijskij gosudarstvennyj istoričeskij archiv w Pet.: zesp. 1286, inw. 14, vol. 1088 k. 1, 7, inw. 16, vol. 387, cz. I k. 184v., cz. IX k. 441v. –443; Rossijskij gosudarstvennyj voenno-istoričeskij archiv w Moskwie: zesp. 1873, inw. 1, vol. 78, cz. I–VIII (akta sądu wojsk.), zesp. 16233, inw. 2/29, vol. 82, cz. II k. 5 i n.; – Mater. Red. PSB: Krótkie notki biogr.; – Zob. też bibliogr. przy bracie, Onufrym.
Wiktoria Śliwowska